Brengen de grondswetswijzigingen van Poetin Rusland dichterbij een dictatuur?
De Russische president Vladimir Poetin kondigt grondwetswijzigingen aan, en dat vier jaar voor het einde van zijn ambtstermijn. Het roept een aantal prangende vragen op.
Brengen de wijzigingen een dictatuur dichterbij in Rusland?
Dat hoeft niet. De veranderingen, voor zover onthuld door Poetin, perken de macht van de president in. Onder de huidige grondwet heeft de president bijna dictatoriale zeggenschap over het land. Een deel van die macht wordt nu overgeheveld naar het parlement, dat (in theorie) democratisch gekozen wordt door de bevolking. Het parlement stelt in de nieuwe situatie bijvoorbeeld de premier en ministers aan – en niet de president.
De vraag is welke grondwetswijzigingen Poetin nog niet onthuld heeft. Analisten vermoeden dat hij van plan is een nieuwe, buitengewoon machtige functie op te tuigen. Wat wordt bijvoorbeeld de verantwoordelijkheid van de voorzitter van de Staatsraad, een adviesraad die meer zeggenschap krijgt als het aan Poetin ligt? En welke rol krijgt de voorzitter van de Veiligheidsraad?
Heeft de bevolking wat te zeggen over de reset van het staatsbestel?
Poetin zegt dat de Russen het laatste woord krijgen over zijn aanpassingen. Maar het is onduidelijk hoe hij dat wil regelen. Kort na zijn toespraak zei Poetins woordvoerder dat er geen referendum komt. Ook de voorzitter van de kiescommissie zei dat een referendum niet nodig is: een tweederdemeerderheid in het parlement volstaat.
Oppositieleider Aleksej Navalny vermoedt dat er een onlinestemming komt: die is eenvoudig te manipuleren door de autoriteiten. Vorige verkiezingen toonden aan dat de traditionele volksraadpleging in toenemende mate de zwakke plek vormt van Poetins heerschappij. Bij lokale verkiezingen in Moskou verloor Poetins partij afgelopen september tal van zetels, ondanks fraude en uitsluiting van vrijwel alle oppositiekandidaten.
Hoe kan Poetin aan de macht blijven?
Analisten ontwaren alvast twee scenario's in Poetins plannen. In het eerste scenario wisselt Poetin in 2024 van presidentschap naar premierschap. Net als in 2008, toen hij voor het eerst tegen een termijnlimiet op liep en tijdelijk premier werd, maar ditmaal met meer macht.
Het grootste nadeel voor Poetin is dat hij in deze situatie ondergeschikt wordt aan iemand anders: de president blijft machtiger dan de premier. Dat leidde de vorige keer al tot spanningen met toenmalig president Medvedev. Een toekomstige president zou Poetin kunnen ontslaan. Geen ideaal scenario voor de langstzittende Kremlinleider sinds Jozef Stalin.
Het tweede scenario is de Kazachstan-variant. Poetins alleenheersende buurman Noersoeltan Nazarbajev hervormde het Kazachse staatsbestel op zo’n manier dat hij tot zijn dood aan de macht blijft: hij benoemde zichzelf tot ‘leider van de natie’ en tot voorzitter van een nieuwe veiligheidsraad, die boven de president staat. Zo heeft Nazarbajev de controle over het leger.
Waarom grijpt Poetin nu al in, vier jaar voor het einde van zijn termijn?
De timing was de grootste verrassing van Poetins ingreep. Die duidt er volgens analisten op dat Poetin spanningen in eigen gelederen tot bedaren wil brengen. Onder zijn paladijnen is het gedrang om een plek in het tijdperk na Poetins presidentschap allang begonnen – mogelijk zelfs de strijd om de leiding.
“Nu is het voor iedereen duidelijk dat Poetin een rol buiten het presidentschap nastreeft, een positie boven het gevecht”, schrijft de Russische analist Leonid Bersjidsky in een column voor Bloomberg. “Het is niet in zijn belang de precieze positie aan te kondigen, maar het is belangrijk te seinen dat hij de baas is van wat er gebeurt – en dat hij van plan is om rond te blijven hangen na 2024.”
Desalniettemin is Poetins vroege interventie niet zonder risico. Voor de mensen onder hem is de onzekerheid over hun toekomst nu begonnen. Welke ministers mogen terugkomen in de nieuwe regering? Wint het liberale of conservatieve machtsblok aan invloed?
Dat zijn “vragen die gaan over leven en dood” voor de betrokkenen, zei de vooraanstaande politicoloog Jekaterina Schulmann donderdag tegen het radiostation Echo van Moskou. “Een heel grote beweging is nu begonnen. Het is over het algemeen riskant om zulke veranderingen aan te kondigen, zeker zo plotseling. Ze kunnen leiden tot iets wat niet gepland was.”
Wat gaat er nu gebeuren?
Poetins grondwetswijzigingen moeten uitgewerkt worden. Tot stomme verbazing van professoren en studenten aan rechtsfaculteiten heeft Poetin daarvoor een werkgroep opgericht met daarin allerlei celebrity's: polsstokhoogspringster Jelena Isenbajeva, pianist Denis Matsoejev, Hermitage-baas Michaïl Piotrovsky, een paar regisseurs, de voorzitter van de nationale kozakkenvereniging...
In de groep van 75 personen zitten slechts enkele mensen met juridische kennis. Het riekt ernaar dat Poetins plannen allang uitgespeld zijn en dat de beroemdheden er alleen nog reclame voor moeten maken.