Boris Johnson doet voorstel over Ierse grens, EU blijft op de vlakte

De Britse regering heeft woensdagmiddag haar compromisvoorstellen voor een geordend vertrek uit de Europese Unie op 31 oktober gepubliceerd. Die plannen kunnen volgens Londen vermijden dat er grenscontroles moeten plaatsvinden op de grens tussen EU-lidstaat Ierland en Noord-Ierland, dat deel uitmaakt van het Verenigd Koninkrijk. De Europese Commissie ziet ‘positieve vooruitgang’, maar ook ‘een aantal problematische punten’.

Met de voorstellen wil premier Boris Johnson een alternatief voor de veelbesproken Ierse backstop voorstellen. Dat is de vangnetoplossing die zijn voorgangster Theresa May met de EU was overeengekomen om grenscontroles te vermijden en die het hele VK in een douanegemeenschap met de EU zou houden tot er een betere oplossing uit de bus zou komen. Die backstop, zo herhaalde Johnson woensdag op een congres van zijn conservatieve partij, is ‘antidemocratisch’ en ‘inconsistent met de soevereiniteit van het VK’.

Johnson stelt nu voor dat de regelgeving voor goederen en voedingsmiddelen in Noord-Ierland afgestemd blijft op die van Ierland en dus de Europese interne markt. Dan zijn er geen volgens hem geen regelgevende controles nodig, maar het impliceert wel dat Noord-Ierland voor grote delen van zijn economie onderhevig blijft aan wetten waarin het geen zeggenschap heeft. Daarom zouden de Noord-Ierse regering en het parlement voor het einde van de overgangsperiode (eind 2020, nvdr), en vervolgens om de vier jaar, moeten instemmen met die regeling.

Tegelijkertijd blijft Johnson vastberaden om het hele VK aan het einde van de overgangsperiode uit de Europese douane-unie te halen. Dan komt er een douanegrens tussen Ierland en Noord-Ierland, maar dat hoeft volgens Londen niet te betekenen dat er ook controles moeten plaatsvinden op die grens. Dat moet ‘op gedecentraliseerde basis’ kunnen, met elektronische middelen om het papierwerk af te wikken en ‘een zeer beperkt aantal fysieke controles’ op de terreinen van de handelaars en andere locaties ver weg van de grens.

Goedevrijdagakkoord

‘Ik hoop dat deze voorstellen de basis kunnen vormen voor snelle onderhandelingen over een oplossing (…) zodat het VK de EU op 31 oktober op een geordende manier kan verlaten’, zo schrijft Johnson in een begeleidende brief aan Europees Commissievoorzitter Jean-Claude Juncker. De Britse premier herhaalde woensdag op het partijcongres nogmaals dat hij zijn land desnoods ook zonder akkoord over de boedelscheiding eind deze maand uit de EU zal halen. Johnson had reeds een telefoongesprek met Commissievoorzitter Jean-Claude Juncker.

In een mededeling begroette Juncker nadien ‘de vastberadenheid’ van de premier om de onderhandelingen een nieuwe impuls te geven. Hij leest in de voorstellen ‘positieve vooruitgang’, met name de afstemming van de regelgeving in Noord-Ierland op die van de EU. De Luxemburger ziet echter ook een aantal problemen, met name wat betreft ‘het bestuur’ van de regeling. ‘Het delicate evenwicht van het Goedevrijdagakkoord moet behouden blijven’, waarschuwt hij.

Ook de douaneregels baren Juncker nog zorgen. Juncker bevestigde aan Johnson dat de Commissie de juridische teksten van Londen ‘objectief’ gaat bestuderen. ‘De EU wil een akkoord. We blijven verenigd en zijn bereid om de klok rond te werken om dit te realiseren, zoals we dat al drie jaar zijn’, zo luidt het in de mededeling.

Noord-Ierland reageert verdeeld

De Duitse bondskanselier Angela Merkel en de Nederlandse premier Mark Rutte stelden in een eerste reactie dat ze de Britse voorstellen ‘nauwkeurig zullen bestuderen’. ‘We vertrouwen op Michel Barnier (de Europese hoofdonderhandelaar, nvdr) en we zullen er later opnieuw over praten’, zei Merkel op een persconferentie met Rutte. De bondskanselier beklemtoonde nogmaals hoe belangrijk het is dat de 27 andere lidstaten ‘verenigd’ blijven in de onderhandelingen met Londen.

In Noord-Ierland zelf reageren de politieke partijen verdeeld. De DUP, dat aanleunt bij de Britse conservatieven en sterk gehecht is aan de band met Groot-Brittannië, is positief en moedigt een akkoord op basis van de Britse voorstellen aan. Sinn Fein, dat ijvert voor de Ierse hereniging, merkt dan weer op dat de DUP de facto een veto zou krijgen over de afstemming van Noord-Ierse regels op de Europese. ‘De DUP zal dat veto niet krijgen’, betoogde leider Michelle O’Neill.

Het vertrek van het VK is voorzien op 31 oktober. Raken Europeanen en Britten het alsnog eens over een echtscheidingsakkoord, dan treedt een overgangsperiode tot eind 2020 in werking. In die periode blijven de Britten nog in de douane-unie en de eenheidsmarkt, maar zijn ze niet meer vertegenwoordigd in de Europese instellingen. Komt er geen akkoord, dan dreigt eind deze maand een ongeordend vertrek, dat volgens Britse regeringsdocumenten tot chaotische taferelen kan leiden.