Na het proces: hoelang zullen de 9 veroordeelde Catalaanse separatisten in de cel zitten?

Na een proces van 8 maanden sprak het Spaanse Hooggerechtshof in Madrid gisteren de straffen uit tegen 12 Catalaanse separatisten, voor hun rol in het organiseren van het onafhankelijkheidsreferendum op 1 oktober 2017. 9 van hen kregen een gevangenisstraf.

• Oriol Junqueras, voormalig viceminister-president van Catalonië, kreeg de zwaarste straf van alle beklaagden: 13 jaar cel.
• Jordi Turull, Raül Romeva en Dolores Bassa, voormalige Catalaanse ministers, kregen elk 12 jaar cel.
• Carme Forcadell, de voormalige voorzitter van het Catalaanse parlement, kreeg 11 jaar en 6 maanden.
• Josep Rull en Joaquim Forn, voormalige Catalaanse ministers, kregen elk 10 jaar en 6 maanden.
• Jordi Sànchez en Jordi Cuixart, de voormalige leiders van twee Catalaanse organisaties, kregen elk 9 jaar cel.

Bovenstaande straffen beginnen te lopen op de dag van de uitspraak, gisteren dus. Rekening houdend met hun voorhechtenis (ongeveer 2 jaar) zouden de veroordeelden met de lichtste straf, de twee activisten Sànchez en Cuixart, pas in 2026 vrijkomen. De zwaarst gestrafte, Oriol Junqueras, zou tot eind 2030 in de cel moeten zitten.

Maar bovenstaand vonnis houdt niet in dat de 9 al die tijd effectief in de gevangenis zullen zitten. De Spaanse rechtsregels laten namelijk de deur open voor een reeks gunstmaatregelen en op termijn - net zoals bij ons - voorwaardelijke invrijheidstelling.

Het is belangrijk te weten dat de 9 veroordeelden in Catalaanse gevangenissen worden opgesloten. Elk van die gevangenissen kan zelf na een bepaalde periode gunstmaatregelen toekennen.

In zijn vordering had het Spaanse Openbaar Ministerie aan de rechters van het Hooggerechtshof gevraagd om ervoor te zorgen dat die gunstmaatregelen pas na de helft van de straf van kracht zouden kunnen worden. Maar het Hooggerechtshof is niet op die eis ingegaan. En dus zouden de gevangenissen waar de 9 opgesloten zitten al na een vierde van de straf zulke voordelen kunnen toekennen.

In het Spaanse rechtssysteem worden gevangenen in drie categorieën ingedeeld. Tot de eerste categorie behoren de meest gevaarlijke gevangenen (terroristen, moordenaars, verkrachters,...). Zij hebben geen enkel recht op welk voordeel dan ook en mogen de gevangenis niet verlaten. Gevangenen van de tweede categorie kunnen voordelen krijgen en mogen de gevangenis soms verlaten. Gevangenen van de derde categorie slapen enkel in de gevangenis. Ze kunnen een job uitoefenen en mogen het weekend met hun familie doorbrengen.

Tot welke categorie de 9 Catalaanse leiders behoren, is nog niet vastgelegd. Die beslissing komt het Catalaanse ministerie van Justitie toe. Het heeft daar twee maanden de tijd voor, maar die beslissing kan evengoed over enkele dagen vallen. Spaanse media gaan ervan uit dat de 9 tot categorie 2 of 3 of een combinatie van beide zullen behoren. Waardoor ze na een kwart van hun straf bovenstaande voordelen toegekend zouden kunnen krijgen. In de praktijk betekent dat dat ze van een gedeeltelijke vrijheid zouden kunnen genieten.

Omdat de straffen in lengte verschillen, zal niet elke veroordeelde even snel van bovenstaande voordelen kunnen genieten. Bij de berekening moeten we ook rekening houden met de al eerder genoemde voorhechtenis. 4 van de 9 veroordeelden hebben voor de strafuitspraak van gisteren al 2 jaar onafgebroken in voorhechtenis gezeten. De andere 5 werden twee keer opgepakt en zaten daardoor iets minder lang vast.

In een volgorde van lichtste naar zwaarste straf:

• De twee activisten Jordi Sànchez en Jordi Cuixart zullen het eerst aanspraak kunnen maken op die voordelen. Na een kwart van hun straf van 9 jaar, zijnde 2 jaar en 3 maanden, min hun voorhechtenis van 2 jaar. Wat neerkomt op 3 maanden of 14 januari 2020.
• Voor de ex-ministers Joaquim Forn en Josep Rull zou dat respectievelijk op 15 juni 2020 en 1 oktober 2020 zijn. Voor ex-parlementsvoorzitter Carme Forcadell op 31 januari 2021.
• De drie ex-ministers Raül Romeva, Dolores Bassa en Jordi Turull zullen het langst op die voordelen moeten wachten: tot 16 februari 2021.
• Ex-viceminister-president Oriol Junqueras zou er al iets vroeger van kunnen genieten, namelijk op 30 januari 2021. Dat komt omdat Junqueras langer in voorhechtenis zat dan de drie bovengenoemde ministers.

Kort samengevat: de veroordeelden met de lichtste straf zouden mogelijk al over 3 maanden van gedeeltelijke vrijheid kunnen genieten, maar dan wel onder de voorwaarde dat de strafinstelling waarin ze opgesloten zitten die voordelen effectief toekennen. Ze kan dat ook weigeren. De zwaarst gestraften zouden over iets meer dan 1 jaar van gedeeltelijke vrijheid kunnen genieten.

Ook niet onbelangrijk: het Spaanse Openbaar Ministerie kan tegen die gunstmaatregelen in beroep gaan. In de eerste plaats bij een soort rechtbank op niveau van het gevangeniswezen, vervolgens nog eens bij de rechtbank die de oorspronkelijke veroordeling heeft uitgesproken, in dit geval het Spaanse Hooggerechtshof. 

Die gunstmaatregelen, die mogelijk gelijkstaan aan gedeeltelijke vrijheid, mogen we niet verwarren met vervroegde vrijlating onder voorwaarden. In het eerste geval moet de gevangene op bepaalde momenten terugkomen naar de gevangenis, bijvoorbeeld om er te slapen. In het tweede geval wordt de gevangene permanent vrijgelaten, onder voorwaarden.

Ook die mogelijkheid zal op het pad van de 9 Catalaanse gevangenen komen, zij het pas over enkele jaren, met name na twee derde van hun straf. Maar ook hier moeten we rekening houden met de voorhechtenis (ongeveer 2 jaar).

In een volgorde van lichtste naar zwaarste straf betekent dat:

• De Catalaanse actvisten Jordi Sànchez en Jordi Cuixart (beiden veroordeeld tot 9 jaar cel) zouden ten vroegste op 14 oktober 2023 voorwaardelijk vrijgelaten kunnen worden, over 4 jaar dus.
• De twee ex-ministers Joaquim Forn en Josep Rull (beiden veroordeeld tot 10 jaar en 6 maanden) zouden respectievelijk na 5 jaar en na 5 jaar en 4 maanden kunnen vrijkomen. (Forn zat langer in voorhechtenis.)
• Ex-parlementsvoorzitter Carme Forcadell (veroordeeld tot 11 jaar en 6 maanden) zou na 6 jaar en 1 maand voorwaardelijk vrijgelaten kunnen worden (14 november 2025).
• De ex-ministers Raül Romeva, Dolores Bassa en Jordi Turull (veroordeeld tot 12 jaar) zouden na 6 jaar en 4 maanden kunnen vrijkomen (15 februari 2026).
• De voormalige viceminister-president Oriol Junqueras (veroordeeld tot 13 jaar) zou ten vroegste voorwaardelijk vrijgelaten kunnen worden op 30 juni 2026, met andere woorden over 6 jaar en 8 maanden.

Kort samengevat: zowat alle 9 veroordeelden zouden, rekening houdend met hun voorhechtenis, ongeveer na de helft van hun straf voorwaardelijk kunnen worden vrijgelaten.