Het probleem van Open Vld: ideologie of toch de N-VA?

“Onze partij is veel te veel naar links opgeschoven en daar betalen we nu de tol voor.” De verkiezingsanalyse van Open Vld-kopstuk Vincent Van Quickenborne is kort en bondig. Onder voorzitter Gwendolyn Rutten is de partij te ver afgegleden. Een nieuwe voorzitter moet de partij weer naar rechts leiden, zei Van Quickenborne afgelopen weekend op VTM Nieuws.

De vaststelling moest zijn eigen voorzittersambitie schragen, maar leest ook als een reactie op wat zich in Brussel afspeelde. Sven Gatz onderhandelde er een regeerakkoord in een overwegend linkse coalitie met groenen en socialisten, dit tot afgrijzen van veel partijgenoten. Het vormde schijnbaar de aanzet voor een voorzichtige ideeënstrijd binnen Open Vld: wat voor partij willen de liberalen zijn?

Guy Vanhengel – twee handen op één buik met Sven Gatz – reageerde maandag dat Van Quickenborne “liberalisme met kapitalisme verwart”. “Liberalisme is progressief, niet conservatief. Liberalisme is sociaal, niet autoritair.” Bij Gents burgemeester Mathias De Clercq was een gelijkaardig geluid te horen. De tegenstelling links-rechts is irrelevant, klonk het. “De nieuwe breuklijn is deze tussen consequent progressieve krachten versus conservatisme/nationalisme.”

Minder belastingen

Toch staat Van Quickenborne niet alleen in zijn kritiek. Open Vld oogstte de voorbije jaren succes met het kosmopolitische, grootstedelijke verhaal verpersoonlijkt door Mechels burgemeester Bart Somers. Maar in landelijk Vlaanderen staat het liberalisme veeleer voor de kleine ondernemers die vooral niet te veel belastingen willen betalen. Voor hen zijn paars-groene avonturen zoals in Brussel geen droomscenario.

Die tegenstellingen zijn zeker niet uniek voor de liberalen en zijn zelfs gezond voor een partij, zegt filosofe Alisja Gescinska, die bij de verkiezingen van 26 mei op de Europese lijst stond bij Open Vld. “Als er geen interne dissonantie is, kan er alleen maar geestelijke verlamming optreden.” Ook filosofe Tinneke Beeckman ziet voordelen. “Het ideologische debat is lange tijd veronachtzaamd. Denk aan de burgermanifesten van Guy Verhofstadt: het is een hele tijd geleden dat er nog ideeën van die orde zijn neergeschreven over waar het liberalisme heen moet.”

De ideologische verscheidenheid is veel kleiner dan wat de kamers in het liberale huis gemeenschappelijk hebben, klinkt het bij econoom Andreas Tirez, kernlid van de denktank Liberales. “Liberalen missen erg vaak een kerntakendebat. De overheid houdt zich te veel bezig met foliekes – hamstercoaches of subsidies voor begeleide boswandelingen – terwijl we ellenlange wachtlijsten in de zorg hebben en de kinderopvang onvoldoende is uitgebouwd.”

Stammentwist

De vraag is of Open Vld zich ook daadwerkelijk opmaakt voor een rondje ideologische scherpslijperij. “Dissonantie is problematisch wanneer het niet de bedoeling is om samen vooruit te komen, maar om een ander buitenspel of een hak te zetten. Wanneer het om een machtsspelletje gaat dus”, zegt Gescinska.

Dat is precies wat nu gebeurt volgens politiek filosoof Herman De Dijn, professor emeritus aan de KU Leuven. De onvrede van Van Quickenborne heeft volgens hem niets te maken met links of rechts liberalisme, maar alles met een interne stammentwist. “Van Quickenborne is geen diepblauwe liberaal, en Rutten – een dame uit het kleine Aarschot – kun je bezwaarlijk een kosmopoliet noemen. Het pleidooi om naar rechts op te schuiven is een trucje om zichzelf te profileren. Je kunt niet anders dan vaststellen dat de partij achteruitgaat. De personen die om de macht ijveren, zoeken dan allerlei ideologische motieven die er nauwelijks toe doen.”

Het is inderdaad moeilijk hard te maken dat de Open Vld een linkse partij geworden is. Hoewel er een groot verschil is in de manier en toon waarop Maggie De Block (Open Vld) en Theo Francken (N-VA) in het politieke debat staan, is hun beleid op Asiel en Migratie erg vergelijkbaar. Streng maar rechtlijnig, met de nadruk op rechten en plichten, normen en waarden. Ook socio-economisch is het verschil miniem. Voor de verkiezingen merkten liberalen schamper op dat N-VA hun economisch programma net niet gekopieerd had. Beide partijen staan voorts voor een sterk onderwijs en pleiten voor een stevige daling van de werkloosheidsuitkeringen in de tijd.

De crisis bij Open Vld lijkt daarom geen kwestie van links of rechts, maar veeleer een gebrek aan een eigen profiel. “Voor praktisch alle standpunten die mensen vroeger voor de liberalen deed stemmen, kun je nu aankloppen bij N-VA”, zegt De Dijn.

Dat Open Vld een unique selling proposition mist, is daarnaast een gevolg van de ethische omwentelingen in Vlaanderen. Verhofstadt kon als premier nog uitpakken met een ethisch progressieve regering, maar dat behoort tot het verleden. “Euthanasie, het recht op abortus, het homohuwelijk, adoptie voor holebikoppels: al die kwesties zijn beslecht en worden niet echt meer gecontesteerd”, zegt Beeckman. “Vlaanderen is in zijn geheel progressiever geworden. Deze generatie liberalen kan zich op dat vlak dus niet meer profileren.”