Survivaltocht in het Europarlement: 3 grote fracties leggen Ursula von der Leyen op de rooster

Von der Leyen bezocht woensdag drie grote fracties: de sociaal-democraten van de S&D (met de PvdA), de liberalen van Vernieuw Europa (met VVD en D66) en de Groenen (met GroenLinks). De sessies met de laatste twee groepen waren te volgen op internet. Het is het eerste publieke optreden van de Duitse christen-democraat als kandidaat-Commissievoorzitter.

Zij stelt zich bescheiden op, komt niet met Junckeriaanse kwinkslagen, wil geen aanstoot geven. Misschien is het tactiek, een poging om de woede te dempen die Europarlementariërs vorige week voelden over het passeren van hun Spitzenkandidaten, met een absorberende deken van begrip. Maar misschien is het ook gewoon haar inborst en laat Von der Leyen (60) hier een glimp zien van hoe ze zal opereren als opvolger van Jean-Claude Juncker. Rustig, weloverwogen en doelgericht. Sprekend in het Frans, Engels en Duits.

Ze kent haar kwetsbaarheden. Haar kandidatuur is het product van achterkamertjesoverleg door de leiders. De Spitzenkandidaten van het parlement, de christen-democraat Manfred Weber, de sociaal-democraat Frans Timmermans en de liberaal Margrethe Vestager werden afgeschoten. “Ik ben me bewust van mijn bumpy start”, verklaart ze. Ze belooft er alles aan te zullen doen om het Spitzenkandidaten-proces voor de volgende keer ‘volwassen’ te maken. Hoe? Dat zegt ze niet.

Ook weet Von der Leyen dat ze wordt gezien als favoriet van de rechts-nationalistische PiS-regering in Polen en de Hongaarse premier Viktor Orbán. Die blokkeerden Timmermans omdat hij hen als Europees Commissaris hard heeft aangepakt vanwege ondermijning van de rechtsstaat. De Duitse noemt eerbiediging van de rechtsstaat een van de pijlers onder de Europese Unie. Ze verwijst naar de geschiedenis. “Ik weet wat mijn land deed in de tijd van mijn grootouders en ouders.” Ze zegt harder te zullen optreden dan Timmermans als het moet. Concreet wordt ze niet.

Ze benadrukt wel dat de EU bestaat uit “verschillenden landen met verschillende problemen”, een punt dat Polen vaak aanvoert ter verdediging van zijn omstreden juridische hervormingen. De Poolse minister van Buitenlandse Zaken prijst woensdag nog eens de ‘niet-confronterende’ stijl van Von der Leyen. De liberalen verwijten haar juist dat ze nog weinig specifiek is als het om de rechtsstaat gaat.

Rode draad

Het is een rode draad deze dag. Von der Leyen is voorzichtig en vaag als ze spreekt over zaken waarvan ze weet dat ze daarbij gemakkelijk parlementariërs van zich kan vervreemden. Dan heeft ze het over ‘luisteren’ en de noodzaak van ‘discussie’. Ze is helder en uitgesproken over punten waarvan ze weet dat die op brede steun kunnen rekenen. Haar Europese Commissie zal voor 50 procent bestaan uit vrouwen en voor 50 procent uit mannen. En ze zal eraan gaan werken dat “Europa het eerste klimaat-neutrale continent wordt”.

Von der Leyens tocht op weg naar een meerderheid voor haar benoeming is een evenwichtsoefening. De Europese verkiezingen leidden eind mei tot een versplinterd parlement, waarin christen-democraten en sociaal-democraten hun jarenlange gezamenlijke meerderheid kwijt zijn. Er moet een nieuwe, werkbare meerderheid gezocht worden, Von der Leyen is een pionier in die zoektocht. Ze heeft een absolute meerderheid nodig, dat wil zeggen 376 van de 751 Europarlementariërs. Het streven is een meerderheid van christen-democraten, liberalen en sociaal-democraten. Bij elkaar opgeteld een comfortabele meerderheid van 444 zetels. Maar een deel van de socialisten twijfelt, blijkt woensdag.

Dat kan ertoe leiden dat Von der Leyen stemmen nodig heeft van anderen, zoals de eurosceptische conservatieven van de ECR-fractie, waarvan de Poolse PiS de grootste delegatie is en waarin ook Forum voor Democratie zit. Het verklaart waarom zij in het kader van de rechtsstaatsdiscussie zegt dat rekening gehouden moet worden met de achtergrond van een lidstaat. Maar het liefst zou Von der Leyen de Groenen voor zich willen winnen. Het klimaat is voor mij “vraagstuk nummer 1”, zegt zij in deze fractie.

Volgende week is de stemming. Diplomaten verwachten dat Von der Leyen het redt. Maar als het met de hakken over de sloot is en ze ook nog de steun van eurosceptische parlementariërs nodig heeft, dan zal dat worden gezien als een slechte start voor de nieuwe Commissievoorzitter.