Tijd dringt voor Britse parlement: kan het de brexitplannen van premier Johnson deze week alsnog dwarsbomen?

Voor wie nog maar net uit een zomerslaap is ontwaakt, de Britten hebben sinds 24 juli een nieuwe premier: Boris Johnson. En met zijn komst is het brexitproces meteen weer op scherp gezet. Johnson wil zijn land op 31 oktober uit de Europese Unie halen, koste wat het kost. (31 oktober is de nieuwe deadline na het uitstel eerder dit jaar.) En als dat zonder uitstapakkoord met de Europese Unie moet, de zogenoemde no-dealbrexit, dan zal dat zo zijn.

Geheel tegen de zin van heel wat Britse parlementsleden die zo'n no-dealbrexit absoluut niet zien zitten. Oppositieleden, maar evengoed leden van Johnsons eigen Conservatieve Partij. Daarom willen ze de regering de pas afsnijden door een wet goed te keuren die een no-dealbrexit onmogelijk maakt.

Maar Johnson was hen mogelijk te snel af: hij kondigde vorige week aan het parlement langer te zullen schorsen dan normaal het geval is, waardoor er voor een dergelijk parlementair initiatief nog nauwelijks tijd is. Wil het parlement een no-dealbrexit voorkomen, dan zal het deze week met andere woorden alle zeilen moeten bijzetten. Het zal snel moeten gaan.

Vandaag, in de namiddag, komt het Britse parlement voor de eerste keer bijeen na de zomervakantie. Wat precies wanneer gaat gebeuren, is momenteel nog niet duidelijk, maar de oppositie beschikt wel over een aantal mogelijkheden om het brexitproces in een andere richting te sturen. Zo kan ze een spoeddebat aanvragen, met de bedoeling om dan een wetsvoorstel tegen een no-dealbrexit in te dienen. Dat wordt allicht de eerste zet van de oppositie. Speaker John Bercow speelt hier een centrale rol: hij beslist of zo'n spoeddebat al dan niet zal plaatsvinden. Weigert hij zo'n spoeddebat, dan heeft de oppositie nog een tweede optie: een motie van wantrouwen indienen tegen de regering-Johnson. Welke kant het ook opgaat deze week, het wordt de eerste krachtmeting tussen het parlement en de nieuwe premier. Krachtmetingen zoals we er in deze hele brexitsaga al vaak hebben gezien.

Journalisten, analisten, maar ook politici hebben geleerd voorzichtig te zijn wat de brexit betreft. Wat vandaag een zekerheid lijkt, kan morgen weer op losse schroeven staan. Precies zeggen wat er de komende week gaat gebeuren en waar we volgende week zullen staan, is haast onmogelijk. Toch wagen we ons aan een aantal scenario's:

1. Er komt een spoeddebat met een stemming
Als speaker Bercow instemt met een spoeddebat, dan zal de oppositie wellicht deze week nog een wetsvoorstel indienen om een no-dealbrexit op 31 oktober te vermijden. Gisteren werd de tekst van het voorstel bekendgemaakt. Daarin wordt op geheel Britse wijze met nieuwe deadlines en opties gegoocheld. Johnson zou tegen 19 oktober drie keuzes krijgen: ofwel tegen dan een akkoord met de EU door het parlement laten goedkeuren, ofwel het parlement achter een no-dealbrexit krijgen, ofwel opnieuw uitstel vragen aan de EU. Dat uitstel zou volgens het wetsvoorstel dan tot 31 januari 2020 moeten zijn.

Als het voorstel wordt goedgekeurd door het parlement, moet Johnson de komende maand dus aan de bak om ofwel een deal door het parlement te krijgen, ofwel genoeg parlementsleden te overtuigen voor een no-dealscenario te stemmen. Lukt geen van beide, dan moet hij opnieuw uitstel vragen aan de EU. Iets wat hij naar eigen zeggen nooit zal doen.

Als het wetsvoorstel echter wordt afgekeurd, dan kan de oppositie nog voor de tweede optie kiezen: de motie van wantrouwen.

2. Er komt een motie van wantrouwen
Weigert Bercow een spoeddebat of haalt het wetsvoorstel tegen een no-dealbrexit het niet, dan kijkt de regering-Johnson mogelijk deze week nog tegen een motie van wantrouwen aan. Als die motie verworpen wordt, dan lijkt het spel van het parlement uitgespeeld en doemt een no-dealbrexit op aan de horizon. Als de EU en de Britse regering de komende maanden niet dichter tot elkaar komen, zal Johnson op 31 oktober zijn land zonder akkoord uit de Unie halen, zoals hij heeft beloofd.

Als de motie van wantrouwen wordt goedgekeurd, komt er na anderhalve maand al een einde aan de regering-Johnson en liggen opnieuw enkele scenario's op tafel. Ofwel vormt Johnson een nieuwe meerderheid, ofwel slaagt Labourleider Jeremy Corbyn (of iemand anders) erin een eigen meerderheid te vormen, ofwel komen er dit najaar nieuwe verkiezingen. Mogelijk al in oktober. Slaagt Corbyn erin een regering te vormen, dan lijkt het VK op weg naar een nieuw uitstel en zelfs een nieuw referendum. Speculeren wat er na nieuwe verkiezingen allemaal op de Britten en Europa kan afkomen, laten we aan ons voorbijgaan.

Kortom, deze week zou het brexitproces een heel andere richting kunnen uitgaan. Door de zet van Johnson om het parlement langer te schorsen dan normaal, is het nu of nooit voor hen die een no-dealbrexit willen vermijden. Officieel komt het parlement deze week nog drie dagen bijeen: op vandaag, morgen en donderdag. Begin volgende week zou het dan geschorst worden (mogelijk al op maandag 9 september of een van de volgende dagen). Veel tijd rest er de parlementsleden dus niet meer. Nachtelijke vergaderingen of zelfs in het weekend, zouden dus ook nu weer het geval kunnen zijn. Zeker als een door het Lagerhuis goedgekeurde wet ook nog naar het Hogerhuis moet.

En omdat het in brexitland altijd nog wat ingewikkelder is dan het op het eerste gezicht lijkt, zijn er nog enkele scenario's. Zo lopen er enkele rechtszaken tegen de schorsing van het parlement. Wordt Johnson langs gerechtelijke weg op zijn plaats gezet?

Aan de andere kant kan Johnson de plannen van het parlement nog doorkruisen door zelf nieuwe verkiezingen uit te roepen nog voor er over een motie van wantrouwen wordt gestemd. Bijvoorbeeld als de wet tegen een no-dealbrexit wordt goedgekeurd, zou hij nieuwe verkiezingen als tegenzet kunnen gebruiken. Gisteren gonsde het de hele dag van de geruchten dat Johnson een dergelijke strategie zou aankondigen. Maar tijdens een korte toespraak na de ministerraad, liet Johnson niet in zijn kaarten kijken. "Ik wil geen verkiezingen, u wilt geen verkiezingen", zei hij. Toch zou volgens verschillende bronnen, ook binnen de regering, dat wel degelijk het plan zijn: verkiezingen uitlokken op 14 oktober als het parlement bovengenoemde wet goedkeurt.

Tot slot hoeft wat er deze week ook gebeurt, bijvoorbeeld als het parlement niet in zijn opzet slaagt, niet automatisch tot een no-dealbrexit te leiden. Midden oktober - als het parlement weer aan het werk is - is er nog een Europese top gepland. Er zou dan nog altijd een akkoord tussen de EU en de Britse regering uit de bus kunnen komen. Iets waar Johnson naar eigen zeggen nog altijd in gelooft. En dan is er mogelijk nog tijd om het door het Britse parlement te laten goedkeuren. Maar er moet bij gezegd worden: weinigen geloven er nog in dat de Britten op 31 oktober mét een akkoord uit de Unie zullen stappen.