Niemand ziet hoe piepklein de ecologische voetafdruk van mensen in armoede is

Wie het lastig heeft met het einde van de maand is niet bezig met het einde van de planeet, zo luidt een bekende mantra. Het nieuwste tweejaarlijkse verslag van het Steunpunt Armoedebestrijding toont hoe dat niet klopt.

Het was op vraag van mensen in armoede dat het Steunpunt een overleg hierover opzette. “Velen zijn het beu dat armoede als excuus wordt gebruikt om geen klimaatactie te ondernemen”, zegt coördinator Henk Van Hootegem. “Na anderhalf jaar diepgaand overleg met 264 mensen is duidelijk dat niet weinig mensen in armoede zich willen inzetten.”

Een betrokkene verwoordt het zo: “Vaak horen we dat mensen in armoede niet om duurzaamheid geven. Dat klopt hoegenaamd niet. Wij moeten onze plaats in dit debat opeisen en onze bijdrage leveren.”

Uit noodzaak doen velen dat al. Mensen in armoede hebben vaak geen auto, kopen tweedehands, gaan niet op reis en besparen hard op water en elektriciteit. Zo hard dat ze soms verdacht worden van sociale fraude omdat hun verbruik zo laag is. In totaal is de CO₂-uitstoot door consumptie van de 10 procent armsten bij ons dan ook vier keer lager dan die van de 10 procent rijksten.

Verspilling

“Wij stellen ons ook vragen over duurzaamheid”, zo staat in het verslag. “Zo begrijpen we niet waarom huishoudtoestellen niet meer zo lang meegaan als vroeger, waarom mensen nieuwe meubels kopen terwijl de oude nog kunnen dienen of water verspillen zelfs wanneer er zoals deze zomer een sproeiverbod geldt. Vooral voedselverspilling is moeilijk te vatten voor wie zelf honger lijdt.”

Maar terwijl velen willen bijdragen aan een meer duurzame wereld, kunnen mensen in armoede meestal niet vrij kiezen voor minder schadelijke manieren van consumeren. “Dat leidt tot grote frustratie en ongelijkheid”, zegt Van Hooteghem.

De lijst met voorbeelden is lang. Wie erg zuinig is, verbruikt toch meer elektriciteit dan nodig in een slecht geïsoleerde woning. De duurzaamste elektrische toestellen zijn ook de duurste. Er zijn heel wat groene premies, maar je moet eerst alles zelf betalen of eigenaar zijn. In sociale woningblokken zit je vaak vast aan een collectieve elektriciteitsmeter zodat je niet zelf voor groene stroom kunt kiezen.

Iemand getuigt: “Wij kunnen ons alleen Primark-kleding veroorloven, ook al weten we dat dat nadelig is.” Het verslag wijst er overigens op dat die fast fashion nu goedkoper is dan de kringloopwinkel omdat vintage nu trendy is en daardoor duurder is geworden. 

Dubbel oneerlijk

Een voorbeeld van hoe groen beleid mensen in armoede soms zelfs schaadt, zijn de vervuilende auto’s die grote steden niet meer binnen mogen. Het zijn net de armsten die het meest in die auto’s rijden en die vaker op plekken wonen die slecht bediend zijn door openbaar vervoer.

Wat zij dubbel oneerlijk vinden, zo klinkt het, is dat zij wel meebetalen voor salariswagens, onvoldoende uitgebreid openbaar vervoer en klimaatmaatregelen waar enkel meer gegoede mensen wel bij varen, zoals energiepremies voor huiseigenaars die ‘groen renoveren’.

Energiezuinige sociale woningen en beter en betaalbaar openbaar vervoer zijn dan ook twee prioriteiten voor het Steunpunt, dat erop wijst dat ons land de doelstelling voor armoedebestrijding niet haalt en het armoederisico nu groter is dan in 2005. Ook adviseert het alle overheden veel meer oog te hebben voor sociale rechtvaardigheid in het klimaatbeleid en om met structurele oplossingen te komen. “Maatregelen die enkel gericht zijn op gedrag bijsturen, benadelen mensen in armoede omdat zij die keuzes niet hebben”, zegt Van Hootegem.

“Tegelijkertijd mag armoede geen excuus zijn om klimaatactie te blokkeren”, vervolgt hij. “Er is ook bij deze groep een draagvlak. Maar niemand mag achterblijven zoals nu. En dan is er een herverdeling nodig waarbij de grootste vervuilers en de meest kapitaalkrachtigen de grootste kosten dragen en er voor de armsten alternatieven, uitzonderingen of compensaties zijn.”

Armoede-expert Wim Van Lancker (KU Leuven) bevestigt dat er niet per se een tegenstelling is tussen armoedebestrijding en klimaatactie. “Het is complex, maar er zijn zeker recepten. Energiezuinige sociale woningen vergen een grotere investering, maar helpen beide problemen aan te pakken”, zegt hij. “Ook een vliegtaks is sociaal en ecologisch slim. Je legt zo de last op de sterkste schouders en treft mensen in armoede niet want zij vliegen niet. Het is dan ook erg ironisch dat armoede net als excuus wordt gebruikt om die taks niet door te voeren.”