Herman Matthijs, voorzitter HRF: ‘Ons fiscaal systeem is niet meer beheersbaar en leefbaar’

Herman Matthijs: 'Iedereen heeft het nu over verdeeldheid bij de HRF, maar mag ik erop wijzen dat het Advies unaniem werd goedgekeurd?' © FOTO JONAS LAMPENS
Ewald Pironet

Hoe moeten we de belastingdruk op arbeid verminderen? De Hoge Raad van Financiën formuleerde een advies, maar nog vóór de publicatie ontstond er al heisa over. Voor het eerst reageert de voorzitter, Herman Matthijs. ‘Het advies werd unaniem goedgekeurd en zal gebruikt worden bij de federale regeringsonderhandelingen.’

‘We presenteren zes scenario’s om de lasten op arbeid te verminderen, we zeggen wat dat zal kosten en vertellen waar het geld kan worden gevonden’, zegt Herman Matthijs, voorzitter van de Hoge Raad van Financiën (HRF). ‘We hebben daar sinds eind 2017 in totaal 56 vergaderingen aan gewijd, er is soms hevig gediscussieerd, maar dat lijkt me juist goed en verrijkend. En uiteindelijk hebben we alles in een rapport van 374 bladzijden gegoten dat alle leden van de Hoge Raad hebben goedgekeurd. En nu is het aan de politici om te beslissen wat ze willen.’

Nadat eind 2017 de vennootschapsbelasting was verlaagd, vond toenmalig minister van Financiën, Johan Van Overtveldt (N-VA), dat er ook iets moest gedaan worden aan de lasten op arbeid in België. Die behoren binnen de OESO, de groep van 36 rijke landen, tot de top. Dat betekent dat een werknemer voor de werkgever een duurdere kostenpost is en/of dat de werknemer minder netto ontvangt. Matthijs: ‘De belastingdruk op arbeid is te hoog en de personenbelasting én de socialezekerheidsbijdragen zijn vandaag zeer complex en zelfs voor specialisten nog nauwelijks overzichtelijk. Daarover waren we het in de HRF allemaal eens.’

Het is merkwaardig dat niemand kan berekenen hoeveel bedrijfswagens aan de schatkist kosten.

Van Overtveldt vroeg aan de Hoge Raad om na te gaan hoe de personenbelasting kon worden hervormd zodat werken meer zou lonen, en het moest ook eenvoudiger. Hij wou wel een neutrale begrotingsoperatie: de lastenverlaging moest elders worden gecompenseerd. Zijn opvolger, Alexander De Croo (Open VLD), liet weten dat dat voor hem geen vereiste was, het mocht de schatkist wat kosten, als er na de belastinghervorming maar meer mensen aan de slag zouden gaan.

Het advies van de Hoge Raad werd vorige week overhandigd aan De Croo, maar daarvoor lekte er al wat uit en ventileerden sommige leden hun mening. Bovendien ontstond er commotie omdat er binnen de HRF verdeeldheid bleek over de hervorming van de personenbelasting, die in twee bijlagen werd geschetst. Voor het eerst vertelt voorzitter Herman Matthijs, hoogleraar overheidsfinanciën aan de VUB en UGent, hoe het advies tot stand kwam en waarom het zo belangrijk is.

Herman Matthijs:Ik betreur ten zeerste dat het advies al vóór de publicatie werd gelekt en dat sommige leden van de HRF daar commentaar op hebben gegeven. Ze hebben zich niet gehouden aan de geheimplicht van de vergadering, die nochtans duidelijk in het huishoudelijk reglement van de Raad staat en ik zal hen daar op de volgende vergadering over aanspreken. Bovendien was het advies toen nog niet af. De definitieve versie van 6 mei kan iedereen vinden op de website van de Hoge Raad van Financiën.

Hoe komt het dat de Raad niet één duidelijk advies formuleerde, zoals bijvoorbeeld de Commissie voor Pensioenhervorming wel deed?

Matthijs: Ik zit bijna 15 jaar in de HRF en ik kan je verzekeren dat fiscale hervormingen altijd zeer gevoelig liggen bij de bevolking, bedrijven, vakbonden, politici en noem maar op. De tegengestelde opinies zijn immens. Er zijn ideologische en partijpolitieke meningsverschillen, en de Nederlandstaligen kijken daar ook anders tegenaan dan de Franstaligen. Dat is ook zo binnen de Hoge Raad en ik vind dat niet meer dan logisch, want de HRF is een afspiegeling van de opinies die leven in de samenleving. Toen minister Van Overtveldt vroeg om te kijken hoe de lasten op arbeid konden worden verlaagd, was het vanaf het begin duidelijk dat het onmogelijk zou zijn dat we ooit met één gezamenlijk plan naar buiten zouden komen. Bovendien, het is niet omdat een expertencommissie eensgezind met een advies komt dat dat advies ook in de praktijk wordt gebracht. Van het advies van de pensioencommissie is nog niet veel terechtgekomen.

Er is heisa over twee bijlages bij het advies, waaruit blijkt dat de Hoge Raad het niet eens is over welke richting een hervorming van de personenbelasting moet uitgaan.

Matthijs: Het was niet onze opdracht om een algemene hervorming van de personenbelasting uit te tekenen, we moesten nagaan hoe de fiscale en parafiscale lasten op arbeid konden worden verlaagd. Dat was al werk genoeg. Eind vorig jaar, na meer dan twee jaar vergaderen, stelden enkele leden plots voor om toch een poging te ondernemen om gezamenlijk een nieuw systeem voor personenbelasting te formuleren. Er is over gedebatteerd, maar we kwamen niet tot een eensgezind standpunt. In het begin waren er meerdere ideeën voor zo’n nieuw systeem, maar uiteindelijk zijn die herleid tot twee voorstellen. Grosso modo kun je zeggen dat zeven leden de heffingsbasis willen verbreden, ze willen een vermogensbelasting en -kadaster. Drie leden zagen het anders, zij willen minder en lagere belastingtarieven. Tussen die twee kon geen overeenstemming worden bereikt en beide voorstellen zijn alleen als bijlagen bij het Advies opgenomen.

Herman Matthijs, voorzitter HRF: 'Ons fiscaal systeem is niet meer beheersbaar en leefbaar'
© FOTO JONAS LAMPENS

Waarom werden ze als bijlagen opgenomen?

Matthijs: Daarover is gestemd. Vijf van de aanwezige leden vonden dat ze moesten worden opgenomen, vier niet. Je mag het weten: ik vond van niet, omdat ze niet ingaan op de vraag van de minister en ook compleet losstaan van het Advies. Daarna hebben we ook nog gestemd of er moest worden gezegd welke leden welk voorstel steunden. Vijf leden wilden het anoniem houden, van vier mochten er namen bij worden geplaatst. Ik behoorde tot die laatste groep. Je zal mijn verbazing begrijpen als ik zie dat sommige leden die het anoniem wilden houden nu in de pers gaan vertellen waar zij voorstander van waren en dat zelfs nog vóór het Advies officieel werd gepubliceerd.

Er was dus duidelijk verdeeldheid in de Hoge Raad. Hoe hebt u die als voorzitter aangepakt?

Matthijs: Ik ben in 2018 stoemelings voorzitter geworden, omdat de vorige voorzitter na heel wat geruzie ontslag had genomen. En ik zat het langst in de Raad, vandaar. Ik wist dat de onderlinge verdeeldheid zo groot was. Daarom heb ik als voorzitter onmiddellijk voorgesteld dat alle leden hun geliefkoosd plan over lastenverlaging op arbeid zouden presenteren. Dat werd aanvaard en uiteindelijk zijn zes voorstellen geformuleerd. Die staan allemaal in ons Advies uitgelegd en becijferd (zie kader). Iedereen heeft het nu over verdeeldheid binnen de HRF, maar mag ik erop wijzen dat het Advies unaniem werd goedgekeurd? Ik heb ooit anders geweten.

Het Advies werd door iedereen goedgekeurd?

Matthijs: Ja, unaniem en álle leden zijn het ook eens over twee belangrijke zaken. Eén: inkomens onder het leefloon mogen niet worden belast. Dat zou voor de mensen met de laagste inkomens in dit land een grote vooruitgang zijn. Het zou de schatkist 2,7 miljard kosten. Twee: schaf de bijzondere bijdrage sociale zekerheid af, dat zou elk gezin 50 euro opleveren. Het zou de schatkist 1,2 miljard kosten. Alle leden zijn het erover eens dat die twee maatregelen moeten worden genomen en ze staan dan ook in de zes voorgestelde plannen.

Met elk voorgesteld plan ontvangt de overheid minder inkomsten, in de becijfering gaat dat van 4 miljard tot 11 miljard euro.

Matthijs: Daarom heb ik aan de leden gevraagd om ook met voorstellen te komen over de financiering van zo’n hervorming. Er werden bijna 150 voorstellen geformuleerd en er is berekend wat die zouden opbrengen. Die berekeningen zijn niet gebeurd door de HRF of door leden van de Raad, maar door de studiedienst van Financiën die daarvoor het best is uitgerust. Al die becijferde voorstellen staan in het Advies.

Wat is u bij al die voorstellen opgevallen?

Matthijs: Dat we toch wel echt een uiterst complex belastingsysteem hebben, met zeer hoge administratieve kosten. We kennen bijzonder veel aftrekposten, verminderingen en uitzonderingen waarin zeker kan worden gesnoeid. Ik weet wel dat elke aftrekpost zijn supporters heeft, maar nu is het toch een echte wildgroei. Ons fiscaal systeem komt in aanmerking voor de gouden prijs in een Kafka-wedstrijd. Het is niet meer beheersbaar en leefbaar.

Iedereen heeft het nu over verdeeldheid binnen de HRF, maar mag ik erop wijzen dat het Advies unaniem werd goedgekeurd?

Bij een fiscale hervorming zijn er altijd winnaars en verliezers?

Matthijs: Onvermijdelijk, maar we hebben gekeken naar de gevolgen van elk voorstel voor elke inkomensklasse. Als je morgen het bouwsparen afschaft, tref je vooral de jongeren. Verhoog je de btw op vliegtuigtickets, dan raak je vooral de hogere klassen. Enzoverder. Elke verandering leidt tot discussie en ik heb als voorzitter geprobeerd om ons daar ver weg van te houden. Wij schetsen alle mogelijkheden mét de opbrengsten. Soms liggen die opbrengsten laag, soms hoog. Als bijvoorbeeld de fietsvergoeding wordt afgeschaft levert dat 38 miljoen op, het belastingvoordeel op giften draait rond de 80 miljoen. Dat is niet zo veel. Als je alle btw-tarieven met 1 procent verhoogt, levert dat onmiddellijk 2 miljard op. Belast je het kindergeld, zoals sommige landen doen, dan krijg je ook 2 miljard extra inkomsten. Dan spreek je onmiddellijk van grote sommen.

En wat als de bedrijfsauto’s fiscaal minder interessant worden?

Matthijs: Het blijkt niet vanzelfsprekend om te becijferen wat de bedrijfswagens aan de schatkist kosten. Er zijn wel studies over gebeurd, maar de berekeningen lopen erg ver uit elkaar. Het is op zich al merkwaardig dat niemand kan berekenen hoeveel die bedrijfswagens de schatkist kosten. In elk geval, als je ze minder fiscaal interessant maakt, heeft dat meer gevolgen voor zelfstandigen en mensen die in de privé werken, dan voor ambtenaren, studenten en gepensioneerden. Het is dan ook een zeer gevoelig onderwerp.

Het advies is er nu. Hoopt u dat de politici er iets mee gaan doen?

Matthijs: Ja, er staan berekeningen in die nog nooit zijn gebeurd. Wist je bijvoorbeeld dat de 20 procent meest verdienende gezinnen goed zijn voor bijna de helft van het totale inkomen, dat zij 45 procent van de belastingvermindering krijgen en 63 procent van de totale belastingen betalen? En als de politici miljarden zoeken, om welke reden dan ook, kunnen ze terecht in ons advies. Wij hebben een soort 3 Suisses-catalogus afgeleverd met alle mogelijkheden, het is aan de politici om daaruit te kiezen. Dit advies zal dus wel bij de federale regeringsonderhandelingen op tafel komen.

Herman Matthijs

– Geboren in Lommel in 1960

– 1988: promoveert tot doctor in de politieke wetenschappen aan de VUB

– Hoogleraar aan de VUB en UGent voor onder andere de colleges openbare financiën

– Voorzitter Hoge Raad van Financiën

Zes scenario’s voor de lasten op arbeid

De Hoge Raad van Financiën moest onderzoeken hoe de lasten op arbeid kunnen worden verlaagd. Hij kwam tot zes mogelijke scenario’s, die allemaal in het Advies worden voorgesteld en becijferd.

De drie eerste scenario’s willen de belastingdruk verlagen door te sleutelen aan de tarieven en tariefschijven. In het eerste scenario worden de huidige belastingtarieven verlaagd. Zo zou je bijvoorbeeld het tarief van 40 procent kunnen verlagen naar 38,5 procent of zelfs 30 procent. Een tweede scenario stelt voor om van de huidige vier belastingtarieven (25, 40, 45 en 50 procent) er nog slechts twee over te houden (25 en 45 procent bijvoorbeeld). Een derde scenario wil iets doen aan de hoge belastingdruk op de lage lonen en wil sleutelen aan de werkbonus. Die houdt in dat de werknemersbijdragen worden verminderd, zodat de werknemers met een laag loon een hoger nettoloon krijgen, zonder dat het brutoloon wordt verhoogd.

Dan zijn er nog drie andere scenario’s, die meer structurele ingrepen voorstellen. Het eerste pleit voor de introductie van de dual income tax, die al in verschillende Scandinavische landen bestaat. Daarbij worden de inkomsten uit arbeid progressief belast (hoe meer je verdient, hoe meer je wordt belast) en worden de inkomsten uit vermogen tegen een vast tarief belast. Het tweede systeem is de vlaktaks, waarbij alle inkomsten tegen één bepaald tarief worden belast. Ten slotte is er het systeem van de volledige globalisering van inkomsten, waarbij dus ook alle inkomsten uit roerend vermogen (bijvoorbeeld spaarboekjes) aan belastingen zouden worden onderworpen.

Voor elk scenario werden nog verschillende concrete pistes onderzocht: wat zouden bijvoorbeeld de gevolgen zijn voor elke inkomensklasse en wat zou het herverdelingseffect zijn? ‘Vandaag behoren we met onze lasten op arbeid tot de absolute top van de OESO’, aldus professor Herman Matthijs. ‘Met elk van de voorgestelde scenario’s zouden de lasten op arbeid duidelijk verlagen en met de meeste zouden we niet meer tot de top 10 van de OESO behoren. En het belastingsysteem zou ook veel eenvoudiger worden. We hebben met die zes scenario’s alle mogelijke systemen geschetst en becijferd. Als de politici de lasten op arbeid willen verlagen, is het aan hen om te kiezen welk scenario de voorkeur verdient.’

Wie zit in de Hoge Raad van Financiën?

De Hoge Raad van Financiën (HRF) werd in 1936 opgericht. Ze moet de fundamentele problemen van budgettaire, financiële en fiscale aard bestuderen en analyseren, en hervormingen voorstellen. Ze kan dat doen op vraag van de minister van Financiën en/of Begroting, maar ook op eigen initiatief.

De HRF bestaat uit twee afdelingen: ‘fiscaliteit en parafiscaliteit’ en ‘financieringsbehoeften van de overheid’. In elke afdeling zitten in principe twaalf experts. Wie bepaalt welke experts in de HRF zitten? Dat is een bijzondere evenwichtsoefening. Voor de afdeling ‘fiscaliteit en parafiscaliteit’, die het advies voor de verlaging van de lasten op arbeid moest formuleren, worden de leden als volgt aangewezen: twee door de federale minister van Begroting, twee door de minister van Financiën, één door de federale minister van Sociale Zaken, één door het Planbureau, één door de Waalse regering, één door de Franse Gemeenschap, twee door de Vlaamse regering en twee leden door de Brusselse regering.

Zitten vandaag in de HRF, afdeling fiscaliteit en parafiscaliteit: voorzitter Herman Matthijs (VUB, UGent), Jan Verhoeye (UGent), Tim Hermans (directeur Nationale Bank, ex-kabinetschef Open VLD), Luc Simar (Conseil économique et social de Wallonie, ex-Confédération des syndicats chrétiens), Christophe Quintard (FGTB), Mark Delanote (UGent en advocaat Bloom Law), Mikael Petitjean (UCL), Wim Coumans (ex-kabinetschef Inge Vervotte), Philippe Donnay (topman Planbureau, ex-kabinetschef Joëlle Milquet) en Steven Vanden Berghe (FOD Financiën, ex-kabinetsmedewerker Johan Van Overtveldt). Twee plaatsen zijn momenteel niet ingevuld.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content