‘Laatste dictator van Europa’ Aleksandr Loekasjenko behoudt greep op Wit-Rusland

Loekasjenko zelf kondigde aan dat hij in 2020 weer aan de presidentsverkiezingen wil meedoen.

De uitslag van de verkiezingen stond volgens Mikola Statkevitsj, een van de kopstukken van de oppositie, al bij voorbaat vast. “De autoriteiten hebben alleen goedgekeurde kandidaten geselecteerd”, zei hij. De vorige verkiezingen leverden een verrassing op. Voor het eerst in 20 jaar kwamen twee oppositieleden, Hanna Kanapatskaja en Aljona Anisim, in het 110 zetels tellende parlement terecht, maar zij mochten deze keer niet meedoen. Ook een groot aantal andere oppositiekandidaten werd van de kieslijst geschrapt, omdat ze onvoldoende handtekeningen zouden hebben verzameld.

Om de kiezers te paaien naar de stembus te komen stond in sommige stemlokalen een buffet klaar, terwijl in andere stemlokalen tandartsen paraat stonden voor een gratis consult. Bij een ander stemlokaal werden de kiezers verrast met een loterij waarbij een smartphone viel te winnen.

‘Tot mijn vingers blauw worden’

De 65-jarige president greep de gelegenheid aan om zijn volk te vertellen dat hij zichzelf komend jaar voor de vijfde keer wil opvolgen, mits de kiezers dat natuurlijk willen. “Ik heb beloofd dat ik mij niet aan deze zetel zal vastklampen tot mijn vingers blauw worden”, verzekerde hij. “Geloof me, zo zacht is deze zetel nu ook weer niet.”

Loekasjenko kwam in 1994 als anticorruptie-kandidaat aan de macht, maar ontpopte zich al snel tot een president met autocratische trekjes. Via een referendum schafte hij de regel af dat een president na twee ambtstermijnen moet aftreden en in 2010 liet hij een reeks politieke rivalen, onder wie Statkevitsj, vastzetten. Dat kwam hem op westerse sancties te staan, waarna Loekasjenko haastig de banden met Moskou aanhaalde.

Na de annexatie van de Krim door Rusland in 2014 nam Loekasjenko weer wat afstand tot Moskou. Hij liet Statkevitsj en een aantal andere politieke gevangenen vrij en weigerde toestemming te geven voor een nieuwe Russische militaire basis in Wit-Rusland. Het is een tactiek waarvan Loekasjenko steeds gebruikmaakt: zodra hij voelt dat hij te zwaar onder druk van Moskou komt te staan, zoekt hij voorzichtig toenadering tot het Westen.

Dynastie

Als Loekasjenko komend jaar herkozen wordt, kan hij tot 2025 aanblijven, een jaar langer dan zijn Russische collega Vladimir Poetin. Maar de Wit-Russische oppositie maakt zich zorgen over een nog veel donkerder scenario. De afgelopen jaren neemt Loekasjenko zijn inmiddels 15-jarige zoon Mikola regelmatig mee op zijn buitenlandse bezoeken. Al op 11-jarige leeftijd zat het ventje voor zijn land bij de Algemene Vergadering van de VN en schudde hij de hand van groten der aarde als Xi Jinping en Barack Obama. Zou Loekasjenko een echte dynastie willen vestigen?

Ook al flirt Loekasjenko sinds 2014 weer voorzichtig met het Westen, hij blijft toch afhankelijk van Moskou voor zijn overleven. Zonder de financiële steun van Rusland – in de vorm van goedkope olie die het land vervolgens als geraffineerde producten tegen veel hogere prijzen doorverkoopt op de wereldmarkt – zou het hem veel moeilijker zijn gevallen in het zadel te blijven.

Lastige tijd

Wat dat betreft wacht Loekasjenko een lastige tijd. Moskou heeft eerder dit jaar het mes gezet in de kortingen die Wit-Rusland op de olieleveranties ontvangt, waardoor het land er honderden miljoenen per jaar bij inschiet. Op die manier probeert Moskou Loekasjenko volgens de Wit-Russen onder druk te zetten eindelijk werk te maken van de unie tussen de twee landen waarover ze al sinds 1999 praten.

Daarmee zou Poetin de voormalige Sovjetrepubliek weer onder controle van Moskou willen brengen en misschien zelfs na afloop van zijn ambtstermijn in 2024 de overstap naar het presidentschap van de unie willen maken. Maar voorlopig stribbelt Loekasjenko nog tegen. Net als de meeste Wit-Russen voelt hij niets voor een terugkeer in het Russische rijk.