Hoe het ongelukkige kind Al Johnson veranderde in de snoevende politicus Boris Johnson

Europa heeft vanaf morgen zijn eigen Trump. Dan zal op Downing Street 10 in Londen een premier zitten met zo’n beetje hetzelfde haar, dezelfde onvoorspelbare manier van doen en met net zo’n, tja, laten we zeggen behendige omgang met de waarheid. In de peilingen onder leden van de Conservatieve partij stond Boris Johnson voortdurend zó ver voor op Jeremy Hunt, dat de race om het leiderschap eigenlijk al gelopen was voor hij begon.

Wat Europa van de opvolger van premier Theresa May kan verwachten, blijft nog gissen. Want in verkiezingstoespraken zei Johnson weliswaar van alles, de meeste van zijn plannen zijn niet bepaald realistisch. Het blijft ook nog altijd de vraag of hij écht, zoals hij snoeft, zijn land op 31 oktober uit de Europese Unie zal sleuren.

Het zou hem zomaar weleens te kostbaar kunnen zijn. Let wel: het had maar een haartje gescheeld of Johnson was zelf tegen de brexit geweest. Toen zijn oude vriend en voormalig premier David Cameron – ze zaten samen op school – in 2016 een referendum uitschreef, had Johnson eigenlijk geen idee wat hij ervan moest vinden. Er waren argumenten voor, er waren argumenten tegen – hij kende ze allebei.

Alleen dreigen

Johnsons biografen weten hoe hij besloot dat hij voor uittreding uit de EU zou zijn: hij schreef er in een verloren uurtje drie artikelen over: twee voor uittreding, één tegen. Wat het beste stuk werd, die kant zou hij kiezen. Het werd voor, maar ook dat halfhartig.

“Er is maar één manier waarop we de verandering kunnen binnenslepen die we nodig hebben en dat is door te stemmen dat we weg willen. Alle EU-geschiedenis bewijst dat ze alleen naar een volk luisteren als het nee zegt”, schreef hij die dag. Johnson wil helemaal niet vertrekken, hij wil er alleen mee dreigen.

Of het hem zal lukken de verandering binnen te halen waarvan hij droomt, valt nog te bezien. Het zal in ieder geval niet lukken vóór 31 oktober, want de nieuwe Europese Commissie begint pas op 1 november en van de huidige is het standpunt bekend: we veranderen niets. Ook is op zijn minst lastig dat het Britse parlement vanaf donderdag tot begin september op reces is.

Profiteur

Wat er ook gebeurt, Johnson heeft één grote voorsprong op zijn voorganger: hij kent de ins en outs van Brussel als geen ander. Hij bracht er grote delen van zijn jeugd en zijn volwassen leven door, spreekt vloeiend Frans en maakte juist daar een paar van de meest bepalende ervaringen uit zijn leven mee. Niet voor niets krijgt Brussel in twee biografieën over Johnson ruime aandacht.

Just Boris, schreef zijn oud-collega Sonia Purnell in 2011, een boek met de ondertitel A tale of blond ambition (Een verhaal van blonde ambitie). Zijn Conservatieve partijgenoot Andrew Gimson schreef in 2006 al The adventures of Boris Johnson. Vooral Purnell vertelt veel over Johnsons relatie met Brussel, omdat ze daar met de latere politicus op de redactie van The Telegraph zat. Ze schreven beiden over de EU, al deed Johnson dat heel anders dan zij.

Ze waren niet bepaald vrienden. “Ik vond hem een beetje een profiteur”, zei Purnell vorige week tegen The Guardian. “Hij had de gewoonte een van de kroegen in Brussel binnen te lopen die vol ambtenaren zat, van iedereen een drankje aan te nemen, al die mensen flink uit te horen en te vertrekken zonder ooit zelf een rondje te geven.”

Alleen de voornaam

Toch was Purnell een van de mensen die op dat moment het dichtst bij hem stonden. Toen Johnson in Brussel begon aan een relatie met Marina Whee­ler, zijn tweede vrouw, was het Purnell aan wie Wheeler vroeg wat voor vlees ze eigenlijk in de kuip had. “Volgens mij”, antwoordde Purnell, “is deze vent een geval van nietsontziende ambitie.”  

Zij zag toen, begin jaren 90, al wat de meeste mensen nu pas zien. “Boris Johnson”, schrijft Purnell, “is de enige politicus van wie je alleen de voornaam hoeft te noemen en iedereen begrijpt wie je bedoelt.” Daarom noemde ze haar boek ook ‘Gewoon Boris’. Maar het geval wil dat Boris Johnson eigenlijk helemaal geen Boris heet. Het is zijn tweede naam, die hij in zijn puberteit als eerste ging gebruiken. Oude vrienden en familieleden noemen hem Al, van Alexander.

“Hij is het product van een hartverscheurende jeugd”, schrijft Purnell ook. Als oudste zoon van een journalist en een kunstenaar verhuisde de jonge Boris 22 keer in zijn leven. Van hot naar her werd hij gesleept, van New York naar het Britse platteland, van de ene wijk in Londen naar de andere. Zijn vader, journalist en schrijver, had steeds nieuwe projecten.

Op school in Brussel

Het langst woonde de jonge Al Johnson in Brussel, toen nog een saaie, niet bepaald mooie stad. Hij kwam er terecht voor zijn negende verjaardag en vertrok toen hij in 1977 naar de middelbare school ging. Het was de plek waar het eeuwige vreemdgaan van zijn vader het huwelijk van zijn ouders uiteindelijk zó onder spanning zette, dat zijn moeder maandenlang moest worden opgenomen in een inrichting. Het was ook de plaats waar zijn ouders scheidden en waar hij, een teruggetrokken jongetje, op school goede cijfers haalde en Frans leerde.

Alle andere dingen: het snoeven, brassen, overdrijven, verzinnen... lijkt hij later te hebben aangeleerd, op de prestigieuze kostschool Eton, waar hij zich plotseling Boris liet noemen, of op de universiteit in Oxford.

Deze maand vertelde Purnell op Sky News hoe de jonge Johnson zich als journalist in Brussel gedroeg: “Hij had de gave om dingen die er eigenlijk helemaal niet waren, om te buigen naar verschrikkelijk nieuws. ‘Europa gaat kromme bananen verbieden’, dat werk. Dat was dan helemaal geen officieel voorstel, maar iets waar ergens even over werd gesproken.”

In haar boek vertelt ze hoe Johnson omging met het nieuws dat er asbest was gevonden in het Berlaymont-gebouw van de EU. Hij schreef een artikel over hoe het hele gebouw zou moeten worden opgeblazen. “Het trok best wel wat aandacht van collega’s”, aldus Purnell. “Die wilden dan weten waar het ontstekingsmechanisme zat. Maar er was niets van waar.”

Netjes gekamd

Wie het boek van Purnell heeft gelezen, kijkt niet meer vreemd op van het optreden van Johnson eerder deze week, toen hij compleet de mist in ging met een tirade tegen Europese regels. Terwijl hij zwaaide met een vacuüm verpakte gerookte haring, riep hij uit dat een visser op het eiland Man vanwege Europese regels verplicht was die te verschepen in een doos met ijs. Maar Johnson had het mis. “Dat is geen Europese regel”, reageerde een woordvoerder uit Brussel onderkoeld, “dat is een Britse regel. En het eiland Man is trouwens geen onderdeel van de EU.”

Purnell weet ook nog hoe Johnson een megalomaan plan voor een EU-gebouw dat was ingestuurd door een architect tot een schandaal wist te verheffen door een artikel te koppen met: ‘EU wil paleis bouwen in Brussel’. “Het was tegelijk creatief en schandalig”, zei Purnell tegen The Guardian.

Voor de biografie sprak zij met meer dan tweehonderd mensen. Purnell onthulde dat het wilde haar van Johnson niet zijn natuurlijke staat is. Toen Purnell met hem werkte, zat het nog netjes gekamd op zijn hoofd en dat doet het nu nog steeds, tenzij er camera’s in de buurt zijn. Dan doet Johnson snel iets met zijn handen, waardoor het blonde bosje in een ragebol verandert.

Johnson is op wel meer punten een veranderlijk wezen. “Hij verandert vaker van standpunt dan van kleren”, zegt Purnell, bijvoorbeeld over de opwarming van het klimaat. Zelf zit hij er niet mee. “Als het klimaat kan veranderen, dan zie ik niet in waarom mijn gedachten erover dat niet zouden kunnen doen”, is Johnsons verklaring. Het is voor de één ergerlijk, voor de ander amusant. Zijn biografe: “Hij heeft wat het Britse broodbeleg Marmite ook heeft: het is tegelijk lekker en vies.”

Eigen belang is landsbelang

Tegen biograaf Gimson zei Johnson zelf dat de journalistiek wel lekker voelde: “Alles wat ik vanuit Brussel schreef, kwam neer op een soort van stenen over de tuinmuur gooien. Ik hoorde ze dan met een enorme plof neerkomen in Engeland en een waanzinnig effect hebben op de Conservatieve partij. Het gaf me, geloof ik, een nogal vreemd gevoel van macht.”

Het is precies daarom dat de mensen die Johnson uit zijn Brussel-tijd kennen, niet helemaal zeker weten of het Verenigd Koninkrijk er goed aan doet hem tot premier te kiezen. “Hij is totaal en compleet ongeschikt om premier te worden”, schreef Max Hastings, de man die destijds hoofdredacteur was bij The Telegraph. Dat is pikant, omdat Hastings zelf de man was die de (wegens het verzinnen van een citaat) bij The Times ontslagen Johnson binnenhaalde. Toch blijft hij erbij: “Johnson was leuk als burgemeester van Londen, maar uiteindelijk interesseert niets hem echt, behalve dan zijn eigen roem. Hij heeft lak aan orde en stabiliteit.”

Zijn twee biografen zijn nog niet zo zeker van een slechte afloop. Purnell, deze week tegen The Guardian: “Als iemand in staat is om het land zover te krijgen dat we een tweede referendum gaan houden over de brexit, dan is het Johnson. Dat is wat ik denk dat er moet gebeuren, hij kan het tenminste met humor presenteren.”

Gimson denkt zelfs dat Johnson als premier baat kan hebben bij zijn woelige jeugd. “Er was een heleboel onzekerheid, en de scheiding van zijn ouders heeft hem een dik pak verdriet gegeven, maar je kun niet anders zeggen dan dat hij dit heeft overleefd. In zijn leven, ook later, zijn veel dingen misgegaan. Dat heeft hem ervaring gegeven in dingen die misgaan, iets waar een meer conventionele carrièrepoliticus waarschijnlijk veel minder van zal hebben.” Gimson schrijft: “Hij zal geen complete miskleun willen zijn. In die zin komt zijn eigen belang overeen met het landsbelang.”