Duitse Christendemocraten worstelen met uitersten: staat CD&V straks ook in die spreidstand?

In Duitsland joeg Annegret Kramp-Karrenbauer (57) maandag een kleine schokgolf door haar christendemocratische CDU. ‘AKK’ kondigde aan dat ze in de zomer zal aftreden als partijvoorzitter en geen kandidaat meer zal zijn om bondskanselier Angela Merkel op te volgen. Ze blijft wel aan als defensieminister. Sinds de afdeling van Thüringen vorige week de handen in elkaar sloeg met het extreemrechtse AfD om de liberaal Thomas Kemmerich te verkiezen tot minister-president, met als doel de socialistische Linke van de macht te houden, was haar positie onhoudbaar. 

In Nederland kleurt eenzelfde splijtzwam de strijd om het voorzitterschap van de christendemocraten. In de provincie Brabant overweegt het CDA samen te werken met het rechts-populistische Forum voor Democratie (FvD) van Thierry Baudet. De rechtse CDA’ers vinden dat een goed idee, de rest is fel tegen.

Intussen blijft bij de Duitse en Nederlandse kiezer het beeld hangen van middenpartijen die hopeloos schipperen wanneer ze moeten omgaan met de flanken. Ook CD&V is dat niet ontgaan.

Oostenrijkse kanselier als voorbeeld

“In heel Europa gaan de uitersten vooruit, kijk ook naar Ierland (waar Sinn Féin won, MR), maar in Duitsland is het uitgesprokener”, zegt Europees Parlementslid Kris Peeters (CD&V), die maandag over het thema overlegde in de EVP-fractie. “Wat ons betreft moeten christendemocraten zich niet aanpassen aan de ene of de andere richting. Wel moeten we weer duidelijker maken waar de christendemocratie zélf voor staat, en dat mag ook op Belgisch en Vlaams niveau.”

In Vlaanderen kwam CD&V vooralsnog niet in een positie waar een lokale afdeling een pact wou sluiten met Vlaams Belang maar volgens de huidige polls zou dat ooit anders kunnen zijn. Peeters is resoluut. “Het lijkt mij uitgesloten dat CD&V ooit zou samenwerken met het VB. Dan liever gaan voor werkbare minderheidscoalities.”

Om te vermijden dat nog meer conservatieve kiezers wegsluipen naar de uiterst-rechtse flank, erkent Peeters wel dat er een koerswijziging nodig is. De bijsturing heeft zich volgens hem al ingezet onder de nieuwe voorzitter Joachim Coens, “die ethisch-christelijke waarden en gezinswaarden weer op de agenda zet”. “We moeten duidelijker taal spreken over zaken waar mensen bezorgd om zijn, zoals migratie, en er ons ook aan houden.”

Een “goed voorbeeld” noemt Peeters de “authenticiteit” van de Oostenrijkse kanselier Sebastian Kurz, met wie hij vorige week samenzat in Salzburg. “Zijn strategie: weten wat er leeft bij de mensen, vertalen op christendemocratische wijze en zich daar rigide aan houden. Het heeft hem geen windeieren gelegd.” Kurz regeerde wel eerst rechtsom met de radicaal-rechtse FPÖ en nu ‘flinks’ met de Groenen.

Zal ook zijn Europese EVP-fractie dan een rechtsere koers gaan varen? Peeters: “Wij houden ons heel hard aan het centrum, we zijn bruggenbouwers en compromismakers, maar, daar kan je mensen niet altijd mee overtuigen. We moeten ook weer meer in de spits durven lopen met onze eigen waarden.”

Rechtsere en landelijkere CDU?

Hanko Jürgens, wetenschappelijk medewerker van het Duitsland Instituut in Amsterdam, ziet ook de opvolger van Kramp-Karrenbauer en uiteindelijk ook van bondskanselier Merkel “een rechtser profiel” hebben.

“Merkel had altijd een duidelijke lijn: ook regionaal niet samen met de AfD en niet met Die Linke (en ze regeerde federaal met de sociaal-democratische SPD, MR). ‘AKK’ kwam tussen twee vuren te zitten: haar aanhang in Berlijn, die in een referentie aan WOII waarschuwt voor ‘een bruine rivier na het AfD, en het partijbestuur in de oostelijke staat Thüringen, die besturen met Die Linke erger vond gezien hun communistische verleden in de DDR. Het AfD speelt daarop in, en doet zich nu voor als het nieuwe ‘bürgerliche Mitte’ die best een normale partner kan zijn van het CDU.”

Jürgens meent evenwel dat de nationale CDU zich daar nooit aan zal wagen. “Denk aan het Nederlandse gedoogkabinet met de (rechts-populistische) PVV van Geert Wilders dat het CDA ooit steunde, van 2010 tot ’12. Dit leidde tot een enorm schisma in de partij, en verklaart waarom de samenwerking met het FvD nu ook zo gevoelig ligt. Ook in Duitsland komt men nu tot het besef dat het bewaren van de partijeenheid het belangrijkste is.”

Blijft de vaststelling dat in een staat als Thüringen de uitersten – AfD rechtsom en Die Linke linksom – samen een meerderheid hebben tegenover klassieke partijen. Het is er dus onmogelijk om een normale coalitie samen te brengen. Als de middenpartijen in deelstaten als deze weer voet aan de grond willen krijgen, zullen ze volgens Jürgens “de kloof tussen de grootsteden en het vergeten en verarmde platteland moeten dichten”. 

In Duitsland komt daar ook nog eens de breuklijn tussen de vroegere Wessies en Ossies bij. “Idealiter zal de nieuwe CDU-voorzitter dus uit het platteland komen”, zegt Jürgens. “Je ziet ook in Nederland in de strijd om het CDA-voorzitterschap vooral pogingen om op het platteland met thema’s als lokale gemeenschapszin en een ‘strenge’ verzorgingsstaat weggelopen kiezers terug te halen. Alleen zo kunnen christendemocraten met een eigen agenda concurreren met de populisten.”