Wat Jambon Vlaanderen kost (en oplevert)

1. Begroting: evenwicht vanaf 2021

De regering-Jambon I zal in 2020 geen begroting in evenwicht kunnen presenteren. In haar eerste bestuursjaar wordt een tekort van 436 miljoen euro verwacht. In de daaropvolgende jaren is het wel de bedoeling om uit de rode cijfers te blijven. De budgettaire tabellen maken gewag van een licht overschot van 34 miljoen euro in 2021. Tegen het eind van de regeerperiode, in 2024, loopt dit op tot 75 miljoen euro.

Voorzichtigheid is weliswaar geboden. Vlaanderen heeft een open economie die afhankelijk is van het internationale klimaat. Niemand kan vandaag met zekerheid zeggen hoe de wereldeconomie zal evolueren de komende jaren. Zo dreigt Vlaanderen een van de zwaarste slachtoffers te worden van een harde brexit.

De Vlaamse regering zal deze regeerperiode in totaal 1,65 miljard euro investeren. Daar staan voor bijna hetzelfde bedrag aan besparingen tegenover. Met 665 miljoen euro uit efficiëntiewinsten, 378 miljoen euro uit een verlaging van voorziene groeipaden (vooral in onderwijs en welzijn) en nog eens 601 miljoen euro uit eenmalige ingrepen (zoals een hogere kilometerheffing voor zware vrachtwagens).

Hoewel Jambon I naar eigen zeggen geen extra belastingen invoert, zitten er wel een aantal maatregelen in de budgettaire tabellen die daar de facto op neerkomen. Zo worden dienstencheques duurder (70 miljoen euro) en verdwijnt het zogenaamd duolegaat, waarbij een erfenis voordeliger kan worden nagelaten als een deel daarvan aan een goed doel wordt aangeboden (75 miljoen euro).

2. Onderwijs: secundair betaalt voor basisonderwijs

Onderwijsminister Ben Weyts (N-VA) mag 250 miljoen euro investeren. Zo krijgt hij 100 miljoen euro om het lerarentekort aan te pakken en het beroep weer op te waarderen. Ook het basisonderwijs krijgt 100 miljoen euro. Dat is logisch omdat het tot nu toe wordt ondergefinancierd in vergelijking met het secundair onderwijs. Dat secundaire niveau moet dan wel een stukje van zijn eigen middelen afstaan. Het ziet zijn subsidies minder snel stijgen dan gedacht, voor 100 miljoen euro. Daarnaast zullen de universiteiten een besparing van 72,6 miljoen euro voelen.

Andere opvallende maatregel: de pedagogische begeleidingsdiensten van de netten en koepels en de CLB’s (centra voor leerlingenbegeleiding) moeten 11 miljoen euro besparen. Hoe dat zal gebeuren is nog niet duidelijk, al volgt wel het devies uit het regeerakkoord: ‘Geld mag niet blijven plakken aan tussenstructuren, maar moet naar de klas’.

Alles bij elkaar houden de investeringen en besparingen op onderwijs elkaar sterk in evenwicht. Buiten de onderwijsportefeuille engageert de voltallige Vlaamse regering zich om 500 miljoen euro in broodnodige nieuwe schoolgebouwen te pompen.

3. Overheid: weer een beetje slanker

De Vlaamse regering snijdt fors in eigen vlees. Zo moet er 75 miljoen bespaard worden op het personeel, goed voor de afvloeiing van 1.440 personeelsleden. Volgens bevoegd minister Bart Somers (Open Vld) kan die inspanning voor een groot stuk gerealiseerd worden door een op de drie ambtenaren die op pensioen vertrekken niet te vervangen. Daarnaast wil hij kijken naar een efficiëntere werking door investeringen in IT en het samenvoegen van bepaalde diensten. 

Ook elders wordt bespaard op het overheidsapparaat, onder meer door werkingsmiddelen niet te indexeren. Een scherpe hakbijl valt nog in de subsidies die de Vlaamse regering toekent. De ploeg van Jambon (N-VA) schrapt volgend jaar 180 miljoen euro. Zo’n 65 miljoen euro daarvan komt voornamelijk uit bedrijfssubsidies en ondersteuning van wetenschap en innovatie, maar ook de socioculturele sector en welzijn worden getroffen met telkens een besparing van 30 miljoen. Vooral het middenveld dreigt hierdoor geraakt te worden.

4. Welzijn: besparing op kindergeld

De regering-Jambon bespaart op het kindergeld. Tegen 2024 rekent ze op een ‘winst’ van 108 miljoen euro door de leeftijdstoeslagen en het bedrag vanaf het derde kind vijf jaar lang niet te indexeren. De indexaties die wel worden behouden, voor het eerste en tweede kind, komen voortaan later op het jaar, in september. Daardoor moeten de gezinnen dus langer wachten op hun hogere tegemoetkoming.

Voor het terugdringen van de wachtlijsten voor personen met een handicap zet de regering ongeveer 270 miljoen euro opzij. Dat bedrag is volgens ingewijden echter onvoldoende om de wachtlijsten terug te dringen. “Alleen in 2020 wordt er al 104 miljoen euro bespaard in het domein Welzijn, los van de niet-indexatie van werkingsmiddelen”, zegt Margot Cloet van Zorgnet-Icuro, het Vlaams netwerk van zorgorganisaties. “Daartegenover staan 112 miljoen euro investeringen, onder andere in personen met een handicap en ouderenzorg. Wanneer je die tegen elkaar afweegt, wordt 2020 dus een vestzak-broekzakoperatie.”

5. Lokale besturen: extra geld voor de gemeenten

Heel wat gemeenten kreunen onder een enorme pensioenlast. De Vlaamse regering zal voortaan voor elke gemeente de helft van die opgelopen kosten op zich nemen.

Bovendien levert de regering extra inspanningen voor plattelandsgemeenten. Zij voelen zich vaak achtergesteld door ‘Brussel’. Het zou een van de verklaringen zijn van de opkomst van het Vlaams Belang. Zij krijgen nu een extra duw in de rug via het ‘fonds voor open ruimte’. De twee ingrepen zijn goed voor een inspanning van in totaal meer dan 400 miljoen euro tegen 2024.

Daarnaast krijgen steden en gemeenten die te maken krijgen met ‘grootstedelijke problemen’ ook extra geld toegestopt. Vilvoorde, Dilbeek en Asse kregen sinds vorige legislatuur via die weg al een bijkomende toelage. Nu wordt ook Ninove aan dat rijtje toegevoegd. Het bedrag stijgt van 3 naar 4,5 miljoen euro.

Tot slot komt er een ‘Denderfonds’ van 2,5 miljoen euro, waar Denderleeuw, Zottegem en Geraardsbergen aanspraak op maken. 

6. Wonen: afschaffing woonbonus

De afschaffing van de woonbonus, een van de meest omstreden maatregelen van Jambon I, moet de schatkist 327 miljoen euro opbrengen tegen 2024. 

Minister van Financiën Matthias Diependaele (N-VA) verdedigt de ingreep. “De woonbonus dateert van 2005, een moment waarop de rente veel hoger lag dan vandaag. De belastingaftrek was bedoeld om die kost te kunnen dragen doorheen de jaren. Maar nu is de rente laag en zijn alle specialisten het erover eens dat de woonbonus een pervers effect heeft op de woningprijzen.” De verlaging van de registratierechten van 7 naar 6 procent – de maatregel die als zoenoffer dient voor de afschaffing van de woonbonus – zal de schatkist dan weer 140 miljoen euro kosten.

7. Werk: jobbonus voor ‘working poor’

Tegen 2024 moeten er 120.000 extra Vlamingen aan het werk zijn. Daarom pakt de regering-Jambon uit met een jobbonus, die werken lonender moet maken. Mensen met een laag inkomen, de ‘working poor’, krijgen een voordeel van honderden euro’s per jaar. De regering maakt er 350 miljoen euro voor vrij.

Tegenover die investering staat wel een forse besparing op het doelgroepenbeleid, waarmee Vlaanderen gehandicapten, ouderen en laagopgeleide jongeren aan de slag helpt. Zo wordt de leeftijdsvoorwaarde voor de vrijstelling van de werkgeversbijdragen opgetrokken van 55 naar 58 jaar. De hervorming moet 226 miljoen euro opleveren. De redenering luidt dat 55- tot 58-jarigen dankzij het activeringsbeleid van de vorige Vlaamse regering sowieso al aan de slag zijn.

Arbeidseidseconoom Stijn Bart (UGent) verwacht een positief effect op de arbeidsmarkt. “Als mensen met een laag loon meer verdienen, zijn ze geneigd om meer te werken. Onderzoek toont aan dat dit een winst van enkele procenten kan opleveren.” Op het vlak van armoedebestrijding, daarentegen, verwacht hij minder effect.