Protest van Nederlandse boeren tegen ‘stikstofbeleid’ escaleert

1. Wat is er aan de hand in Nederland?

Nederland moet meer doen om de uitstoot van stikstof in natuurgebieden terug te dringen, zo concludeerde de Raad van State in Nederland eind mei. Daarop formuleerde een regeringscommissie een resem aanbevelingen. Die zouden onder andere de veehouderij hard kunnen treffen. Uit protest trokken op 1 oktober duizenden landbouwers naar Den Haag in een colonne van tractoren. Dat leidde tot meer dan 1.100 kilometer file, de drukste ochtendspits ooit bij onze noorderburen.

Maandag startte een nieuwe protestgolf tegen de stikstofplannen en tegen “het algemeen gebrek aan respect voor het boerenwerk”. Intussen wordt de sfeer steeds grimmiger. De politie werd al ingezet, er vielen lichtgewonden en een politiepaard werd aangereden door een tractor. In Groningen beukte een tractor de poorten van het provinciehuis in. Woensdag was er een nieuwe demonstratie richting Den Haag. Het leger werd ingezet om het Binnenhof – de Nederlandse Wetstraat – te vrijwaren. 

2. Wat betekent een strenger stikstofbeleid voor de boeren?

Voorlopig gaat het over aanbevelingen, nog niets is definitief. Er is sprake van een gerichte sanering van oude stalsystemen die veel ammoniak uitstoten. De veehouderij zou dus moeten inkrimpen. Ook moeten boeren binnenkort een vergunning hebben om hun koeien in de weide te zetten. Dat is nu al het geval, maar wordt zonder vergunning gedoogd.

Die twee voorstellen liggen op tafel, maar liggen nog niet vast. De politiek probeert een antwoord te formuleren onder de druk van het protest. GroenLinks pleit onverwijld voor een halvering van de veestapel, andere partijen proberen een middenweg te zoeken. Wel is het nu al zeker dat het stikstofbeleid veel strenger wordt en de boeren zich meer zullen moeten inspannen.

3. Wat is het probleem met stikstof?

Stikstof, een natuurlijk gas dat in grote hoeveelheden in de atmosfeer circuleert, is níét het probleem. Wel de zogenaamde ‘reactieve stikstofverbindingen’, namelijk stikstofoxiden (NOx) en ammoniak (NH₃). Stikstofoxiden komen vrij wanneer in het verkeer, de industrie en bij gebouwenverwarming fossiele brandstoffen worden verbrand. De ammoniakuitstoot is vooral afkomstig van de landbouw; zowel uit de natuurlijke mest van vee als uit kunstmest komt ammoniak vrij.

Vervolgens ontstaat ‘stikstofdepositie’: de stikstofverbindingen komen vanuit de lucht in de bodem en op de planten terecht. Er is dan een dubbele impact. Ten eerste werken de stikstofverbindingen als mest voor sommige planten. Doorgaans zijn dat groene, snelgroeiende soorten. Zo nemen die het over van de soorten die niet goed tegen stikstof kunnen. Dat betekent niet alleen verdwijnende plantensoorten, maar ook een bedreiging voor de dieren die van hen afhankelijk zijn. Ten tweede verzuurt stikstofdepositie de bodem, iets waar zeker niet alle dieren en planten goed mee om kunnen. Bij verzuring kan ook aluminium vrijkomen in de bodem, waardoor veel soorten het moeilijk krijgen en trager gaan groeien.

“Ecosystemen raken sterk uit balans en verzwakken”, zegt Luc De Keersmaeker, expert bij het Instituut voor Natuur en Bosonderzoek (INBO). “Een zure bodem in combinatie met veel beschikbare stikstof is geen natuurlijke situatie.” Net daarom verplicht de Europese Unie ons land om de stikstofdepositie in toom te houden om de beschermde natuur, die deel uitmaakt van het Natura 2000-netwerk, te vrijwaren.

4. Zit ons land in hetzelfde schuitje als Nederland?

Eigenlijk wel, al wordt er geen ruchtbaarheid aan gegeven. “Over heel West-Europa ligt sinds de periode na WO II een dikke deken van stikstofverbindingen”, zegt De Keersmaeker. Omdat wij net als Nederland een dichtbevolkt land zijn met veel verkeer en een uit de kluiten gewassen veestapel kampen ook wij hiermee. In 2016 was op ruim 80 procent van de Vlaamse natuuroppervlakte de kritische drempel overschreden, zo tonen gegevens van de Vlaamse Milieumaatschappij. “Dat is op zich al een hele verbetering in vergelijking met de jaren 90, een echte piekperiode voor de stikstofdepositie”, weet De Keersmaeker. “Schonere auto’s en industrie en nieuwe landbouwtechnieken waarbij kunstmest bijvoorbeeld in de grond geïnjecteerd wordt, maakten duidelijk een verschil.”

Maar voldoende is het dus helemaal niet en de laatste tien jaar is er geen noemenswaardige verbetering meer. “Dat heeft vooral te maken met de veestapel, die niet bepaald kleiner wordt, en het toegenomen verkeer, die het positieve effect van technologische vooruitgang ongedaan maken”, zegt De Keersmaeker. “Varkens die nooit buiten komen vormen daarbij een minder groot probleem dan koeien die in de weide moeten, omdat je in afgesloten stallen de ammoniak uit de lucht kunt filteren.”

Alleen met minder vervuilend verkeer en nog meer inspanningen in de landbouw kan België het stikstofprobleem afremmen.