De vijf boeken die het leven van rector Herman Van Goethem hebben veranderd

"Je moet alleen de béste boeken lezen", vertelt Herman Van Goethem. De rector van de Universiteit Antwerpen wil zijn vrije tijd optimaal besteden. "Het is tragisch: ik ben een rector die nauwelijks tijd heeft om te lezen. Als ik lees, speel ik ook eerder op veilig, door boeken te herlezen. Liever dat dan nieuwe, misschien middelmatige boeken te kiezen."

De "beste boeken", dat zijn voor Van Goethem bijvoorbeeld "Schuld en boete" van Fjodor Dostojevski, "Oorlog en vrede" van Leo Tolstoj en "Leven en lot" van Vasili Grossman. "En het hele oeuvre van Mario Vargas Llosa", voegt hij nog snel toe aan het lijstje. "Wat een schrijverstalent! Sterk en ontspannend tegelijk."

Toch haalt maar één van die literaire coryfeeën de uiteindelijke keuze van Van Goethem. Nog opvallend: de historicus verkiest fictie boven non-fictie. "Fictieboeken zijn het toppunt van ontspanning. Ik associeer ze met "tussendoor", met vakantie". Wie haalt de lat van de rector?

"Dit boek heeft mijn leven heel ingrijpend veranderd,", begint Van Goethem, "want zonder "Vreemdelingen in een wereldstad" zou ik niet staan waar ik vandaag sta."

Het boek van Lieven Saerens gaat over de joodse aanwezigheid in Antwerpen tussen 1880 en 1944, met een tragische afloop tijdens de Tweede Wereldoorlog. "Het riep veel vragen bij mij op", vertelt Van Goethem.

"Hoe kan je verklaren dat de politie meewerkt aan de klopjacht op joden?", vervolgt hij. "Ik vond Saerens' uitleg niet overtuigend genoeg, dus begon ik er zelf rond te werken in 2005. Het schrijven van mijn boek heeft uiteindelijk 14 jaar geduurd." (lacht)

In 2019 verschijnt uiteindelijk "1942. Het jaar van de stilte", maar al voor publicatie heeft dat boek Van Goethem een en ander opgeleverd: "Het geraakte bekend dat ik over dit thema schreef, en in 2008 werd ik gevraagd als curator voor Kazerne Dossin. "Vreemdelingen in een wereldstad" heeft dus een rechtstreekse impact gehad op mijn loopbaan."

Bekijk hieronder het interview over "1942" in "De afspraak":

"Het historisch metier focust op het eerste gezicht op non-fictie,", vertelt Van Goethem, "en tot op zekere hoogte is dat ook zo. Toch creëer je bij geschiedschrijving ook bepaalde verhalen, vertrek je vanuit een invalshoek ten koste van een andere. Het verschil tussen fictie en non-fictie is veel kleiner dan mensen denken."

Mario Vargas Llosa is volgens Van Goethem een auteur die met verve die dunne lijn tussen fictie en non-fictie bewandelt: "Vargas Llosa kan veel genres aan, maar hij blinkt toch uit in de historische roman, met als uitschieter "Het feest van de bok". Dat boek vertelt het verhaal van het regime van dictator Rafael Trujillo in de Dominicaanse republiek."

"De gesprekken tussen de personages zijn natuurlijk fictie," gaat Van Goethem verder, "maar ze benaderen wel de realiteit. Je merkt tijdens het lezen dat Vargas Llosa zich heel goed ingewerkt heeft. Hij laat perfect zien hoe zo'n dictators werken."

Nog een boek waarin feit en fictie elkaar raken, deze keer van Tom Lanoye. "Een ijzersterk auteur", noemt Van Goethem hem. "De exuberante taalkunst van Lanoye vind ik ongeëvenaard in ons taalgebied. Zijn zinsbouw en ritme, die barokke woordkeuzes... Hij speelt met het Nederlands, maar laat met zoveel talent zijn zinnen dreunen. "

"Ik vind het bijzonder hoe hij in "Sprakeloos" zijn eigen moeder weergeeft, met al haar sterktes en zwaktes", vervolgt Van Goethem. "Haar eigenschappen etaleert hij met een precies gevoel voor evenwicht, en vooral met zoveel liefde."

Tien jaar geleden gingen de beelden van Izzeldin Abuelaish de wereld rond. Hij was een van de weinige Palestijnse artsen die actief was in Israël. Bij een aanval op zijn huis sprak hij live de media toe, terwijl hij naast de dode lichamen van zijn drie dochters stond.

"Hoe reageert iemand op zo'n onbeschrijflijk leed? Abuelaish doet het bovenmenselijke: hij vergeeft", zegt Van Goethem, duidelijk onder de indruk. Abuelaish schrijft het boek "Ik zal niet haten", waarin hij pleit voor verzoening en dialoog, en richt de stichting "Daughters for life" op, om jonge meisjes aan te sporen om verder te studeren.

"Mensen van dit kaliber zijn uitzonderlijk", vertelt Van Goethem. "Daarom krijgt hij op 2 april een eredoctoraat van de universiteit Antwerpen. Ik ben zo geraakt door dit boek dat ik hem die eer wou geven, dat is een van de voordelen van het rectorschap."

"Verkiezingen brengen een eindeloze stroom aan politieke boeken met zich mee," vindt Van Goethem, "en zelden levert dat iets bijzonders op. Dat is anders bij "Samen leven" van Bart Somers."

Van Goethem heeft veel respect voor het burgemeesterschap van Somers (Open VLD) in Mechelen: "Hij deed dat bijzonder goed, dat kan niemand ontkennen. Het is niet verwonderlijk dat hij nu Vlaams minister is geworden, met bevoegdheden als Inburgering en Gelijke Kansen."

Aan de basis van "Samen leven" ligt de dreiging van Islamitische Staat, in 2016 nog een heel sterke factor. "Maar Somers is op z'n sterkst in de hoofdstukken over discriminatie, actief burgerschap en een inclusieve samenleving. Het draait voor mij niet om de partijstandpunten van Open VLD. Somers slaagt erin om boven partijgrenzen uit te stijgen. Dat is uitzonderlijk", besluit Van Goethem.