Voorraadtekorten voor geneesmiddelen in België: ‘We jagen dag en nacht op producten en grondstoffen’

De apotheken hebben de zaak voorlopig nog onder controle, maar in de ziekenhuizen dreigen ze zonder geneesmiddelen te vallen die broodnodig zijn voor de behandeling van coronapatiënten op Intensieve Zorg. Onze afhankelijkheid van China heeft een prijs.

De voorraden van spierverslappers en sedativa, beide onmisbaar bij de behandeling van beademde covid-19-patiënten op Intensieve Zorg, dreigen uitgeput te raken. Vorige week trok de European University Hospitals Alliance (EUHA) aan de alarmbel. Die organisatie spreekt voor heel Europa, maar België vormt zeker geen uitzondering. ‘Vooral voor de spierverslappers wordt het kritiek’, zegt Thomas De Rijdt, woordvoerder van de Vlaamse Vereniging van Ziekenhuisapothekers. ‘We hebben nog voorraad voor hooguit twee weken. Als we naar een piek toegroeien, zelfs nog maar voor één week.’

De voorraden van het anestheticum propofol en van sedatieve opiaten hebben het alarmpeil bereikt. ‘Het is alle hens aan dek’, zegt De Rijdt. ‘De overheid, de farmasector, de universiteiten en de apothekers zoeken dag en nacht met vereende krachten naar oplossingen. We jagen in de hele wereld op loten van producten en grondstoffen, uiteraard zonder de kwaliteitscontrole uit het oog te verliezen.’

De omstandigheden dwingen tot creativiteit, zegt De Rijdt: ‘Vorige week heeft een Belgisch farmabedrijf een extra partij van 30.000 curare-ampullen geproduceerd. Een fractie van de totale behoefte aan spierverslappers, maar we kunnen toch weer een poosje verder. De Belgische farmasector laat zich niet onbetuigd, dat mag worden gezegd. Zo was de beslissing van Janssen Pharmaceutica om in een van zijn vestigingen handgel te produceren, een absolute opsteker. En sommige producten uit de diergeneeskunde zijn ook geschikt voor mensen, zelfs dat spoor laten we nu niet onbenut.’

Productiecentrum Wuhan

Al vanaf het begin van de coronacrisis werd gewaarschuwd voor de impact op de geneesmiddelenmarkt. Wuhan, en bij uitbreiding de provincie Hubei, is een belangrijk farmaceutisch productiecentrum. De productieketen van geneesmiddelen is behoorlijk complex en kwetsbaar. Veruit de meeste grondstoffen worden in China en India geproduceerd. Het nieuwe coronavirus deed de productiebanden stilvallen. Eerst in en rond Wuhan, later in heel China. Vooral de beschikbaarheid van antibiotica, cholesterolverlagers, anticonceptiepillen en parecetamol baarde wereldwijd zorgen.

Toen de Belgen in de tweede week van maart massaal begonnen te hamsteren, werden ook apothekers bestormd. Niet alleen mondmaskers en handgels maar ook paracetamol en koortsthermometers vlogen de deur uit. De ongerustheid werd alleen maar groter naarmate het virus zijn wereldwijde opmars voortzette. Verschillende landen overwogen maatregelen om niet alleen de handel in mondmaskers maar ook de export van geneesmiddelen en farmaceutische grondstoffen aan banden te leggen.

‘Er zijn geen tekorten, maar we hebben wel al voorzorgsmaatregelen getroffen’, sust woordvoerder Ann Eeckhout van het Federaal Agentschap voor de Geneesmiddelen en Gezondheidsproducten (FAGG). Dat is de waakhond die toeziet op de kwaliteit en beschikbaarheid van onze geneesmiddelen. ‘Producenten en groothandels moeten van een reeks kritieke producten een voorraad aanhouden. Om de regionale spreiding te garanderen, mogen ziekenhuizen geen producten hamsteren. Sinds vorige week geldt een exportbeperking voor een vijftigtal corona-relevante middelen en grondstoffen. Uitvoeren mag alleen nog naar landen van de Europese Economische Ruimte, na aanmelding bij het FAGG.’

Nieuwe app

En soms zit de timing mee: in oktober heeft het FAGG de gloednieuwe app FarmaStatus gelanceerd. Producenten en distributeurs zijn al sinds 2015 verplicht de onbeschikbaarheid van middelen of grondstoffen twee weken op voorhand te melden. ‘Via FarmaStatus zijn apothekers nu ook meteen op de hoogte, ‘ zegt Eeckhout, ‘zo kunnen ze snel in alternatieven voorzien.’

Voorraadtekorten zijn in de Belgische farmacie een oud zeer. Het aantal meldingen bij het FAGG schommelt rond de 1000. Voor alle duidelijkheid: dat betekent niet dat patiënten in de kou staan. De onbeschikbaarheid slaat op specifieke merknamen of verpakkingsformaten. De actieve stof blijft beschikbaar, in een andere vorm maar met dezelfde toedieningswijze.

‘Voorraadtekorten zijn vervelend en we krijgen er steeds vaker mee te maken’, zegt Lieven Zwaenepoel, woordvoerder van de Algemene Pharmaceutische Bond. ‘Dat is te verklaren door onze afhankelijkheid van Azië en de manier waarop de farmaceutische markt functioneert. Na de financiële crisis van 2008 is er fors gesnoeid in gezondheidsbudgetten, wat leidde tot een verhoogde prijzendruk. Farmabedrijven reageren daarop door hun kosten maximaal te drukken. Het recept? Zo veel mogelijk productie naar China en India delokaliseren, en zo weinig mogelijk voorraden aanleggen. Dan krijg je situaties waarin voor een bepaald middel wereldwijd nog maar één productielijn draait. Als er dan iets misgaat, krijg je ongezonde domino-effecten.’

Thomas De Rijdt ergert zich aan de machteloosheid van Europa. ‘Neem nu plaquenin’, geeft hij als voorbeeld. ‘Overal wordt koortsachtig onderzocht of dat reumamiddel tegen covid-19 helpt. Wat als dat morgen definitief wordt bevestigd? Gaat iedere lidstaat dan afzonderlijk de wereldmarkt op? Dan is de kans groot dat de hele voorraad aan grondstoffen al lang is opgekocht door de Verenigde Staten, als die al niet werd geblokkeerd door China, waar de fabrieken staan. Europa moet als één blok optreden, maar helaas zien we het tegendeel gebeuren, zelfs binnen de Unie stremt het vrije verkeer van farmaceutische goederen. Het is menselijk dat overheden eerst aan de nationale volksgezondheid denken, maar protectionisme werkt averechts. Het is niet omdat jij bloem hebt en ik suiker, dat we elk apart pannenkoeken kunnen bakken. België staat sterk in opiaten, Italië produceert curare, en zo heeft ieder land zijn specialiteit. Met open grenzen en een goede coördinatie is er genoeg voor iedereen, ook in tijden van crisis.’