Wordt kans op nieuwe infectieziekten als corona enkel groter? "Ontbossing in regenwouden heeft negatieve impact"

De vernieling van onze regenwouden en de daarbij horende ecosystemen houdt een extra risico in, los van de klimaatverandering: hoe meer de ecosystemen verdwijnen of onder druk komen, hoe groter de kans dat er virussen van wilde dieren overspringen op de mens.

Meestal loopt dat goed af, maar zeker niet altijd, zoals we zagen met zoönoses (infecties die van dier op mens kunnen overgaan) zoals relatief recent gebeurde met ebola, zika, of uiteraard het nieuwe coronavirus. 

"De ontbossing van het Amazonewoud vergemakkelijkt het overzetten van zowel nieuwe ziektes als oude, zoals malaria", zegt bioloog Philip Fearnside daarover. Hij schreef mee aan een rapport over de gevolgen van de ontbossing van het Amazonewoud voor de volksgezondheid.  

Die ontbossing lijkt onder president Bolsonaro een nog hogere vlucht te nemen, en komt bovenop de massale bosbranden van vorig jaar. "Het gaat dus niet enkel over het verliezen van biodiversiteit, de gevolgen voor de klimaatopwarming en een schadelijk effect voor de natuurlijke watercyclus, maar ook over infectieziekten", zegt Fearnside.  

Dat het verdwijnen van regenwouden en hun aparte ecosystemen een potentieel gevaar betekent voor de volksgezondheid, daar waarschuwen wetenschappers al langer voor.  Professor Kevin Ariën van het Instituut voor Tropische geneeskunde bevestigt dat: "Hoe meer regenwoud verdwijnt, hoe groter het risico op nieuwe infectieziekten." 

"En het gaat zeker niet enkel over het Amazonebekken", waarschuwt Ariën. "Kijk maar naar hoe ebola zich verspreidde in Afrika. Vanuit die regenwouden komen infectieziektes dichter bij de mens."

Covid-19 zou zich verspreid hebben vanuit Wuhan, in China, na het overspringen van het virus van dier op mens, maar het onderzoek over de exacte oorzaak loopt nog. 

Er zijn twee problemen: door het verkleinen van de regenwouden gaan wilde dieren dichter op elkaar leven en kunnen ziekmakers makkelijker van soort op soort overspringen. 

Naargelang de ecosystemen krimpen, komt de mens ook meer in contact met dieren. In Afrika eten veel mensen wild vlees om hun eiwitten aan te vullen (er is sprake van 80 procent van de mensen in bepaalde regio's van Centraal- en West-Afrika), en de bevolking neemt nog toe. Maar ook bij het kappen van het woud zelf komt de mens steeds meer in contact met mogelijke ziekteverwekkers, die anders normaal gezien makkelijker in hun ingesloten ecosysteem zouden blijven. 

De regenwouden in Azië, Afrika en Zuid-Amerika blijven intussen onder druk staan. We hebben nu het coronavirus, maar wat betekent die ontbossing voor de toekomst? "Dit is geen eenmalig fenomeen", zegt Ariën. Dat was het trouwens al niet in het verleden: "We zijn al aan een en ander ontsnapt, ja."

Want zo'n sprong van een virus, van dier naar mens, gebeurt waarschijnlijk regelmatig, zegt hij. Alleen is het zo dat het gelukkig - meestal toch - goed afloopt voor de mens.  

Dit zijn de mogelijke scenario's als de mens in contact komt met een nieuw virus dat van wilde dieren komt:  

• ofwel springt een virus niet over op de mens
• ofwel gebeurt dat wel, maar in het merendeel van die gevallen blijft dat zonder gevolg. "Het virus heeft dan geen succes, en de persoon in kwestie wordt niet ziek." 
• het kan uitzonderlijk ook gebeuren dat de persoon tóch ziek wordt. "Maar meestal gaat het dan om dead-end infections: de infecties stoppen bij die ene persoon, en gaan niet verder van mens op mens."
• tot slot, in zeer uitzonderlijke gevallen, kan het virus na overdracht op de mens toch naar andere mensen overgaan. Dan zijn we uiteraard gezien, zoals bij corona het geval was. Daarbij komt nog dat het nieuwe coronavirus nog eens zeer besmettelijk is en zeer makkelijk wordt doorgegeven. Ariën benadrukt dat het om een heel kleine minderheid van de gevallen gaat, maar in de toekomst zal de kans dus wel toenemen naarmate de ecosystemen verder zouden verkleinen.  

Voor de toekomst komt het er dus op aan de bestaande ecosystemen zoveel mogelijk intact te houden, en dus niet enkel voor het klimaat of voor het milieu. Want, zo waarschuwt Ariën, nieuwe virussen kunnen potentieel gevaarlijker zijn dan corona, althans qua mortaliteit. "Bij de vogelgriep­virussen in Azië zitten enkele heel gevaarlijke. In het verleden hadden we H5N1, het vogelgriepvirus dat bij veel mensen milde symptomen veroorzaakt, maar evengoed dodelijk kan zijn. Daar hadden we het geluk dat het virus zeer moeilijk overgaat van mens op mens." 

Maar, zo voegt Ariën eraan toe, het is niet ondenkbaar dat zo'n virus op een dag wél efficiënt kan worden overgedragen tussen mensen. Daar moeten we wel waakzaam voor zijn. En dat kan dan weer door als mens zo weinig mogelijk te interfereren met wilde dieren en hun habitat, zegt Ariën. 

Tijdens de huidige coronapandemie blijkt dat het vinden van een goed vaccin geen eenvoudige klus is en tijd vraagt. "Een vaccin kan je moeilijk op voorhand maken", zegt Ariën. Wat wél kan, is preventief een antiviraal middel ontwikkelen dat breed inzetbaar is tegen een bepaalde familie van virussen, en dan hopen dat het ook werkt als er een nieuw neefje of nichtje opduikt bij de mens. Maar dat zal dan veeleer de symptomen onderdrukken als je al ziek bent, terwijl een vaccin ervoor zorgt dat je de ziekte niet krijgt. 

En we kunnen nog meer doen: "Net zoals na de grote tsunami-ramp in Indonesië in 2004 boeien in zee werden gelegd om de mensen te waarschuwen bij mogelijke nieuwe tsunamirampen, zouden we ook voor nieuwe infecties een soort early-warning-system, een vroeg waarschuwingssysteem, moeten ontwikkelen. Er moet voldoende getest worden, zodat we in een vroeg stadium weten: hier is iets aan de hand. Daar hebben we bijvoorbeeld gefaald bij het zikavirus, dat al anderhalf jaar circuleerde. We moeten korter op de bal spelen, maar daarvoor zijn investeringen nodig, vooral in het Zuiden."