De genereuze partij­financiering is de levenslijn van de klassieke partijpolitiek. Tegelijk is hij er het wurgtouw van

Ook filosoof Patrick Loobuyck zei het weer, toen hem woensdag in De afspraak om deskundig commentaar werd verzocht over de brandstichting in het gebouw dat in het Limburgse Bilzen zou gaan dienen als asielcentrum. Vroeger hoorde je aan de toog op café ook weleens racistische praat, stelde Loobuyck, het verschil is dat nu iedereen dat kan meevolgen als je diezelfde praat op sociale media verkoopt.

Die visie op sociale media als neutraal platform voor vrije meningsuiting is een misvatting. Het is een onderschatting van de disruptieve kracht van Facebook & co. voor politiek en samenleving.

In de zeer bekijkenswaardige Netflix-documentaire The Great Hack zie je hoe sociale media, en Facebook in het bijzonder, ingezet worden om verkiezingen te doen kantelen. De docu legt de focus op Cambridge Analytica, het inmiddels beruchte en opgedoekte Brits-Amerikaanse propagandabedrijfje dat met illegaal gebruik van massa’s Facebook-data de verkiezing van Donald Trump stutte, en mogelijk ook de brexit. Vooral legt ze uit welke revolutionaire krachten sociale media op politieke communicatie hebben losgelaten.

Facebook is een lichtbak die je aandacht zo lang mogelijk wil vasthouden. Dat kan doordat het data die je prijsgeeft, opslorpt, verwerkt en als een boemerang in verhevigde vorm naar je terugstuurt. Van ‘verhevigd’ is het nog maar een kleine stap naar ‘vervalst’: fake news.

Anticampagne

Latente gevoelens worden zo aangevuurd en dat lukt, zo blijkt, het best als er woede of angst in het geding is. Het is dan ook geen toeval dat vooral radicalen winnen bij een uitgekiende socialemediastrategie. Bijvoorbeeld ook de Braziliaanse extreem­rechtse president Jair Bolsonaro bouwde zijn verkiezingssucces op een stroom via WhatsApp verspreide fake­berichten.

En bij ons is er dus Vlaams Belang (al fluit ook de radicaal-linkse PVDA een aardige deun mee op Facebook). Wie de met de brandstichters sympathiserende Bilzenaren – gewone middenklassers – aanhoort, pikt er zo de VB-propaganda uit. Enerzijds is de politiek ‘rot’, anderzijds brengen die vreemdelingen criminaliteit mee. Het is het fundament van alle succesvolle radicale propaganda op sociale media: politieke ontmoediging én verheviging van emoties en angsten.

Zulke propaganda is efficiënt en effectief. Kondigt de regering de komst van een asielcentrum in gemeente X of Y aan, dan kan VB in een wip de Facebook-gebruikers uit die gemeente bombarderen met een anti­campagne. Zo is het ook in Bilzen gegaan.

Nog maar twee weken geleden berichtte deze krant dat Vlaams Belang ook na de verkiezingen driftig blijft voort­adverteren op Facebook. In haar eentje gaf de partij daar sinds mei al meer geld aan uit dan alle andere samen.

Waarom zou ze ook niet? De propaganda werkt, ze is niet verschrikkelijk duur en er is toch geld genoeg. Vooral dat laatste is interessant. De overheidssteun aan politieke partijen is afhankelijk van de verkiezingsresultaten. Een partij die flink wint aan de stembus, krijgt er dus nog een financiële jackpot bovenop. In dat geval verkeert het VB.

Dat is niet nieuw, en het omgekeerde geldt ook. Wie de verkiezingen verliest, ziet meteen ook de overheidssubsidie dalen. Zij het met mate.

Het is immers geen toeval dat partijen in ons land zo genereus zijn met het financieren van zichzelf. Op die manier blijven ook kleinere – lees: krimpende – partijen toch verzekerd van hun deel. Bij de jongste staatshervorming van 2014 werd de subsidiepot nog wat gespijsd door de klassieke partijen (en Groen). Een voorafname op het nieuwe politieke landschap, waarin relatieve nieuwkomer N-VA naar verwachting een groter deel zou opeisen en de gehele koek dus alvast vergroot werd.

Compensatie

Dat ook het VB een stevig graantje meepikt, heeft nooit aangezet tot zuinigheid. Integendeel: de pot werd stelselmatig groter gemaakt om het krimpende kiezersaandeel van de klassieke partijen te compenseren.

Dat uiterst rechts meeprofiteert, werd tot dusver altijd als nevenschade gerangschikt. Veel meer dan geld oppotten voor grote campagnes deden de Blokkers/Belangers toch niet. Maar nu is er wat veranderd. Nu wordt partijfinanciering gebruikt om met welgemikte propagandacampagnes – ‘dankzij’ sociale media – de samenleving uit de hengsels te tillen.

Minder geld uitgeven aan partijfinanciering zou een – goede – oplossing kunnen zijn, nu elke subsidie toch onder de kaasschaaf moet. Maar dan knijpen de klassieke partijen ook zichzelf dood.

Nederland

Het is de paradox van de partijfinanciering: de rijkelijke betoelaging is de levenslijn voor de wegkwijnende klassieke partijen. Tegelijk is het ook hun wurgkoord, doordat het systeem de almaar sluwer wordende propaganda aanvuurt van de radicale concurrentie.

Dat alles doet de hevig aangezette veroordeling van racistische provocaties in de parlementen toch wat hol klinken. Er is een oplossing om de leugenachtige propaganda te verminderen: geef minder subsidies aan jezelf! Hoe vreemd dat dat idee nooit geopperd wordt.

Er zitten wel meer perverse effecten vast aan het huidige systeem van partijfinanciering. Ook al zijn de pieken en dalen wat afgetopt, partijen zijn voor hun werking wel erg afhankelijk van winst of verlies aan de stembus. In een stabiel landschap, waar een procentje winst al nieuws is, maakt dat niet veel uit. Maar het landschap is niet meer stabiel.

Dat maakt partijen, die gerund worden als kmo’s, risico­avers. Waarom zou je het risico nemen om in een lastige coalitie te stappen, als je weet dat je bij verlies vervolgens ook heel wat geld kwijt bent en mensen mag gaan ontslaan? Het is uiteraard niet de hoofd­reden voor de huidige federale blokkage, maar de centenkwestie remt zeker mee de appetijt af om een riskante sprong te wagen.

Zijn er alternatieven? Zeker. Nederland geeft maar een fractie uit aan overheidsfinanciering van partij­en: 16 miljoen euro tegenover naar (onder)­schatting 70 miljoen in België. Nederlandse partijen halen het leeuwendeel van hun middelen uit… lidgeld, dat er veel hoger ligt dan bij ons. Die ledenbijdrage behoedt ze voor te grote afhankelijkheid van de beweeglijke kiezersmarkt. En als een partij racistische propaganda wil voeren, is het toch al een troost dat ze dat grotendeels moet doen met de centen van haar eigen leden.

Hoe eenvoudig kan het zijn?