Spectaculaire daling van het autoverkeer heeft "duidelijk positief effect op onze luchtkwaliteit"
De luchtkwaliteit is er de voorbije weken duidelijk op vooruitgegaan door de sterke afname van het verkeer, en dan vooral het autoverkeer. "Dat er een positieve impact is op de vervuiling door verkeer is duidelijk, maar de impact op de luchtkwaliteit becijferen in termen van "zoveel procent minder stikstofdioxide" blijft moeilijk", duidt Frans Fierens van de Intergewestelijke Cel voor het Leefmilieu, Irceline. Let wel: de verbeterde luchtkwaliteit is een relatief gegeven. Door een negatieve impact uit andere bronnen, is de algemene luchtkwaliteit er net vandaag wat minder goed aan toe (met name door meer fijnstof).
Twee weken geleden werden de eerste strenge coronamaatregelen genomen, en werd thuiswerk de norm. De mensen bleven veel meer "in hun kot" en dat alles had meteen een grote impact op het verkeer op onze wegen. Algemeen gesteld was er sinds de coronamaatregelen gemiddeld 50 procent minder verkeer, en de files smolten weg als sneeuw voor de zon. De daling zou vooral bij de auto's voelbaar zijn. Voor vrachtwagens bijvoorbeeld was er op onze snelwegen amper verschil.
Wellicht is het ook in uw straat rustiger dan anders, en heeft u zich al afgevraagd welke impact dat heeft op de luchtkwaliteit. Het antwoord is dat die er relatief gezien op is verbeterd, maar dat het moeilijk te becijferen is: daarvoor zouden we op iets langere termijn moeten kijken.
Bovendien is er voor de luchtkwaliteit veel meer van belang dan het verkeer alleen. Er zijn heel wat andere factoren die meespelen zoals het weer, de industrie, de landbouw en de verwarming van onze huizen en gebouwen. Het is ook belangrijk om het verschil te maken tussen stikstofdioxides (NO2) en fijnstof (zie kaderstuk, of lees door onder het kaderstuk).
Luchtkwaliteit: het verschil tussen stikstofdioxide en fijnstof
De luchtkwaliteit wordt bepaald door verschillende indicatoren, waaronder de stikstifdioxides (NO2) en het fijnstof, twee verschillende dingen. "Die stikstofdioxides zijn de beste indicatoren voor het verkeer, en voor lokale vervuiling", legt Joeri Thijs uit, specialist luchtkwaliteit bij Greenpeace. Bij fijnstof ligt dat anders: dat kan makkelijker beïnvloed worden door andere bronnen, en bijvoorbeeld komen overgewaaid vanuit het buitenland, als de wind verkeerd zit.
Zo hebben we vaak een mindere luchtkwaliteit als de wind vanuit het oosten komt, en vervuilde lucht vanuit het Duitse Ruhr-industriegebied aanvoert. In dit artikel kijken we dus in de eerste plaats naar de stikstofdioxides. "En daarbij moet je weten dat de NO2-uitstoot door het autoverkeer qua impact op mensen groter is dan de uitstoot door de industrie: we komen nu eenmaal - algemeen gezien - vaak dichter bij uitlaatpijpen van auto's dan bij schoorstenen."
Gezondere lucht: 40 tot 50 procent minder stikstofdioxide in de Europese steden
Intussen genieten we dus van een verbeterde luchtkwaliteit dankzij de verminderde uitstoot van het verkeer. In verschillende Europese steden zoals Lissabon, Barcelona en Madrid zijn de stikstofdioxidewaarden met 40 tot 50 procent gedaald, meldde het Europees Milieuagentschap EEA.
Het Europese Milieuagentschap becijferde de impact door de gemiddelde NO2-concentratie in de week van 16 tot 22 maart 2020 te vergelijken met dezelfde week een jaar eerder in 2019. Maar over die methode valt wel iets te zeggen, dat ze wat kort door de bocht gaat bijvoorbeeld.
En Brussel dan? Een daling, ja....
Fierens deed dezelfde oefening en kwam uit op een daling van ongeveer 40 procent voor Brussel. Maar dit cijfer betekent helemaal niet dat de coronamaatregelen de NO2-concentraties met 40 procent hebben doen dalen.
Om dit te bewijzen deed hij de oefening ook voor een week in februari (17-23/2), toen van een (zachte) lockdown bij ons nog géén sprake was. Wanneer die week vergeleken werd met dezelfde week een jaar eerder (2019) kwam hij uit op een nog grotere daling van maar liefst 55 procent.
Fierens wil daarmee aantonen dat de methode van het Europese milieuagentschap wetenschappelijk niet correct is en dat we eigenlijk over een langere periode de dingen moeten vergelijken om een breder en grondiger besluit te kunnen trekken, net omdat al die andere factoren (waaronder het weer) meespelen. Wat uiteraard niet wegneemt dat de luchtkwaliteit sowieso verbeterd is.
Brussel komt volgens de Europese methode uit op -40 procent, maar dat betekent niet dat de coronamaatregelen de NO2 met 40 procent hebben doen dalen
... maar exact becijferen is moeilijk
Als we kijken naar een andere grafiek met gemiddelde waarden, zien we zowel in Brussel (aan het drukke kruispunt Kunst-Wet, waar de Wetstraat de Kleine Ring kruist) als in Antwerpen (Borgerhout) een vrij duidelijke daling van de NO2-waarden, al is die gematigder in Borgerhout. "Maar," besluit Fierens, "exact becijferen kunnen we dit nog altijd niet. Alleen kwalitatief kunnen uitspraken gedaan worden: de coronamaatregelen hebben een duidelijk positief effect op verkeersgerelateerde luchtvervuiling."
De coronamaatregelen hebben een duidelijk positief effect op verkeersgerelateerde vervuiling
Regen en wind: het weer was heel gunstig in februari (maar nu iets minder)
Een van de factoren die los van onze eigen uitstoot een rol spelen bij de metingen, zowel voor NO2 als voor fijnstof, is uiteraard het weer. In februari hadden we veel wind en regen, denk maar aan de stormen die we hadden en de vele plensbuien. Bovendien kwam de aangevoerde lucht onafgebroken uit het westen, met zuivere zeelucht die kwam binnenstromen.
"Vooral fijnstof wordt hierdoor beïnvloed, maar toch ook wel NO2. We hadden dus gunstige meteorologische omstandigheden", zegt Fierens. "Stel je voor dat we hogedrukweer hadden gehad met weinig wind en continentale (meer vervuilende) luchtstromingen, en eventueel inversie (met een koude luchtbel die aan de grond plakt en warmere lucht daarboven, zodat de lucht (en de vervuiling) nog maar moeilijk stijgt en komt vast te zitten, red.), het was een ander plaatje geweest." Dit maakt de vergelijking met de weken voor de coronacrisis, moeilijker.
Als het weer het hele jaar identiek hetzelfde was, dan was het simpel
Straffer nog, omdat de wind naar het oosten draaide tijdens de zachte lockdown, hadden we vorige week donderdag zelfs een piek wat fijnstof betreft sinds 1 februari. Alles is dus relatief, en dat leidt tot onderstaande grafiek in Borgerhout.
Maar, zo voegt Fierens eraan toe: "Als het verkeer op zijn normale waarden had gezeten, dan was de rode lijn nog een beetje hoger gegaan." Want het verminderde verkeer heeft, naast de NO2, ook een positieve impact op het fijnstof, zij het dat de correlatie tussen beide minder sterk is.
De kloof met de waarden die we nu zien, had dus spectaculairder kunnen zijn bij een ander weertype. Of om het met de woorden van Frans Fierens te zeggen: "Als het weer het hele jaar identiek hetzelfde was, dan was het simpel."
Mestkarren en houtkachels
Los van het verkeer en het weer, zijn er dus ook nog andere factoren die onze luchtkwaliteit beïnvloeden: maart/april is bijvoorbeeld de periode waarin boeren uitrijden met hun mestkarren. De ammoniak die ze uitstrooien, kan door een chemische reactie leiden tot pieken in secundair fijnstof.
En net terwijl we met z'n allen meer thuis zitten op deze nog frisse dagen, spelen ook de verwarming van gebouwen (vooral de houtkachels), de industrie en het vrachtvervoer mee. Hierbij moeten we in het achterhoofd houden dat het vrachtvervoer amper gedaald is, op de snelwegen zou er op bepaalde momenten van de dag zelfs sprake zijn van een stijging. Maar zelfs dan blijft de conclusie wat ze is: door het fel verminderde autoverkeer, doen we momenteel sowieso ons voordeel qua luchtkwaliteit.
Luchtvervuiling is elk jaar nog altijd verantwoordelijk voor duizenden vroegtijdige overlijdens in België en Europa. Fijnstof is daarbij de grootste boosdoener (vooral dan de kleinere partikels zoals PM 2,5 of het nog kleinere ultrafijnstof). Maar het gaat even goed over stikstofdioxide, ozon en andere spelers.
"Dit is zeker niet de manier die we zouden willen zien om betere lucht te krijgen", zegt Joeri Thijs, verwijzend naar de moeilijke tijden wegens de coronacrisis. "Maar misschien hebben bepaalde mensen of bedrijven wel de smaak te pakken van meer thuiswerk of teleconferenties, en dan hebben we ook na deze crisis een blijvende bonus."
Wie weet blijven we met z'n allen na deze crisis wel iets meer telewerken, wat goed nieuws zou zijn voor de luchtkwaliteit