Met goedkeuring van het parlement heeft de Hongaarse premier Viktor Orban nieuwe wetgeving goedgekeurd om de coronacrisis te bestrijden. Waarnemers menen echter dat Orban opnieuw probeert om zijn greep op de Hongaarse samenleving nog verder te versterken.
Ook in tijden van de coronacrisis blijft Hongaars premier Viktor Orbán de Europese Unie zorgen baren. Eergisteren keurde het Hongaarse parlement een voorstel goed dat de macht van de regering-Orbán gevoelig uitbreidt. Grond van die wetgeving is volgens de Hongaarse premier de nijpende situatie waarin het land verkeert ten tijde van de covid-19-infectie.
Europees Commissievoorzitter Ursula von der Leyen reageerde dinsdagnammiddag in een statement dat geen enkele lidstaat noodmaatregelen mag invoeren die ook na de crisis van kracht blijven. Opvallend: in haar toespraak verwees ze geen enkele keer letterlijk naar Hongarije, wat haar bij waarnemers op heel wat kritiek komt te staan.
Knack vroeg tekst en uitleg aan Michiel Luining, Europa-expert gespecialiseerd in de rechtstaat en de Visegrádlanden.
Wat houdt de nieuwe Hongaarse wetgeving precies in?
Michiel Luining: De nieuwe wetgeving herbevestigt in de eerste plaats de noodmaatregelen die de Hongaarse regering in het kader van het coronavirus heeft genomen. Dat is op zich niet bijzonder: ook in andere landen zijn er uitgaansbeperkingen of wordt het leger ingezet. Het unieke is dat er op de noodtoestand voor onbepaalde tijd wordt ingevoerd waardoor Orbán naar believen per decreet kan blijven regeren zonder langs het parlement te moeten passeren.
Tegen de achtergrond van de coronacrisis geloof ik niet dat de lidstaten zich momenteel grondig willen bezighouden met wat er zich momenteel in Hongarije voltrekt.
Bovendien laat de wet toe om de verspreiding van ‘verkeerde informatie’ of ‘nepnieuws’ over het coronavirus te penaliseren met een celstraf die kan oplopen tot vijf jaar. Het risico bestaat dat de communicatie van de Hongaarse regering leidend is om te bepalen of anderen nieuws verkondigen dat bewust opruiend is of de effectiviteit van maatregelen tegen corona in vraag stelt. Met andere woorden kan de Hongaarse regering relatief gemakkelijk beweren dat critici of journalisten vals of opruiend nieuws de wereld insturen.
Dat creëert natuurlijk een chilling effect waardoor critici en media in de eerste plaats aan zelfcensuur zullen doen. Ook al wordt er niet tot vervolging overgegaan – en zal de Hongaarse overheid dat wellicht niet doen – , er is al een klimaat waarin media wordt aangevallen en met de mogelijkheid van strafrechtelijke vervolging is het chilling effect nog groter.
Critici spreken van autoritaire maatregelen en menen dat de democratie wordt afgeschaft. Woordvoerder van de Hongaarse regering Zoltan Kovacs houdt er een andere visie op na. Hij beargumenteert dat het parlement de noodtoestand kan opheffen en dat de regering ook verantwoording moet blijven afleggen aan de Hongaarse Landdag.
Luining: Volgens de letter van de wet heeft hij helemaal gelijk. Maar in de praktijk ziet het plaatje er anders uit. De Fideszpartij heeft een tweederdemeerderheid in het parlement en de afgevaardigden worden gestraft als ze onvoldoende fractiediscipline aan de dag leggen. Ook de Hongaarse president János Áder is in feite een stroman van de Hongaarse premier, terwijl we uit het verleden weten dat het Hongaarse Grondwettelijk Hof beslissingen neemt die eerder in het voordeel van de regering-Orbán zijn. Nu is het nog onduidelijk of Orbán zijn nieuwe macht ook effectief zal inzetten. Misschien is het eerder zijn bedoeling dat critici uit vrees voor vervolging en ellelange procedures zichzelf de mond zullen snoeren.
Europees Commissievoorzitter Ursula von der Leyen liet dinsdagnamiddag optekenen dat noodmaatregelen voor de coronacrisis niet onbeperkt in de tijd mogen aangewend worden. Maar kan de Commissie wel iets aan de situatie?
Luining: Een eerste piste is de verderzetting van de zogenaamde artikel 7-procedure (ook wel eens de nucleaire optie genoemd, nvdr.) die momenteel al tegen Hongarije loopt. Daardoor kunnen de rechten van een lidstaat binnen de Raad van de Europese Unie op termijn geschorst worden. Maar de huidige ontwikkelingen zijn eigenlijk niet meer dan een aanvulling op een dossier dat al veel langer loopt en heel moeilijk opschiet.
Formeel is er een parlementaire democratie en kleurt de Hongaarse regering binnen de lijntjes. Maar volgens de geest van de wet evolueert Hongarije inderdaad alsmaar meer in een autoritaire richting.
Tegen de achtergrond van de coronacrisis geloof ik niet dat de lidstaten zich momenteel grondig willen bezighouden met wat er zich momenteel in Hongarije voltrekt. Bovendien vergt een uiteindelijke schorsing in de Raad van de Europese Unie goedkeuring van alle Europese lidstaten. Maar het is vrijwel ondenkbaar dat geen enkele lidstaat de kant van de Hongaarse regering zal kiezen. Polen is momenteel ook verwikkeld in een gelijkaardige procedure. Het is dus niet uitgesloten dat ze elkaar met een veto zullen beschermen.
De Commissie kan ook een nieuwe inbreukprocedure opstarten tegen Hongarije?
Luining: In deze context is dat geen evidentie omdat zowel de nationale veiligheid, gezondheidskwesties en crisissituaties bijna uitsluitend tot de nationale bevoegdheden behoren. Met andere woorden heeft de Commissie juridisch eigenlijk weinig te zeggen aan de maatregelen die de Hongaarse regering tegen de coronacrisis neemt. Wel kan de Commissie hier en daar creatief proberen om te springen met de budgetten om Hongarije er financieel toe te dwingen om de genomen maatregelen af te zwakken. Dat zou echter risico’s kunnen opleveren over het legitiem handelen van de Commissie zelf.
Die piste komt ook terug in het kader van de onderhandelingen over de Europese meerjarenbegroting. Er wordt er wel eens geopperd dat Hongarije minder Europese fondsen moet krijgen zolang het de rechtsstaat niet respecteert.
Luining: Dat zou inderdaad een krachtig politiek signaal zijn. De lidstaten kunnen ofwel beslissen om gewoonweg minder geld aan Hongarije over te maken of – sterker nog – het respect voor de ‘Europese waarden’ rechtstreeks te koppelen aan de Europese budgetten. Maar net als bij de artikel 7-procedure is er voor de Europese meerjarenbegroting goedkeuring van alle lidstaten nodig. Het lijkt erg onwaarschijnlijk dat Orbán voorwaarden zal goedkeuren wanneer hij er zelf het grootste slachtoffer van zou zijn.
Fidesz maakt intussen nog steeds deel uit van de Europese Volkspartij (CD&V). Ze intussen al een jaar geschorst is binnen de overkoepelde partij, maar blijft wel deelnemen aan de activiteiten in het parlement. Een recent intern rapport over de situatie in Hongarije heeft daar niets aan veranderd.
Luining: Inderdaad. De Europese Volkspartij lijkt er nog steeds van overtuigd dat Fidesz door de schorsing de maatregelen op eigen bodem zal terugdraaien. Nochtans is intussen al meermaals gebleken dat Orbán zich weinig of niets van die tuchtmaatregel aantrekt. Orbán definitief uit de Europese familie gooien staat vooralsnog niet op de agenda.
Ook al is de Europese Volkspartij kritisch op wat er in Hongarije gebeurt, willen ze niet definitief afscheid nemen van Orbán.
Komt dat louter door machtsoverwegingen? Of worstelt de Europese Volkspartij vooral met zichzelf en de koers die ze wil varen?
Luining: Alle twee. Fidesz is goed voor twaalf zetels in het Europees Parlement waardoor de Europese christendemocraten veruit de grootste partij in het halfrond blijven. Anderzijds heerst er binnen de politieke familie inderdaad verdeeldheid. Sommigen kunnen zich best vinden in het migratiebeleid of sommige aspecten van de antiliberale koers die Orbán vaart. Ook al is de Europese Volkspartij kritisch op wat er in Hongarije gebeurt, willen ze niet definitief afscheid nemen van Orbán. Ze denken zo nog invloed op hem te kunnen uitoefenen. Anderen binnen de familie willen echter dan weer zo snel mogelijk van de partij van af.
Orbán heeft de term van de ‘illiberale democratie’ als een geuzenaam geadopteerd. Hier en daar hoor je nu dat Hongarije een volledige autocratie is geworden.
Luining: Het geven van een definitie is een moeilijke kwestie. Een autocratie is het niet. Formeel is er een parlementaire democratie en kleurt de Hongaarse regering binnen de lijntjes, maar informeel vergroot ze gevoelig haar macht. Een strategie die intussen tot het vaste repertoire van Orbán behoort. Volgens de geest van de wet evolueert Hongarije inderdaad alsmaar meer in een autoritaire richting. In de praktijk heeft Orbán alle macht naar zich toegetrokken en met deze noodwet nu voor onbepaalde tijd verder de touwtjes in handen.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
