Michel was vriendjes met Macron, en goed genoeg voor Merkel

“Ik ben klaar om me te engageren.” Tijdens een campagnemeeting in Louvain-la-Neuve midden mei krijgt Charles Michel de lachers op zijn hand. Er was vanuit het publiek net een vraag gekomen over de toekomst van de EU. “Om me te engageren om te antwoorden op uw vraag”, corrigeert hij zichzelf met een knipoog. Als hij zijn Europese plannen uit de doeken doet, groeit hij tien centimeter. Na de makke verkiezingspraatjes spreekt hij eindelijk met vuur.  

Op dat ogenblik is er nog lang geen sprake van zijn kansen op een Europese topjob, maar dan heeft hij grote ambities in het achterhoofd. Pas in de allerlaatste rechte lijn begin deze week werd duidelijk dat hij dé topkandidaat was om voorzitter van de Europese Raad te worden. Hoe heeft hij zijn brandende persoonlijke ambitie kunnen waarmaken?

Michel voelde zich de voorbije jaren op het Europese toneel als een vis in het water. Hij cultiveerde zijn goede contacten met de andere staatshoofden en regeringsleiders, ook in de media. Wanneer België tegen Engeland moest spelen op het WK in Rusland vorig jaar, overhandigde hij de Britse premier een truitjes van de Rode Duivels op de Europese top. Hij ging in 2016 met Angela Merkel frietjes eten na afloop van een zware Europese vergadering en trok eind vorig jaar met Merkel, Bettel en Macron op café. 

Leuke praatjes

Het levert leuke plaatjes op, maar hoe oprecht zijn ze? “Het is vooral slim voor de beeldvorming”, zegt vicepremier Alexander De Croo. “Het is wat een modern politicus moet doen.”

Cruciaal zijn de banden met de Franse president Emmanuel Macron, die volgens velen de Europese benoemingscarrousel in de juiste richting heeft geduwd. De eerste ontmoeting tussen beiden dateert al van vóór Macrons presidentschap. 

Het is de Franse sterjournalist Stéphane Bern die hen op een zondagavond begin maart 2017 samenbrengt voor een etentje bij hem thuis in Parijs, enkele maanden voor de Franse verkiezingen. Ook aanwezig: de Luxemburgse premier Xavier Bettel en de drie partners. Michel had Bern leren kennen op Bettels huwelijk in 2015. 

Het klikt meteen tussen Macron en Michel. De generatiegenoten delen dezelfde liberale overtuiging en willen beiden strijden voor een ambitieus Europees project. Ook de ‘first ladies’ Brigitte en Amélie kunnen het overigens best met elkaar vinden. Vol gloed vertelt Michel na afloop over de ontmoeting aan andere liberale kopstukken. “Het zijn toen echt politieke vrienden geworden”, zegt een intimus van de familie. Later volgen nog gelijkaardige diners met hun zessen.

Bromance

Natuurlijk speelt er in de Frans-Belgische bromance een groot stuk politieke berekening mee. Macron ziet in de Belgische premier een belangrijke pion in zijn ‘verovering van Europa’. Michel weet dat zijn ster binnen de EU kan stijgen door zijn wagonnetje aan dat van de Franse president te hangen.

De twee zijn complementair. Ze zijn geen rechtstreekse concurrenten van elkaar. Terwijl de ene aan het hoofd staat van een van de belangrijkste lidstaten van de EU, speelt Michel als Belgisch premier een meer bescheiden rol. Hun politieke stijl is ook anders. “Macron is toch eerder een macho-politicus”, zegt voormalig vicepremier Kris Peeters (CD&V). “Hij voert vol de forcing en dringt zijn visie op. Michel zit helemaal anders in elkaar. Hij houdt ook een duidelijk doel voor ogen, maar bereikt dat veel meer door dialoog en overleg.”

Vanaf de bewuste ontmoeting met Macron, groeien ook de ambities van Michel. Eerder liet hij in intieme kring verstaan dat hij best eurocommissaris wilde worden, vanaf dat moment zat er mogelijk meer in. Net voor de verkiezingen sprak hij er voorzichtig over met een vertrouweling in de partij, na 26 mei voor het eerst expliciet: “Er circuleren een aantal namen voor de Europese topjobs”, zei hij. “De mijne is erbij. Maar we gaan er nu vooral over zwijgen.” Michel weet als geen ander: kom je te vroeg en te nadrukkelijk in de race, dan kan de tegenstand zich verzamelen om je kandidatuur te kelderen.

Het tekent Michels politieke intelligentie, noem het zijn berekend kantje. Ook in de persoonlijke contacten is hij eerder afwachtend en gereserveerd. Toch slaagt hij erin het vertrouwen te winnen van wie ertoe doet. Zo staat hij op goede voet met Merkel, wordt ook in hoge christendemocratische kringen aangegeven. Dat doet hij door vooral niet tegen de schenen te schoppen en zich een betrouwbare partner te tonen. Ondanks het gebeuk van N-VA op ‘Wir schaffen das’, zou hij de Duitse kanselier nooit afvallen.

Tegelijk bouwt hij verder aan de goede verstandhouding met Bettel en de Nederlandse premier Mark Rutte. De drie Benelux-liberalen vinden elkaar om samen hun soortelijk gewicht in Europa op te krikken. Niet toevallig is hij samen met Rutte de afgevaardigde van de liberale familie om samen met de andere politieke formaties de onderhandelingen voor te bereiden over de Europese topjobs.

En zo is hij, zonder dat iemand het echt doorhad, uitgegroeid tot dé kandidaat van de Europese liberale familie. Ook Open Vld’er Guy Verhofstadt koesterde ambities, om voorzitter te worden van het Europees parlement. Alleen: de ex-premier heeft door zijn ongebreideld Europees voluntarisme veel fans, maar evenveel tegenstanders. Ook botst hij met Macron. 

Vestager en Juncker

Daarnaast was de Deense Margrethe Vestager in de running om Jean-Claude Juncker op te volgen als commissievoorzitter. Maar die post bleek te hoog gegrepen voor de liberale familie, die pas de derde formatie is op Europees niveau. Bleef over: de Europese president, een post voorbestemd voor (ex-)premiers. Niet Vestager dus, wel de eerder onopvallende Michel. 

Zijn twee concurrenten stralen veel meer daadkracht uit, maar laat dat in zo’n benoemingscarrousel net een nadeel zijn. Wie zich meer profileert, jaagt ook meer mensen tegen zich in het harnas. Bovendien is Michel de kandidaat gepusht door Macron en aanvaardbaar voor Merkel. De kaarten vielen goed.

Bijna geen premier

“Dat is cruciaal bij de verdeling van die topfuncties”, zegt CD&V’er Kris Peeters. Hij werkte als vicepremier gedurende vijf jaar samen met Michel en volgde als kersvers Europarlementslid de benoemingscarrousel van dichtbij mee. “Er wordt op dat moment op verschillende tafels tegelijk gepokerd.” Politieke families, maar ook lidstaten onderling voeren een strijd om de macht. “Voor zo’n functie kan je niet postuleren, je krijgt ze als het ware in de schoot geworpen. Net zoals dat in ons land gaat bij het premierschap”, zegt hij. “Je hebt veel geluk nodig, hij heeft dat twee keer gehad. Het is hem van harte gegund.”

In de logica der dingen was Michel nooit premier geworden. Die post was bij de regeringsonderhandelingen in 2014 voorbestemd voor Peeters. Tot CD&V-voorzitter Wouter Beke bereid bleek de Wetstraat 16 op te offeren, om in ruil partijgenote Marianne Thyssen Eurocommissaris te maken. Die bewuste onderhandelingsnacht begin september werd cruciaal voor de verdere carrière van Michel.

Pas om vier uur ’s ochtends wierp de vraag zich op: wie zou dan wél premier kunnen worden? De Wever bood een uitweg. “Het premierschap gaat naar de liberale familie”, zei hij aan Michel onder vier ogen. Die keek hem niet begrijpend aan. “Naar jou dus, maar dat zeggen we nu nog niet.” Enkele weken later werd Michel op het schild gehesen. Plots stond de man uit Waver op het allerhoogste niveau. Opnieuw vielen de kaarten goed, na een onwaarschijnlijke politieke carambole.

“Het komt erop aan de andere partijen te overtuigen dat je ook hún belangen gaat dienen”, zegt vicepremier Alexander De Croo die de nacht vanaf de eerste rij meemaakte. “Dat ging zo bij het premierschap, maar even goed voor de positie van het Europese presidentschap.”

De passie voor het Europese project lijkt oprecht. “Hij heeft dat altijd gehad, maar ik heb hem niets opgedrongen”, zegt vader Louis Michel, in de jaren 2000 nochtans buitenlandminister en Eurocommissaris was. “We hebben onze kinderen opgevoed om vooral voor zichzelf te leren denken.”

Toen Charles Michel tussen 2007 en 2011 minister voor Ontwikkelingssamenwerking werd, proefde hij voor het eerst van de diplomatieke contacten op internationaal niveau. Als premier ontvlamde de liefde pas echt.

“Het gaf hem zuurstof, tegenover de soms verstikkende politieke wereld in eigen land”, zegt Peeters. Terwijl het in België vaak hollen was van het ene relletje naar het andere, kwam hij vaak terug van een internationale top met een gevoel dat ook soms buitenlandminister Didier Reynders (MR) en minister voor Ontwikkelingssamenwerking De Croo overvalt: waar gaat dit eigenlijk over?

De Croo: “Europa zet de lijnen uit voor de toekomst over de grote thema’s als migratie en klimaat, iets waar België steeds minder vat op heeft. De EU is de enige reden waarom ons land kan meepraten op het allerhoogste niveau. Natuurlijk is dat prikkelend.” Michel kan nu mee het beleid uitzetten voor 500 miljoen inwoners, toch van heel andere orde dan de 11 miljoen in eigen land. Het is daar waar er geschiedenis met hoofdletter G wordt geschreven.

Maar heeft Charles Michel het in zich om die grote verantwoordelijkheid te dragen? Hij heeft alvast één meevaller: de brexit is langs Europese kant eigenlijk in kannen en kruiken. De lidstaten zijn het al ruime tijd eens over de contouren en de voorwaarden van de boedelscheiding. Al is een nieuwe crisis nooit uitgesloten.

Een stuk lastiger wordt het om de neuzen van de 28 lidstaten vijf jaar lang in dezelfde richting te krijgen. Over migratie en klimaat zijn de tegenstelling binnen de EU erg groot. En wat met de verdere integratie van de Eurozone? Gaan we naar een Europa van twee snelheden? 

Oost-Europese lidstaten

Bovendien is de vraag of de Oost-Europese lidstaten de autoriteit van Michel zonder meer zullen aanvaarden. Zij vielen volledig buiten de banencarrousel, waardoor ze het Brusselse beleid al te gemakkelijk kunnen wegzetten als een dictaat vanuit West-Europa.

Hij zal vooral moeten waken over zijn legitimiteit, weet professor Europese politiek Steven Van Hecke (KU Leuven). “Emmanuel Macron laat graag uitschijnen dat hij de architect is van de Europese jobsdeal. Charles Michel moet nu de perceptie vermijden dat hij de handpop wordt van Macron.” Merkel, die mee instemde met de benoemingsdeal, heeft dan weer een aanzienlijk deel van haar macht verloren.

In het Europese wespennest is een bruggenbouwer nodig. Als Belgisch eerste minister moest hij de voorbije jaren lastige compromissen sluiten. Daarvoor had hij zijn eigen techniek: een lange reeks bilaterale gesprekken waarbij stap voor stap de hindernissen weggemasseerd werden. Toch zag hij finaal zijn eigen regering in duigen vallen en stond hij niet sterk genoeg om de N-VA op zijn lijn te krijgen over het VN-migratiepact. Kan hij in Europa zich wel laten gelden?

Een voordeel is alleszins dat het lontje van Charles Michel een stukje langer is dan dat van vader Louis. “Hij kan veel beter met de stress om dan ik, dat is een groot voordeel”, geeft Michel senior toe. Voormalig N-VA-vicepremier Jan Jambon: “Ik heb hem echt niet vaak kwaad gezien. Hij begreep heel goed dat dat als een teken van zwakte over kan komen. Er waren nochtans genoeg momenten waarop ik dacht: allez, klop nu eens op tafel, want hier zijn ze echt met uw voeten aan het rammelen.” 

Last van Francken

Wanneer Michel het echt gehad heeft, kunnen de lettergrepen als kogels uit zijn mond schieten. De opeenvolgende discussies rond toenmalig staatssecretaris Theo Francken (N-VA) konden hem uit zijn vel doen springen. Ook over de voortdurende kritiek vanuit de Franstalige linkerzijde kon hij zich behoorlijk opwinden. “Vergeet niet dat hij de afgelopen vijf jaar heeft afgezien als de beesten”, zegt Peeters. 

Tot echte woede-uitbarstingen komt het zelden, maar vergeten doet hij niet. “Een minder punt van hem is dat hij moeilijk dingen kan doorslikken en weer verdergaan”, zei Francken deze week op Terzake.

Michel heeft wel de voorbije jaren geleerd meer afstand te nemen. Die late vergaderingen op zondagavond moeten voor hem niet zo nodig. Hij beseft: de anderen hebben hem meer nodig dan omgekeerd. Hij gaat dan liever naar zijn gezin, daar vindt hij rust.

Zijn vriendin, sa compagne zoals hij zegt, is ook zijn compagnon de route. Ze leerden elkaar kennen toen zij voor hem werkte op het kabinet voor Ontwikelingssamenwerking. Nu nog werkt Amélie Derbaudrenghien als adviseur op het kabinet van begrotingsminister Sophie Wilmès (MR). 

Op alle belangrijke meetings en debatten is ze aanwezig. Ze is zijn laatste klankbord. Net voor hij op moet, werkt zij zijn laatste onzekerheden weg. Het is meer dan enkel ‘Zit mijn jasje goed, zit mijn dasje goed?’: de laatste juiste klemtonen worden met haar afgestemd.

Politiek blijft bij de Michels family business. Ook met zijn vader wisselt hij vaak van gedachten. “Maar echt advies geef ik hem niet”, zegt Louis Michel. “Meer nog, het gebeurt eerder dat ik mijn gedacht moet aanpassen aan zijn visie.”

Een Europees president met twee jonge dochters in huis: het zal ook een primeur zijn. Jeanne is er drie, Lucie werd pas vorige maand geboren. “Ik slaap erg vast en word niet wakker van elk kuchje”, zei Michel daar zelf over.

Als premier probeerde hij de weinige tijd die hij voor zijn gezin heeft, optimaal in te vullen. Met de nodige creativiteit. Zijn vriendin neemt haar dochter mee naar haar kabinet. Of ze blijven slapen in de Lambermont, de ambtswoning van de premier, zodat Michel tussen de vergaderingen door even kan binnenspringen. “Ze hebben een heel hechte, warme relatie”, zegt zijn vader. Jambon: “Zijn gezin is even belangrijk als zijn werk.”

De politiek krijgt de kroost-Michel met de paplepel mee. En het lijkt al te kriebelen. Na Michels speech op het MR-verkiezingscongres in maart sprong Jeanne haar glunderende vader in de armen. Haar vraag: ‘Wanneer mag ik eens iets in de micro vertellen?’. “Ze is meer dan mondig”, lacht een medewerker. “We maken onder elkaar al de grap dat we binnen twintig jaar voor haar zullen moeten werken.”