Eindelijk tijd voor vrede in Afghanistan? 6 vragen en antwoorden over het vredesakkoord met de taliban

Volgens de nieuwe deal tussen de Verenigde Staten en de taliban wordt de aanwezigheid van Amerikaanse troepen afgebouwd. In een eerste fase zouden 5.400 soldaten binnen de vijf maanden terugkeren naar huis. In ruil voor de terugtrekking beloven de taliban geen onderdak meer te bieden aan internationale terreurorganisaties zoals Al Qaeda of aanslagen te plannen tegen de Verenigde Staten en hun bondgenoten. 

Op dit moment is het akkoord er volgens speciale gezant van de VS, Zalmay Khalilzad, slechts "in principe". De deal is dus nog niet goedgekeurd en ondertekend door de Amerikaanse president Donald Trump of de talibanleiders. Vóór het officiële ondertekenen van de deal willen de taliban van geen staakt-het-vuren weten. De beweging pleegde dan ook tijdens de onderhandelingen nog verschillende aanslagen, waarbij veel burgerslachtoffers vielen. Ook de Amerikaanse coalitie bombardeerde door.

In totaal zijn er op dit moment nog 14.000 Amerikaanse soldaten in Afghanistan, aangevuld met een 17.000 niet-strijdende troepen van verschillende NAVO-landen. De taliban eisen al jaren een volledige terugtrekking van alle internationale divisies. Als de groepering zich aan de voorwaarden van het akkoord houdt, komen de resterende Amerikaanse soldaten waarschijnlijk eind volgend jaar naar huis.

Het vredesakkoord tussen de taliban en de Verenigde Staten zou het einde betekenen van de aanslagen en bombardementen die tal van burgerdoden maken. De zeldzame consensus over een vreedzame oplossing betekent dat vrede nog nooit zo dichtbij is geweest. 

De vraag is hoe het vredesakkoord ontvangen zal worden door de duizenden talibanstrijders. De vredesonderhandelingen met de VS worden gevoerd door Mullah Abdul Ghani Baradar, een van oprichters van de taliban en een voormalige commandant die sinds 2010 in ballingschap leeft. Hij leidt nu het taliban-hoofdkwartier in Qatar, een de-facto-ambassade voor de groepering.

De leden van de huidige en afgelopen onderhandelingen maken deel uit van de "politieke tak van de taliban", ex-leiders die al jaren in het buitenland wonen. Hoe groot hun invloed op de militaire arm van de taliban is, weten we niet. Zullen die strijders zich na een akkoord re-integreren in de Afghaanse maatschappij? Scheiden ze zich af om onafhankelijk van de taliban te blijven vechten? Of sluiten zij zich misschien aan bij terreurorganisaties zoals IS of Al Qaeda?

Hoewel het mogelijke akkoord dus een positief signaal is, houdt die ook een risico in. Een deal met de Amerikanen is nog geen deal met de Afghaanse regering. De Afghaanse president Ashraf Ghani staat voorlopig buitenspel en ook andere verzetsgroeperingen zoals de Noordelijke Alliantie zitten niet mee aan de onderhandeltafel. Als zij na het akkoord niet op dezelfde lijn zitten, is de kans op een nieuwe burgeroorlog groot. 

Het verhaal van de taliban begint zo’n 40 jaar geleden. In december 1979 valt het Sovjet-Russische leger Afghanistan binnen en installeert er een nieuwe president. Met steun van de Amerikaanse CIA verzetten de islamitische moedjahedien zich tegen de communisten.

Wanneer de Sovjets zich tien jaar later weer terugtrekken, ontstaat er een hevige burgeroorlog. Verzetsleiders en commandanten van de voormalige communistische regering raken onderling slaags om de macht. De krijgsheren steunen op hun provinciale bastions en etnische achterban en terroriseren de bevolking. Het land valt in chaos uiteen.

In 1996 neemt een van de strijdende partijen onder leiding van commandant Mullah Omar de hoofdstad Kaboel in. Zijn fundamentalistische groepering, de taliban, heeft al snel de macht over bijna heel Afghanistan. Alleen in het noorden van het land is er nog een wankele coalitie van antitalibangroepen en krijgsheren: de Noordelijke Alliantie. 

De taliban vormen een nieuw regime en scheppen orde en rust in de regio. Het land wordt omgedoopt tot het Islamitisch Emiraat Afghanistan. De bevolking voelt zich verlost van de wetteloosheid en het banditisme die hen jarenlang plaagden. Maar de vrede komt met een zware religieus-extremistische prijs. Bij het invoeren van de sharia worden ook de vrouwenrechten aan banden gelegd. Wie van een misdaad beschuldigd wordt, bekoopt het met zijn hand - of met de dood.

Onder het autoritaire bewind is er een totaalverbod op onder meer (satelliet)televisies, cinema, muziekinstrumenten, pooltafels, schaakspellen, maskers, tattoos, alcohol, kreeft, standbeelden, foto's, westerse literatuur en zelfs naaicatalogi. Afghanen mochten niet vliegeren, schaken, of applaudisseren tijdens sportevenementen en ze mochten ook hun baard niet scheren. Vrouwen mochten bovendien niet studeren, werken of sporten. Ze moesten ook allesverhullende boerka's, handschoenen en sokken dragen.

De taliban zijn etnische Pasjtoenen, de grootste en traditioneel politiek dominante groep in Afghanistan. Zo'n 40 procent van alle Afghanen zijn Pasjtoen en zien zichzelf vaak als de enige "echte" Afghanen. Dat botst vaak met de identiteit van de andere Afghaanse etnieën. Vooral de sjiitische Hazara zijn het slachtoffer van discriminatie en geweld.

Het talibanemiraat zou zes jaar bestaan en wordt door de westerse en islamitische wereld met een mengeling van shock en fascinatie aanschouwd. In maart 2001 komen de wandaden van de taliban voor het eerst naar de westerse televisieschermen. De organisatie vernielt de eeuwenoude boeddha's van Bamyan. Godslastering, noemen ze die. Intussen wordt het gebied ook een soort onderduikadres en vrijhaven voor een rits buitenlandse jihadgroepen. Geen haan die ernaar kraait. 

In 2001 wordt de wereld opgeschrikt door de zwaarste aanslag in de moderne geschiedenis. Op 11 september 2001 boren twee gekaapte vliegtuigen zich in de Twin Towers in New York. Bijna 3.000 mensen sterven en de Amerikaanse president George W. Bush opent de jacht op de vermeende dader: Osama Bin Laden. De leider van Al Qaeda geniet op dat moment bescherming van het talibanregime en houdt zich schuil in Afghanistan. 

Op 7 oktober 2001 begint de Afghaanse "war on terror" met grootschalige bombardementen van Amerikaanse en Britse vliegtuigen. Het doel? Als vergelding voor 9/11 zowel Al Qaeda als de taliban snel kortwieken. Op de grond bewapenen Amerikaanse commando's de antitalibanmilities van de Noordelijke Alliantie en andere stammenleiders om het werkje mee op te knappen. Het regime is niet voorbereid op de grootschalige invasie en geeft zich na amper een maand gewonnen. De taliban verlaten Kaboel en trekken zich, op sterven na dood, terug in het onherbergzame Afghaanse landschap. 

De VS en de VN installeren een nieuwe regering in Kaboel. In vele delen van het land is er weer hoop. Scholen gaan open, boerka's worden afgeworpen, baarden geschoren. Maar in evenveel regio's zijn er gevechten en bombardementen, waarbij ook honderden onschuldige burgers het leven laten. In de volgende jaren worden steeds meer buitenlandse troepen ingezet, rijst corruptie de pan uit en stijgen de spanningen.

Wanneer de VS in 2003 ook Irak binnenvalt, moet de grootmacht zijn aandacht op twee fronten richten. De vluchtende taliban komen weer naar buiten en lanceren een ongezien offensief van bomaanslagen tegen NAVO-konvooien, diplomaten en ook de Afghaanse overheid. Ondertussen worden er presidentsverkiezingen gehouden en wordt er aan democratie gewerkt. Maar de taliban blijven strijdvaardig. Vijftien jaar lang veroveren ze langzaam maar zeker opnieuw grote delen van het land. 

De "war on terror" in Afghanistan is de langste oorlog in de Amerikaanse geschiedenis. Hij duurt al 18 jaar, bijna het dubbele van de Vietnamoorlog. Een terugtrekking van Amerikaanse troepen zou dus ook het einde van deze bladzijde in de Amerikaanse geschiedenis betekenen. Maar dat betekent niet dat de oorlog ook gewonnen is. 

We kijken even naar het oorspronkelijke doel van deze oorlog: Al Qaeda en Osama Bin Laden te pakken krijgen en intussen ook de taliban verdrijven. Status? Negatief. Hoewel Osama Bin Laden in 2011 eindelijk werd gevonden en gedood, vecht Al Qaeda nog in verschillende landen van de wereld. En de taliban zijn actief in maar liefst 70 procent van Afghanistan. De groep bezit daarmee meer terrein dan op gelijk welk moment sinds 2001 en breidt elke dag uit. De militaire arm van de taliban heeft acht regionale commandanten. In 2006 schatten de taliban zelf hun aantal strijders nog op 8.000. Tien jaar later is dat aantal exponentieel gestegen, volgens sommige schattingen zelfs tot 60.000. 

Als Bin Laden is uitgeschakeld, wil toenmalig Amerikaans president Barack Obama de oorlog in Afghanistan afsluiten en zich focussen op natievorming en heropbouwing. De Verenigde Staten willen voor hun vertrek het leger in Afghanistan opleiden. Vandaag blijkt ook die doelstelling niet behaald.

De regering is wankel en heeft slechts over een deel van het land controle. Afghaanse troepen nemen sinds hun training grote taken over van internationale troepen, maar zijn nu zelf het doelwit van de taliban. Bij de zwaarste aanslag, in 2018, sterven maar liefst 200 soldaten en politieagenten.

Corruptie, stammengeschillen en onzekerheid leiden tot demotivatie en paniek. Bij het leger en de politiedienst deserteren maar liefst 4.000 mensen per maand. 45.000 Afghaanse veiligheidsmensen lieten al het leven in het conflict. En wantoestanden bij de Afghaanse speciale eenheden, zo’n 17.000 man groot, duwen bange of kwade burgers regelrecht in de armen van de taliban. 

Net als in het talibanemiraat lijkt het gebied vandaag een speelterrein voor internationale terreurorganisaties. Zowel IS als Al Qaeda zijn er in het conflict verwikkeld. De terreur is dus nog lang niet verdwenen. 2018 was zelfs het dodelijkste jaar voor burgers in Afghanistan. Er vielen maar liefst 3.804 burgerdoden en 7.189 gewonden.

Na vier decennia van oorlog blijft Afghanistan een van de armste en minst ontwikkelde landen in de wereld. Het is ook een van de meest corrupte en onveilige plaatsen voor vrouwen en journalisten. Ongeveer de helft van de bevolking heeft geen toegang tot drinkbaar water en het wegennetwerk is grotendeels vernield. 40 procent van de bevolking is werkloos en meer dan de helft leeft onder de armoedegrens. Meer dan 63 procent van de Afghaanse bevolking is jonger dan 25 jaar. Vooral die jongeren zijn het slachtoffer van de economische uitzichtloosheid en zoeken een uitweg in drugs of geweld. 

Het is dan ook niet gemakkelijk te midden van het eindeloze geweld een leven op te bouwen. Zeker 38.000 burgers stierven in het conflict sinds de Amerikaanse invasie. Honderdduizenden raakten gewond. Een deel van de burgerslachtoffers viel bij aanslagen door de taliban, soms op wat de mooiste dag van hun leven zou moeten zijn. Hele families lieten het leven op trouwfeesten, terwijl ook hotels, scholen en ziekenhuizen steevast doelwit waren.

Duizenden onschuldige burgers stierven bij bombardementen van de Amerikaanse coalitie of bij gevechten met het Afghaanse leger. In 2019 vielen er voor het eerst zelfs meer burgerslachtoffers bij aanvallen van de Afghaanse en westerse strijdmachten dan bij aanslagen door de taliban.

Naast het constante gevaar voor geweld lopen jongens uit kleine dorpen ook het risico gerekruteerd te worden door de taliban. Hun zusjes worden vaak tegen hun zin uitgehuwelijkt. Vele Afghaanse jongeren vluchten dan ook naar buurland Pakistan of wagen de lange reis naar Europa. Bijna 2,5 miljoen Afghanen sloegen op de vlucht.

Na het vredesakkoord wordt het nog zoeken naar een implementatie op nationaal niveau. Dat ze mee willen besturen, hebben de taliban al verklaard. "We willen die corrupte poppen in Kaboel weg", klinkt het standvastig. "We willen de Afghaanse instituties niet ontmantelen, maar hervormen en versterken." Ze opteren dan ook voor hun oude naam: het Islamitische Emiraat. Willen ze zo deelnemen aan een coalitieregering, iets dat de taliban altijd hebben uitgesloten? Of willen ze legitieme participatie op lokaal en provinciaal niveau, in de regio's waar ze nu al macht hebben? 

Als de taliban weer officieel de plak zwaaien, is het nog afwachten wat er met de mensen- en vrouwenrechten zal gebeuren. In Kaboel zijn velen nu bang voor een terugkeer naar het conservatieve en restrictieve regime. Maar met de komst van een nieuwe generatie talibancommandanten, lijkt de extreem fundamentalistische visie ietsje te versoepelen.

In een officiële verklaring doen ze alvast uitspraken over enkele basisrechten voor vrouwen: zij hebben het recht op onderwijs en werk, om eigendom te erven en zelf een echtgenoot te kiezen. Maar in hetzelfde bericht hekelt de groepering ook "zogenaamde vrouwenrechtenactivisten" die vrouwen "aanmoedigden om de Afghaanse gebruiken te doorbreken".

Vrouwenrechten zullen alleen volgens de talibanvisie op de islam worden gerespecteerd. Ook kledingvoorschriften zullen een heikel punt blijven. "Wij zijn tegen de buitenlandse kleding die naar ons land wordt gebracht en door vrouwen wordt gedragen", staat er in het communiqué.

Betekent de vrede met de taliban het einde van hun al beperkte vrijheden? Dat vragen veel moderne Afghaanse jongeren zich af. Want één ding is zeker: die verworvenheden zullen veel vrouwen, zeker in de stad, niet meer willen afstaan. 

Voor grote delen van het land is het vooruitzicht op een heropleving van de taliban een angstaanjagende gedachte. De grote uitdaging wordt dan ook het integreren van talibanstrijders in een systeem met respect voor de oude en nieuwe waarden waar het Afghaanse volk in gelooft. Maar in de realiteit maakt het voor veel Afghanen niet echt uit wie de leiding heeft. Hun levenskwaliteit en toekomstperspectief zijn niet verbeterd. Vele steden en dorpen liggen nu al in talibangebied. En na tientallen jaren van oorlog en ontbering zullen ze zich wenden tot om het even wie vrede belooft.

Bekijk hier een analyse van Rudi Vranckx vanuit Kaboel over de laatste dodelijke bomaanslag :