5 mei 1945: opstand in Praag, feest in Nederland en Denemarken

In Praag is een opstand uitgebroken tegen de Duitse overheersing. Het verzet heeft in de ochtend de radio-omroep, het postkantoor, alle stations en de belangrijkste bruggen bezet. Via de radio zijn de burgers opgeroepen zich bij de opstand aan te sluiten. Tegen de avond zijn er al zo’n 2.000 barricades en wegversperringen opgezet.

De laatste dagen was de spanning te snijden. Zowel in het noorden, het oosten en het zuiden zijn de Sovjetlegers niet ver meer. Vandaag heeft het Derde Amerikaanse Leger de Tsjechische stad Plzeň bereikt, nog geen honderd kilometer ten westen van Praag. 

Het gevoel dat de bevrijding nadert, werd gecombineerd met een toenemende chaos. Fabrieken kunnen niet meer werken door gebrek aan aanvoer. De Tsjechische wegen zijn overspoeld met Duitse vluchtelingen, waaronder ook veel soldaten die deserteren. Deserteurs verkopen hun wapens of ruilen ze voor burgerkleren.

De Tsjechische gebieden vormen sinds 1938 een Duits “Rijksprotectoraat” met Praag als hoofdstad. De belangrijke Tsjechische industrie is voor Duitsland bijzonder nuttig geweest, maar de bevolking leefde onder een terreurregime.  

Tot nu toe is weinig geweld gebruikt bij de opstand in Praag. De feitelijke nazileider van het Rijksprotectoraat, staatsminister Karl Hermann Frank, probeert met het verzet te onderhandelen. De vorige dagen had hij zich al afgevraagd of hij Praag niet zou ontruimen.

Frank hoopt een wig te drijven tussen communistische en meer gematigde verzetsgroepen. Maar de haat van de Tsjechen tegen zeven jaar nazi-overheersing en uitbuiting is groot. 

Intussen heeft veldmaarschalk Schörner, die 200 km ten oosten van Praag tegen het Rode Leger vecht, orders gegeven om de opstand “met alle middelen” te onderdrukken. Duitse pantsertroepen, waaronder twee SS-divisies, zijn op weg naar de stad.

Schörners Legergroep Midden is met bijna een miljoen manschappen en meer dan 2.000 tanks de grootste troepenmacht waarover Duitsland nog beschikt. Hij biedt in Moravië hevige tegenstand tegen Sovjetlegers die ongeveer even talrijk zijn in manschappen, maar veel beter bewapend.  

Om 8 uur ’s morgens plaatselijke tijd is de Duitse capitulatie in Noordwest-Europa ingegaan. De wapens zwijgen er. 

Alle Duitse strijdkrachten in het noordwesten van Duitsland, Nederland en Denemarken moeten de vijandelijkheden stoppen en bevelen van de geallieerden afwachten. Het kan nog verscheidene dagen duren voor al die gebieden in hun handen zijn. 

Incidenten zijn er sinds de ondertekening van gisteren niet geweest. Wel zijn vorige nacht in de Duitse marinehavens heel wat onderzeeërs vernietigd om te beletten dat ze in handen van de vijand zouden vallen. Dat lijkt echter geen moeilijkheden met de geallieerden op te leveren. Admiraal Dönitz had eerder als teken van goodwill alle aanvallen met U-boten stopgezet. 

Britse troepen zijn in de ochtend de marinehaven Kiel binnengetrokken en hebben meteen de haveninstallaties bezet.

De capitulatie van 5 mei omvat ook Nederland, waar 150.000 Duitse militairen ingesloten zaten, samen met miljoenen uitgehongerde Nederlanders.  

De Duitse bevelhebber van de  Festung Holland, kolonel-generaal Johannes Blaskowitz is naar de stad Wageningen gekomen, voor besprekingen over de concrete uitvoering van de capitulatie. Hij is er ontvangen door de Canadese luitenant-generaal Charles Foulkes. Ook de Nederlandse prins Bernhard was daarbij aanwezig.

Blaskowitz, die vroeg in de ochtend via een radiobericht op de hoogte was gebracht van de capitulatie, zond eerst zijn stafchef naar Wageningen, omdat hij geen orders wilde ontvangen van een generaal van lagere rang. Die stafchef, luitenant-generaal Paul Reichelt, ontving de concrete bevelen tot overgave. Hij moest in de namiddag met Blaskowitz terugkeren, die formeel moest tekenen dat hij er kennis van heeft genomen. 

De Duitse bevelhebber moet nu zo snel mogelijk alle informatie verstrekken over de troepensterkte, de ligging van mijnenvelden en explosieven en alle militaire installaties waarover hij beschikt. Daarop zullen de geallieerden het nog bezette gebied in fasen binnenrukken. 

Voor Nederland komt de bevrijding geen dag te vroeg, gezien de hongersnood in het bezette gebied. De voedselhulp aan de burgerbevolking via de lucht en met legervrachtwagens blijft voorlopig voortduren. Door de capitulatie kunnen nu ook schepen met voedsel in de haven van Rotterdam aankomen, hetgeen meteen gebeurd is.  

5 mei wordt sindsdien in Nederland als Bevrijdingsdag gevierd. Vaak wordt beweerd dat er in Wageningen onderhandeld is over de Duitse capitulatie in Nederland. Maar de capitulatie was zoals gezegd die ochtend al ingegaan. Er viel niets meer te onderhandelen. 

Ook voor Denemarken is de oorlog voorbij. Het Deense verzet is in de loop van de nacht in actie geschoten en heeft bij het ingaan van de capitulatie strategische plaatsen bezet.

De Deense Brigade, een speciaal gevormde strijdmacht van 5.000 vrijwilligers, is vanmorgen vanuit Zweden geland om de orde te handhaven. In de hoofdstad Kopenhagen zijn Britse troepen geland als voorbereiding op de komst van geallieerde troepen die nog te ver zijn om over land te komen.

De situatie in Denemarken is nogal bijzonder. Het land leeft al vijf jaar onder Duitse bezetting, maar is officieel niet in oorlog. Er waren maar weinig geallieerde bombardementen en ook het aantal slachtoffers van de nazi-repressie ligt er veel lager dan in andere bezette landen. De vreugde om de bevrijding is er niet minder om. 

De Denen zitten wel met een apart probleem. De laatste maanden is een stroom vluchtelingen per schip uit de oostelijke delen van Duitsland (Oost-Pruisen, Danzig, Oost-Pommeren) in Denemarken aangekomen. Het zijn overwegend vrouwen en kinderen. Op bevel van de Duitse autoriteiten zijn ze ondergebracht in hotels, scholen, sportzalen en dergelijke, maar de toestand loopt uit de hand.

Het aantal Duitse vluchtelingen bedraagt nu al een kwart miljoen en er zijn sterfgevallen door honger en ziekte. Maar voor de meeste Denen is het lot van die vluchtelingen wel hun laatste zorg.

Alleen op Bornholm, het meest oostelijke eiland van Denemarken, blijven de Duitse troepen gevechtsklaar. Door zijn ligging in de Oostzee vrezen de Duitsers daar een invasie van de Sovjets, waartegen ze zich niet willen overgeven. 

De Duitse delegatie die onderhandelt over een overgave is aangekomen in het hoofdkwartier van generaal Eisenhower in de Franse stad Reims.

De groep Duitse officieren onder leiding van admiraal von Friedeburg arriveerde pas in de late namiddag, onder meer vanwege het slechte weer. Ze zijn eerst per vliegtuig naar Brussel overgebracht en vandaar met de wagen naar Reims, 200 km verder. 

Von Friedeburg, die de laatste dagen nauwelijks de tijd heeft gehad om te rusten, viel in slaap tijdens de rit en werd gewekt toen zijn wagen stilstond voor de bakstenen school die dienst doet als hoofdkwartier. Eigenlijk gaat het om een voorpost van het geallieerde hoofdkwartier SHAEF in Versailles bij Parijs.

De Duitsers worden te woord gestaan door de Amerikaanse luitenant-generaal Walder Bedell Smith, de stafchef van Eisenhower. De geallieerde opperbevelhebber laat zich zelf niet zien, maar hij volgt de besprekingen wel achter de schermen. 

De Duitse admiraal stelde opnieuw voor dat de Duitse legers zich overgeven aan de westelijke geallieerden, maar dat ze zich al vechtend (tegen de Russen) blijven terugtrekken uit Midden-Europa en de Balkan. 

Generaal Smith heeft daartegen de eisen van Eisenhower geformuleerd: alle Duitse strijdkrachten moeten zich op alle fronten overgeven, dus ook aan de Russen. Onderhandelingen daarover zijn niet mogelijk. De Duitsers kunnen alleen met ja of neen antwoorden.   

Admiraal von Friedeburg laat weten dat hij niet gemachtigd is om daarop te antwoorden. Hij moet opnieuw zijn chef admiraal Dönitz raadplegen.

Intussen heeft Eisenhower het aanbod verworpen van veldmaarschalk Kesselring, de Duitse opperbevelhebber in het zuiden, om zich aan de westelijke geallieerde legers over te geven.

Onder Kesselring vallen Legergroep Ostmark in Oostenrijk, Legergroep Midden in Bohemen en Saksen en Legergroep F in Joegoslavië, of het overgrote deel van wat nog over is van de Duitse legers.  Zo'n overgave aanvaarden, zou neerkomen op wat de Duitsers willen, want ook deze troepen vechten zo goed als alleen tegen het Rode Leger.