Direct naar artikelinhoud
Postuum

In memoriam Rutger Hauer (1944 - 2019): ‘Hij was geboren voor de camera, de camera hield van hem’

Op sociale media is er alom hulde voor de op 75-jarige leeftijd overleden acteur Rutger Hauer.Beeld EPA

Hij werd in zijn thuisland een icoon na zijn doorbraak in Turks fruit, het internationale filmpubliek zal hem altijd herinneren omwille van zijn rol in de klassieker Blade Runner. De Nederlandse steracteur Rutger Hauer is op 75-jarige leeftijd onverwacht overleden, en laat een indrukwekkende erfenis na.

In het pantheon van beroemde filmscènes en schitterende acteerprestaties is er een speciale plaats voorbehouden voor die ene scène aan het einde van Blade Runner, de sciencefictionklassieker van de Amerikaanse regisseur Ridley Scott. In de zure regen van het dystopische, futuristische Los Angeles spreekt Roy Batty, een rebellerende replicant – een androïde die als slaaf wordt ingezet – zijn laatste woorden.

“I’ve seen things you people wouldn’t believe”, mijmert hij zelfverzekerd, terwijl hij de wonderen die hij heeft kunnen aanschouwen, beschrijft. “All those moments will be lost in time... Like tears, in rain... Time to die.”

De acteur die Roy Batty vertolkte en die iconische woorden op een unieke, indringende manier uitsprak, met zijn gebleekte, korte haar en zijn eindeloze blik, is de Nederlander Rutger Hauer. Voor hem was het, vorige week, tijd om te sterven. Maar de wonderlijke momenten uit zijn carrière zullen niet verloren gaan.

Het is bijna griezelig dat Blade Runner, uitgekomen in 1982, zich in 2019 afspeelde – en dat Rutger Hauer in zekere zin dus in hetzelfde jaar overlijdt als zijn beroemdste personage. Zijn agent bevestigde woensdag dat de acteur vijf dagen eerder, op 19 juli, was overleden “na een kort ziekbed”. Hauer werd 75 jaar.

Op de set van ‘Blade Runner’. Hij schreef de beroemde “tears in rain”-slotmonoloog zelf.Beeld © Cat's Collection/Corbis

Acteursgenen

Blade Runner markeerde zijn internationale doorbraak, maar in Nederland was Hauer op dat moment al langer een icoon. Voor een carrière als acteur leek het jongetje dat op 23 januari 1944 in Breukelen, een dorpje in de omgeving bij Utrecht, voorbestemd. Zowel zijn vader, de acteur Arend Hauer, als zijn moeder, Teunke Hauer-Mellema, waren actief in het amateurtheater. Hun zoon was nauwelijks 11 jaar toen hij voor het eerst op de planken stond, in een opvoering van de Griekse tragedie Ajax.

De acteursgenen mag hij dan van vader én moeder hebben meegekregen, maar zijn artistieke vader vond hij in de Nederlandse regisseur Paul Verhoeven. Na korte omzwervingen als scheepsjongen, hospik in het Nederlandse leger en een opleiding aan de Amsterdamse Toneelschool, maakte Hauer naam voor zichzelf als toneelspeler bij de Noorder Compagnie. Hij viel op door zijn felblonde haar en zijn intense, blauwe ogen, en bemachtigde de hoofdrol in Floris, een tv-serie over een middeleeuwse ridder. Verhoeven was de regisseur, en de in Nederland legendarische reeks uit 1969 markeerde het begin van een lange samenwerking.

“Er zijn mensen van wie de aanwezigheid in je leven zo vanzelfsprekend is dat je je niet kunt voorstellen dat het opeens afgelopen is”, reageerde Verhoeven na het overlijden van zijn vriend. “Rutger was voor mij wat Marcello Mastroianni voor Fellini was, een alter ego. Ik herinner mij alleen maar mooie dingen, ook al waren er echt wel eens spanningen. Maar dat hoort erbij. Bij elke film dacht ik: welke rol kan Rutger dit keer spelen?”

Oscarnominatie

De eerste filmrol die Hauer speelde onder de regie van Verhoeven (eerder speelde hij in Repelsteeltje, een film van de Belgische cultregisseur Harry Kümel), werd meteen een van zijn beroemdste. Hij vertolkte de hoofdrol in Turks fruit (1973), de filmbewerking van het omstreden boek van Jan Wolkers. De verfilming werd een monstersucces: niet alleen werd Turks fruit genomineerd voor een Oscar, maar Verhoevens film trok ruim 3,3 miljoen bezoekers en is daarmee, een kleine vijftig jaar na de release, nog steeds de meest succesvolle Nederlandse film ooit.

Sommige scènes uit Turks fruit behoren tot het collectieve geheugen: de romantische manier waarop Hauer en Monique van de Ven, die het vrouwelijke hoofdpersonage vertolkte, door Amsterdam fietsen, of het moment waarop hij zijn naakte tegenspeelster over zijn knie legt en op haar billen slaat. “Hij heeft 47 jaar deel uitgemaakt van mijn leven”, zei Van de Ven. “Na het grote succes van Turks fruit zijn we altijd bevriend gebleven. We waren niet verliefd, maar toch spatte onze liefde van het doek, zoals hij dat altijd zo mooi omschreef.”

Turks fruit was de film die Hauers verdere loopbaan bepaalde. “Ik weet heel goed aan welke mensen ik mijn leven als succesvol acteur te danken heb”, vertelde hij in 2017 aan de Volkskrant. “Zonder Turks fruit, zonder Wolkers en zonder Verhoeven zat ik hier niet.”

Meesterwerk

Samen met Blade Runner zal Turks fruit altijd de film zijn die het meest met Hauer verbonden blijft. Hij werkte opnieuw samen met Verhoeven en Van de Ven in Keetje Tippel (1975), en de regisseur castte zijn favoriete speler in een van de hoofdrollen van Soldaat van Oranje (1977). Hauer speelde er samen met Jeroen Krabbé, met wie hij eerder studeerde aan de toneelschool. “Het was altijd heel fijn als we elkaar zagen en spraken”, stelt Krabbé in een reactie op het overlijden van zijn kompaan. “Het voelde altijd heel vanzelfsprekend. Maar Rutger was tegelijkertijd niet van de vriendschappen, hij was een einzelgänger.”

Voor beide acteurs én voor Verhoeven – ze zouden in 1980 opnieuw de handen in elkaar slaan voor Spetters – markeerde het succes van Soldaat van Oranje een internationale doorbraak. “We hebben zo onwaarschijnlijk hard aan die film gewerkt”, herinnert Krabbé zich. “En het succes was eclatant. Als je samen zoiets meemaakt, schept dat een heel bijzondere band die je nooit meer kwijtraakt.”

Sylvester Stallone

Hauers eerste internationale rol was die van de terrorist Wulfgar in de Sylvester Stallone-thriller Nighthawks (1981), een bescheiden succes. Het jaar daarna kwam Blade Runner met Harrison Ford in de hoofdrol en Hauer als een ijzig koude slechterik. De film was een commerciële flop toen hij uitkwam, maar werd een klassieker in de decennia die volgden – Hauers prestatie zit daar voor een groot deel tussen. Voor de Nederlander bleef het zijn favoriete film, in een lijstje van meer dan honderd titels die hij op zijn cv heeft staan. “Er is niets dat in de buurt komt”, verklaarde hij in 2001 tijdens een interview met fans. “Deel uitmaken van een echt meesterwerk, dat het denken in de wereld heeft veranderd. Het is fantastisch.”

Hauer koos nooit voor de gemakkelijkste weg, en ontwikkelde een voorliefde voor films die van de platgereden paden afweken. Hij was te zien in Verhoevens cultfilm Flesh+Blood (1985), viel op als het moordzuchtige titelpersonage uit The Hitcher (1986) en vertolkte de hoofdrol in de Italiaanse film De legende van de heilige drinker (1988), die de Gouden Leeuw won op het Filmfestival van Venetië. Hauer viel in de prijzen voor de Britse Holocaustfilm Escape from Sobibor (1987): tot vandaag is hij de enige Nederlandse acteur die een Golden Globe (voor Beste Acteur in een Bijrol) won.

Tegen het einde van de jaren 80 lagen Hauers grootste successen al achter zich, maar het grote publiek herkent hem ongetwijfeld nog van bijrollen in de superheldenfilm Batman Begins (2005), George Clooneys Confessions of a Dangerous Mind (2002) en de vampierreeks True Blood (2013). Zijn imago van onderkoelde, gewetenloze slechterik zette hij eens te meer kracht bij in de cultfilm Sin City (2005) en de exploitatieprent Hobo With a Shotgun (2011), terwijl hij zijn status als Nederlandse legende verstevigde hij in Oogverblindend (2009), De Heineken Ontvoering (2011) en Michiel de Ruyter (2015). Sinds 2013 mocht hij zich Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw noemen.

Het was een bekroning die in zekere zin overbodig was: iedereen wist al langer dat Rutger Hauer een acteur van een uniek kaliber was, zeker als het op film aankwam. “Hij was geboren voor de camera, de camera hield van hem”, weet Krabbé. “Hij had een présence die je maar zeer zelden bij acteurs ervaart.” Hauer leek dat zelf ook te weten, blijkt uit wat hij twee jaar geleden nog aan de Volkskrant vertelde. “Ik haal weg wat te veel is. Harrison Ford zegt precies hetzelfde: geen trucs. Je moet net genoeg vertellen om te zorgen dat het verhaal goed overkomt. And that’s all.

- Turks fruit (1973): regisseur Paul Verhoeven vond Hauer te veel “een boerenjongen” om in de verfilming van Jan Wolkers’ beroemde roman te spelen, maar draaide bij na Hauers auditie. “Ik had het totaal fout. Achteraf kun je je voor die rol geen andere acteur voorstellen.”

- Soldaat van Oranje (1977): opnieuw een samenwerking met Verhoeven, en opnieuw een succes. Hauers rol als een student die zich aansluit bij het Nederlandse verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog, werd een springplank naar internationaal succes.

- Blade Runner (1982): Hauers rol als een rebellerende replicant – een androïde slaaf in een dystopische toekomst – is zijn meest iconische. De beroemde “tears in rain”-slotmonoloog werd door Hauer zelf geschreven.

- Escape from Sobibor (1987): een Britse tv-film over een jodenopstand in het concentratiekamp van Sobibor. Hauers rol als de leider van de opstand leverde hem, als enige Nederlandse acteur, een Golden Globe op.

- Sin City (2005): Een cultfilm met een sterrencast, maar zelfs tussen Mickey Rourke, Benicio Del Toro, Clive Owen en Bruce Willis is Hauer, die in zijn typische stijl een gewetenloze, corrupte kardinaal vertolkt, een van de absolute uitschieters.