Schuldenberg stapelt zich op tot 12 miljard euro: wie durft de begroting nog aanpakken?

Een put van 12 miljard euro: volgens het Federaal Planbureau zou de Belgische begroting in 2020 zo diep kunnen stranden. Dat komt neer op een tekort van 2,4 procent van het bbp. België is daarmee een van de slechtste leerlingen in de Europese klas. De afgelopen jaren heeft het begrotingstekort dus een sterke duik genomen. Bij het ontslag van regering-Michel II in 2018 stond de teller, met heel wat kunst- en vliegwerk, op een tekort van 0,7 procent. Eind 2019 klokte het tekort af op 1,8 procent en dat zou in 2020, als er geen plan op tafel komt, kunnen oplopen tot 2,4 procent. Een begrotingstekort: veel cijfers en iets abstract? Dat kan, maar het bepaalt wel degelijk hoe het dagelijks leven in België zich de komende jaren zal ontplooien. Geld is dan ook hét heet hangijzer boven de onderhandelaars van een nieuwe federale regering.

Hoe is die schuldenberg zo kunnen groeien? “De reden is heel simpel: de economische groei is teruggevallen en de sociale zekerheid is budgettair volledig ontspoord”, zegt professor Openbare Financiën Herman Matthijs (VUB). “De staat loopt ook een pak inkomsten mis omdat er in België te weinig mensen aan het werk zijn – al is dat onder Michel wel al verbeterd”. Het is vooral sinds december 2018, vanaf het ontslag van regering-Michel, dat het begrotingstekort een flinke duik heeft genomen. Een regering in lopende zaken, zonder meerderheid, kan namelijk geen maatregelen nemen om de begroting bij te sturen. 

Afslankregime onvermijdelijk

Het is dus wachten op een volwaardige regering voor er iets aan die federale schuldenberg gedaan kan worden. Maar het hele budgettaire plaatje zorgt natuurlijk voor heel wat problemen aan de onderhandelingstafel. “Het is altijd populairder om budgettaire cadeaus uit te delen”, zegt Matthijs. “Maar elke regering die er nu komt zal besparingen moeten uitvoeren, die iedereen op termijn zal voelen”. Toch is een afslankregime volgens Matthijs onvermijdelijk om een deel van de put te dichten. “Alle regeringen van de laatste decennia zijn zware structurele besparingen uit de weg gegaan. Met alle gevolgen van dien.” 

Een gat van miljarden gaan opvullen: hoe wil een toekomstige regering dat gaan klaarspelen? “Je moet er geen doekjes om winden: er is weinig animo bij de onderhandelende partijen”, aldus Matthijs. “Een linkse regering zal minder besparen, maar wel meer belastingen vragen. Bij een rechtse regering is dat juist het omgekeerde: meer besparingen, maar minder belastingen”. De kaarten voor de federale regeringsonderhandelingen liggen daarom ook ontzettend moeilijk: PS wil een links beleid, terwijl N-VA de ingeslagen Zweedse weg grotendeels wil voortzetten. “Eén kant zal toegevingen moeten doen. Maar wie zal daartoe bereid zijn, wetende dat de weg heel moeilijk zal zijn”, vraagt Matthijs zich af. Alle partijen zullen toch water bij de wijn moeten doen: “Er kan pas een regering gevormd worden als er een akkoord is over geld", stelt Matthijs duidelijk. Maar de schuldenberg volledig wegwerken blijft een illusie: de meeste partijen willen tegen 2024 eindigen op een tekort tussen 1 en 2 procent. 

Vervroegde verkiezingen

Het begrotingstekort dwingt de federale onderhandelingen voorlopig nog niet tot een snelle oplossing. “Er is momenteel geen drukkingsmiddel. Er zijn geen grote volksprotesten, want niemand voelt het écht dat er geen federale regering is. Het is slechts een deel van het land dat geblokkeerd is: de deelregeringen zijn wel aan het werk”, zegt Matthijs. “Ook buitenlandse investeerders zijn het al bijna gewoon dat er geen regering is, dus dat vormt ook geen probleem. En de federale regering heeft ook het geluk dat de rente enorm laag staat: mensen kunnen praktisch gratis lenen. Maar dat gaat ook niet eeuwig blijven duren.” Vervroegde verkiezingen zouden volgens de professor Openbare Financiën ook geen soelaas brengen. “Met nieuwe verkiezingen en de regeringsonderhandelingen achteraf, wordt de begroting opnieuw maanden in de koelkast gestopt”.