China verzamelt troepen nabij Hongkong, maar twijfelt: ingrijpen of niet?

Duizenden Chinese militairen zijn samengekomen in een stadion in Shenzhen, de Chinese metropool vlakbij de grens met Hongkong. Buiten het stadion stonden vele tientallen legertrucks en geblindeerde voertuigen voor troepentransport. Het doet de vrees voor een militaire interventie toenemen.

De Chinese president Xi Jinping heeft een zeer dringende reden om het nu ruim tien weken durende oproer in Hongkong te beëindigen, zegt schrijver, politicoloog en econoom Ties Dams, verbonden aan Instituut Clingendael. Xi zit namelijk op hete kolen: over ruim anderhalve maand, op 1 oktober, is hij de centrale figuur in de nationale viering van de zeventigste verjaardag van de succesvolle machtsgreep van de Chinese Communistische Partij. Dat is een mega-evenement in China. Een lang voorbereid feest ook om de wereld de macht en kracht van het nieuwe China te demonstreren.

“Die datum is echt een deadline. Het is moeilijk voorstelbaar dat Xi zich daar wil presenteren als de sterke leider, terwijl in Hongkong demonstraties aan de gang zijn,” aldus Dams. 

Daarom vier scenario’s die Peking kan volgen om het probleem-Hongkong op te lossen.

1. Militair ingrijpen

De minst gewenste optie. Vergelijkingen met de keiharde repressie van het studentenprotest op het Plein van de Hemelse Vrede (1989, duizenden doden) liggen voor de hand als er doden vallen in de straten van Hongkong of op het internationale vliegveld: geen beelden waar China op zit te wachten. Zo’n militaire interventie zal de economie flink schaden, omdat daarmee het vertrouwen wordt ondermijnd in het financiële centrum dat Hongkong voor China is gebleven, juist vanwege een nog steeds op westerse leest geschoeide handelstraditie.

Een onafhankelijke justitie en de duidelijke financiële spelregels voor ondernemers zijn voor ongeveer 1500 multinationals reden geweest hun hoofdkwartier in Hongkong te vestigen. Dat is twee derde meer dan in 1997, toen de Britse kroonkolonie werd overgedragen aan China. “In het Westen wordt dan zeker gedacht aan Tiananmen (Het Plein van de Hemelse Vrede). Dat is ook wat Hongkong lastig maakt, want alleen daar wordt als enige plek in China elk jaar Tiananmen herdacht,” aldus Dams. “De protesten over die uitleveringswet zijn deels ook weer uit Tiananmenprotesten voortgekomen. Dat maakt militair ingrijpen symbolisch en erg gewichtig, zowel voor Hongkong als voor Peking.”

2. Politieversterkingen sturen

Niemand van de machthebbers in Peking wil graag tanks in de straten van Hongkong zien. Verschillende leden van de Chinese Communistische Partij hebben financiële belangen in de stad en ook familieleden die er studeren of van het goede leven genieten, onder wie de broer van president Xi. Dams: “China verspreidt nu filmpjes waarop je afdelingen van het Volksbevrijdingsleger ziet oefenen. De pantserwagens staan in rijen opgesteld. Dat zijn overduidelijke dreigementen. Of ze daadwerkelijk het leger inzetten, betwijfel ik. Ik denk eerder dat ze een avondklok laten instellen in Hongkong. Op verzoek van het bestuur in Hongkong kan dan ter ondersteuning van de lokale politie een zwaar bewapende Chinese politiemacht worden gestuurd om de avondklok af te dwingen. Zo kun je het protest smoren op een slimmere manier dan met tanks door Hongkong te gaan rijden.”

3. Carrie Lam vervangen

Hongkong wordt bestuurd door een pro-Chinese raad onder voorzitterschap van de pro-Chinese en de inmiddels impopulaire Carrie Lam. China kan op haar aftreden aansturen, in de hoop de gemoederen zo te kalmeren. “Ze kan via de Chinese invloeden in het bestuur worden afgezet, maar of dat de demonstranten genoeg zou bieden, betwijfel ik,” zegt Dams. “Dit is een demonstratie tegen een heel langdurig proces van inkapseling door China. Dat is al veel langer bezig dan dat Carrie Lam Hongkong bestuurt. Dat weten die demonstranten heel goed. En wie zou het moeten overnemen? Misschien dat er een Hongkongse Boris Johnson rondloopt die daarvoor te strikken valt.”

4. De protesten uitzitten

Misschien het verstandigst, maar niet waarschijnlijk vanwege de deadline van 1 oktober, denkt Dams. “Er is een heel levendige en vitale democratische cultuur in Hongkong en ook een protestcultuur. Het gevaarlijkste misverstand in deze kwestie is dat Peking dat niet respecteert en niet begrijpt. Ik denk dat Peking wat er nu gaande is ziet als een vervelende erfenis en dat de beïnvloeding van het Westen maar eens afgelopen moet zijn. Terwijl je, als je in Hongkong bent, ziet dat het een democratische cultuur is die diep in het dna van de mensen zit. Dat is er niet zomaar uit te krijgen met bedreigingen en repressie.”

Ondertussen spelen de demonstranten zelf ook met vuur. Gewelddadigheden aan hun kant worden door Chinese media uitvergroot, die dit als ‘een begin van terrorisme’ veroordelen. Dams: “Er wordt pressie uitgeoefend om de demonstranten in een kwaad daglicht te stellen. Dat ze ‘chaos’ veroorzaken. Dat woord wordt steeds gebruikt. En dat die chaos Hongkong heel veel geld gaat kosten en dat de hardwerkende mensen van Hongkong dat niet willen. Dat is de boodschap en die klopt ook. Het paranoïde gedrag van sommige demonstranten op het vliegveld die iemand vastbinden omdat ze denken dat het een undercover politieman is, zal China graag exploiteren. Peking is nu ook bezig andere landen op het hart te drukken dat ze het geweld van de demonstranten in Hongkong moeten veroordelen.”