Slachtoffers van partnergeweld of kindermishandeling: waar kunnen zij nu terecht en hoe kunnen wij helpen?

Quarantaine. Het is onaangenaam, op sommige momenten stresserend, maar niet levensbedreigend. Althans, niet voor het leeuwendeel onder ons. Voor slachtoffers van intrafamiliaal geweld kan het dat wel zijn, want zij zien de komende weken heel wat veiligheidsbarrières wegvallen.

Ontsnappen aan een ruzie of een time-out inbouwen door bij een vriend of vriendin te gaan, is moeilijk. Kleinkinderen kunnen om evidente redenen niet meer bij grootouders terecht. Crisisteams leggen geen huisbezoeken meer af. De sociale controle vanuit scholen en sportclubs valt weg. En ook ongezien chatten met hulpverleners is niet evident in een relatie waar macht en controle voorop staan. 

Maar wat nog erger is: verschillende opvangcentra voor slachtoffers zijn gesloten. Bij justitie zijn veel zittingen geschrapt waardoor een tijdelijk huisverbod voor een dader mogelijk niet verlengd wordt – laat staan opgevolgd. Kortom: de multidisciplinaire werking tussen onder meer hulpverlening, politie en justitie moet op een heel andere wijze georganiseerd worden om de veiligheid in gezinnen te garanderen.

Voor deze uitzonderlijke situatie bestaat helaas geen kant-en-klaar draaiboek en dus zijn onze hulpdiensten genoodzaakt geweest een flinke dosis creativiteit aan de dag te leggen. Experten hebben zich onder meer laten inspireren door onderzoeken naar andere geïsoleerde situaties. Bijvoorbeeld de ervaringen van gezinnen tijdens hun isolatie bij orkaan Katrina. Het resultaat is een richtlijn van onder meer Family Justice Center.

Aangezien het in deze periode moeilijk is om in levende lijve met hulpverleners af te spreken, wordt de face-to-face aanpak logischerwijze vervangen door een telefonisch en digitaal alternatief via sociale mediakanalen of videobellen. "Tracht op een veilig moment te spreken met een vertrouwde hulpverlener," zegt Pascale Franck, coördinator van het Family Justice Center Antwerpen. "Heb je niet meteen iemand in gedachte, denk dan aan Awel, Tele-Onthaal, 1712, nupraatikerover.be, CLB-chat, JAC-chat, enzoverder." 

Het risico is volgens Franck echter dat slachtoffers niet naar hulplijnen durven bellen, omdat ze geen veilige plaats of tijd vinden. "In dat geval kunnen ze bijvoorbeeld aan hulpverleners vragen hoe ze de geschiedenis van chat- en videogesprekken kunnen verwijderen, zodat de pleger het niet kan controleren." Op sommige websites en chatfora staat ook een escape-knop, waardoor je bij mogelijk gevaar het scherm snel kan wissen.

In de richtlijn suggereren de hulpdiensten ook aan de lokale besturen om extra residentiële opvang te voorzien voor slachtoffers. "Hierbij kan gebruik gemaakt worden van gebouwen die nu leegstaan, van hotels of bungalowparken in de regio, enzoverder," legt Franck uit. "Bepaalde organisaties of serviceclubs kunnen ook sponsoring voorzien voor het steunen van opvang. En de jeugdhulp kan extra plaatsen realiseren via versnelde screening voor pleegzorg."

Verder vragen Franck en haar collega's aan de politie om zeker ook in deze periode alle meldingen van mishandeling en geweld ernstig te nemen. "Wij suggereren aan de politiediensten om altijd een volledig proces verbaal op te stellen, ook als er niet meteen strafbare feiten worden vastgesteld. In heel gevaarlijke situaties is het daarnaast een idee om het Aware-systeem uit te breiden, waarbij het slachtoffer de politie snel kan waarschuwen bij een escalatie via een app of een alarmknop."

Een andere belangrijke justitiële stok achter de deur bij intrafamiliaal geweld en kindermishandeling is de uithuisplaatsing van plegers, om zo de impact op de partner en kinderen zo veel mogelijk te beperken. "De woning verplicht verlaten moet nu nog altijd mogelijk zijn, eventueel in combinatie met een contactverbod met de andere gezinsleden," benadrukt Franck. Houdt de dader zich daar niet aan, dan kan die gearresteerd worden en voor de onderzoeksrechter gebracht worden. Als er zich (opnieuw) ernstige feiten voordoen, kan overgegaan worden tot een voorlopige hechtenis. 

Het is tegelijkertijd ook cruciaal om zelf zoveel als mogelijk escalaties te voorkomen, door elkaar als gezin onder de gegeven omstandigheden ruimte te geven. Ga apart sporten, doe yoga in een eigen ruimte, werk in verschillende kamers, enzoverder.

Tot slot is in deze specifieke periode ook een belangrijke rol weggelegd voor het sociale netwerk van een slachtoffer: zijn of haar familie, vrienden, collega's en buren. Hun betrokkenheid en solidariteit hoort nu nog groter te zijn dan in normale omstandigheden. "Blijf dus als familielid, vriend(in) of buur op geregelde tijdstippen contact houden met een mogelijk slachtoffer door dagelijks even kort te bellen of te chatten. En durf zelf ook naar 1712 of de politie bellen als het escaleert;" besluit Franck.

En afsluitend: het is noodzakelijk om nu alle burgers aan te spreken op hun verantwoordelijkheid.