Heropleving of financiële afgrond? Belgisch leger pokert om 2,4 miljard

Voor kolonel Thierry Esser en Michel Van Strythem is het al een druk jaar geweest. Het duo heeft zich de afgelopen maanden bij zowat alle politieke partijen uitgenodigd om er te lobbyen voor de belangen van de Belgische krijgsmacht. Hun onderliggende boodschap: in de volgende legislatuur moet het leger meer middelen krijgen. Veel meer middelen: 2,4 miljard euro om precies te zijn.

De kolonels Esser en Van Strythem zijn naaste medewerkers van legerchef Marc Compernol. Ze maken deel uit van het speciale ‘NFL-team’ binnen de legertop. De afkorting NFL staat voor Nieuwe Federale Legislatuur. Het team, aangestuurd door generaal Jean-Paul Claeys – de voormalige kabinetschef van defensieminister Steven Vandeput (N-VA) – heeft als eerste doel: geld losweken voor het leger.

Ook Compernol zelf spant zich in. Daags voor de nationale feestdag ging hij aan de alarmbel hangen bij onder meer de VRT, RTBF en persagentschap Belga. “Ik besef dat 2,4 miljard euro veel is, maar dat is een erfenis uit het verleden. We zijn met een inhaaloperatie bezig”, onderstreepte hij. Compernol haspelt nu een eigen ronde van de partijvoorzitters af, om hen de ernst van situatie nogmaals duidelijk te maken.

Kaalslag

Volgens de legerleiding is er meer geld nodig om de krijgsmacht er weer bovenop te krijgen na de kaalslag uit het verleden. Daar valt wel iets voor te zeggen. Als het over militaire investeringen gaat, scoort België al jarenlang ondermaats. Van alle NAVO-lidstaten geven alleen het Groothertogdom Luxemburg en Spanje verhoudingsgewijs minder geld uit aan hun legers dan ons land.

De dreiging vanuit Rusland, de druk vanuit de NAVO en de terreur van Islamitische Staat in Europa hebben daar pas recent verandering in gebracht. De centrumrechtse coalitie onder premier Charles Michel (MR) gaf het leger, voor het eerst sinds mensenheugenis, een financiële opkikker in de vorm van een investeringsenveloppe van ruim 9,2 miljard euro richting 2030. Dankzij dit groeipad zou België zich straks in de middenmoot van het NAVO-peloton kunnen nestelen.

Hoe komt het dan dat het Belgisch leger vandaag weer de hand uitsteekt richting politiek? Dit keer met een vraag voor 2,4 miljard euro, in vijf jaar tijd. Voor de topgeneraals en -kolonels is dat een perfect verdedigbare bede. In vergaderingen met politieke partijen drukte het kolonelsduo Esser en Van Strythem er steevast op dat “elke euro die het leger vraagt echt nodig is voor de werking”.

De ‘centrumrechtse miljarden’ moeten voornamelijk dienen om het leger qua materieel opnieuw strijdbaar te maken. Er zijn contracten mee afgesloten voor onder meer nieuwe F-35-gevechtsvliegtuigen (3,8 miljard euro), fregatten (1 miljard euro), mijnenjagers (900 miljoen euro) en drones (500 miljoen euro). Maar naast het materieel zijn er nog andere problemen die om aandacht vragen. En om centen.

Veel kazernes zijn tot op de draad versleten en hebben dringend een renovatie nodig. Er is nood aan een betere verloning van militairen. Samenhangend daarmee moet de rekrutering verbeterd worden. Dit is wellicht de meest nijpende zaak. De komende vijf jaar verliest het leger ruim 40 procent van zijn personeel, louter en alleen door pensionering. Wat betekent dat tegen 2025 minstens 12.000 nieuwe rekruten moeten worden opgeleid om de troepensterkte te behouden.

Een leegloop vermijden, wordt een herculesopdracht. Want los van de pensioengolf gooien steeds meer militairen hun helm over de haag.

Schulden

Het rot zit echter nog dieper. Recente budgetberekeningen van de legerleiding,  die De Morgen kon inkijken, leren dat er zonder extra geld straks problemen zijn om de schulden af te betalen. Dit jaar gaat het ‘slechts’ om een gat van enkele tientallen miljoenen euro’s, maar tegen 2021 groeit dit aan tot 1 miljard euro. In zijn 21 juli-interviews zinspeelde Compernol al op dit probleem. “Als we onze schulden niet kunnen betalen, moet ik geld halen uit de werking. Dan stoppen de trainingen en de operaties”, zei hij. De precieze omvang van het probleem gaf hij niet mee.

Volgens de ACMP, de grootste militaire vakbond, was dat bewust. De schuldproblemen van het leger waren te voorspellen, maar de regering-Michel noch de legerleiding hebben zich daar veel van aangetrokken de afgelopen jaren, klinkt het. 

“De regering-Michel heeft engagementen aangegaan, doch alle facturen naar de toekomst doorgeschoven. Bovendien werd er volledig ingezet op de verwerving van materieel, zonder de nieuwe en hogere werkingskosten voldoende mee in rekening te nemen. Nevenkosten, zoals die voor nieuwe infrastructuur, training en munitie, werden bewust achterwege gelaten. Maar straks moeten die nevenkosten wel nog allemaal betaald worden”, laat de ACMP weten in een schriftelijke reactie.

De legerleiding zelf had voorzichtiger moeten zijn volgens de vakbond. “Na jarenlange besparingen was de legerleiding tevreden dat er weer kon worden geïnvesteerd. Ze heeft deze kans dan ook met beide handen gegrepen en er de vorige regeerperiode voor gekozen om het geld dat de regering ter beschikking stelde maximaal uit te geven. Zodat iedereen – de land-, lucht- en zeemacht – nieuw materieel kon krijgen. Het minste wat je kan zeggen is dat dit onvoorzichtig was.”

Een voorbeeld: de aankoop van 34 nieuwe F-35’s zelf zit vervat in de centrumrechtse investeringsenveloppe, maar de modernisering van de luchtmachtbasissen van Kleine Brogel en Florennes niet. Die basissen hebben nochtans een facelift nodig om de gevechtsvliegtuigen te kunnen ontvangen. Er moet zowel in Kleine Brogel als Florennes een ‘F-35 compound’ opgetrokken worden, met grote nieuwe hangars, standplaatsen voor de vliegtuigen en een gebouw voor trainingssimulatoren. Alles samen gaat het om een bouwproject van ruim 275 miljoen euro.

Meteen is duidelijk waarom Compernol en zijn NFL-team vandaag alles op alles zetten. Als de federale regering straks over de brug komt met het geld waar de krijgsmacht om vraagt, dan krijgt die de volgende jaren de budgettaire ademruimte om zich de 21ste eeuw in te loodsen. Maar als dit niet het geval is, of slechts ten dele, dan gaapt de financiële afgrond. Wie gokt kan winnen, maar ook verliezen.

Zonder die 2,4 miljard euro extra dreigt het leger voor moeilijke keuzes geplaatst te worden. Contracten afzeggen lijkt geen optie, al is het maar omdat dan hoge boetes in de lucht hangen. Besparen op de rekrutering evenmin. Anders dreigt het Belgisch leger een lege doos te worden. Wat ben je met nieuw materieel als er niemand is om het vervolgens ook te bedienen? Flink het mes zetten in de missies en trainingen lijkt de meest haalbare noodgreep. Tegelijk is daar de laatste decennia al de broeksriem aangehaald. De ACMP vreest dat dan nog meer militairen zullen afhaken.

Zonder extra budget zou het aantal buitenlandse missies en trainingen met 40 procent kunnen zakken. Deelnemen aan operaties in Afghanistan, Mali of – zoals de Verenigde Staten nu vragen – het noordoosten van Syrië en de zeestraat van Hormuz nabij Iran zou op die manier bijzonder moeilijk worden voor België.

Formatie

Of de financiële smeekbede van het leger aanhoord wordt of niet hangt in grote mate samen met de federale regeringsonderhandelingen. Welke politieke partijen nemen straks de macht in handen? Wat duidelijk is: heel wat militairen zien de socialisten en de groenen liever niet tot de meerderheid toetreden.

Beide partijen hebben zich de laatste jaren erg kritisch uitgelaten over de budgetverhoging van 9,2 miljard voor het leger. Aan Vlaamse kant noemde sp.a de bestelling van de nieuwe F-35’s consequent geldverspilling. Als het van de partij afhangt wordt de aankoop het liefst teruggedraaid. Voorzitter John Crombez zal naar eigen zeggen niet toetreden tot een regering die de bestelling van de F-35 doorzet. Of hij – wanneer puntje bij paaltje komt – die eis hard zal maken, is niet duidelijk.

Het is wel duidelijk dat Crombez niet staat te springen om de komende regeerperiode, waarin harde besparingen nodig zullen zijn om de ontspoorde begroting weer op orde te krijgen, nogmaals een handvol miljarden euro’s vrij te maken voor het leger. De sp.a wil wel geld geven voor het personeel, hun uitrustingen en hun kazernes. Maar zeker geen 2,4 miljard euro. En de kans dat sp.a, in het kielzog van PS, straks in de regering belandt, is aanzienlijk.

N-VA en MR lijken de enige partijen die bereid zijn om voor het leger met nieuw geld over de brug te komen. Binnen de twee partijen wordt daarbij verwezen naar de eisen van de NAVO. De lidstaten van het bondgenootschap hebben afgesproken om zo snel mogelijk twee procent van hun bbp te spenderen aan militaire uitgaven. Heel wat lidstaten zitten daar nog een eind vandaan, waaronder dus ook België. De Amerikaanse president Donald Trump dreigt er sinds zijn aanstelling mee om de alliantie op te blazen indien hier niet dringend verandering in komt.

Of hoe de eis van Trump, gek genoeg, de ultieme troefkaart is van het Belgisch leger.