Verlies jezelf in "De Nachtwacht": onderzoekers maken de meest gedetailleerde foto ooit van Rembrandts meesterwerk

"De Nachtwacht" van de Nederlandse schilder Rembrandt van Rijn uit 1642 is een van de beroemdste schilderijen ter wereld. Het kunstwerk is een van de topstukken van het Rijksmuseum in Amsterdam. In juli vorig jaar begon een team van 12 mensen aan een grote restauratie onder de noemer "Operatie Nachtwacht".

In een eerste fase ondergaat het schilderij een grondig onderzoek, waarna de eigenlijke restauratie volgt. "De Nachtwacht" is voor dat onderzoek overgebracht naar een grote glazen ruimte in het musem, zodat het publiek het schilderij kan blijven bewonderen en tegelijk het onderzoek kan volgen.

In die eerste fase heeft een imaging team met scanners en lasers massa's foto's in hoge resolutie gemaakt. Op die manier kunnen wetenschappers het doek op microscopisch niveau bestuderen. Het is op basis van die beelden dat nu de meest gedetailleerde foto van "De Nachtwacht" ooit gemaakt is. Sinds gisteren kan het grote publiek de foto online raadplegen.

Het beeld is samengesteld uit 528 foto's die digitaal "aan elkaar genaaid" zijn. Het bestaat in totaal uit 44,8 gigapixels (44.804.687.500 pixels), de afstand tussen de pixels is 0,02 millimeter. Dat zegt misschien niet zo veel , maar het komt erop neer dat het beeld heel erg scherp is, het is mogelijk om op elk detail in te zoomen zonder aan helderheid te verliezen.

"Je kan echt letterlijk in het schilderij binnen kijken, tot op 0,02 millimeter nauwkeurig, en dat is werkelijk fenomenaal", zegt Robert van Langh, directeur Conservation & Science van het Rijksmuseum en projectleider van "Operatie Nachtwacht". "Hoe Rembrandt dat geschilderd heeft, of het nu het borduurwerk van de luitenant (de man in het wit, red) is, of het gezicht van de kapitein (de man in het zwart, red) bijvoorbeeld, het is fenomenaal. Je kan nu inzoomen op het schilderij zoals wij dat doen."

De verfstreken en zelfs de pigmentdeeltjes in de verf worden zichtbaar. Als je het schilderij in die resolutie zou willen afdrukken, zou je een foto van ongeveer een half voetbalveld groot krijgen.

Robert van Langh geeft meer tekst en uitleg over de hogeresolutiefoto en over de voortgang van de restauratie in coronatijden:

Het nieuwe coronavirus heeft ook gevolgen voor "Operatie Nachtwacht". De restauratie lag enkele weken stil en is pas gisteren voorzichtig weer opgestart, in overeenstemming met de maatregelen om de kans op besmetting te beperken, zoals de sociale afstand bewaren.

Het protocol voor het werk in de glazen ruimte moest helemaal herbekeken worden. Zo mogen voortaan bijvoorbeeld maar maximaal 2 mensen tegelijk aan het schilderij werken. De oorspronkelijke planning voor de restauratie kan in ieder geval niet meer gehaald worden. Het was de bedoeling om de tweede fase na de zomer op te starten, maar dat is nu opgeschoven naar begin 2021.

Maar de onderzoekers zijn intussen dus weer aan de slag. "Wat we nu doen, is het schilderij vanuit alle hoeken en kanten met een 3D-scanner bekijken", zegt Van Langh. "Waarom? De hogeresolutiefoto die we nu hebben, tot op 0,02 millimeter, is eigenlijk nog niet nauwkeurig genoeg. We gaan een foto maken met een resolutie van 0,005 millimeter. Dat is belangrijk om de verouderingsprocessen op te volgen. Als we over 5 jaar of 50 jaar nog eens een foto maken, kunnen we zien hoe het werk evolueert."

"Het onderzoeksteam gebruikt de meest recente technologieën en verlegt voortdurend de grenzen van wat we dachten dat mogelijk was", zegt Taco Dibbits, directeur van het Rijksmuseum.  "De foto is een cruciale bron van informatie voor de onderzoekers. En online-museumbezoekers kunnen dankzij de foto Rembrandts meesterwerk tot in de kleinste details bewonderen."

"De Nachtwacht" van Rembrandt van Rijn uit 1642 is dan wel wereldberoemd onder die naam, maar eigenlijk is dat niet de originele naam. Dat is het iets minder illuster klinkende "De compagnie van Frans Banning Cocq en luitenant Willem van Ruytenburgh maakt zich gereed om uit te marcheren".

Het is een in opdracht gemaakt groot (3,63 op 4,37 meter) groepsportret van een militie van de Amsterdamse schutterij, een schutterstuk, zoals dat heet. Bijzonder is dat Rembrandt figuren in actie afbeeldde, en dat was nieuw. De kapitein (in het zwart) zet zijn mannen aan tot marcheren en geeft de richting aan, de luitenant (in het wit) zet zich in beweging, de trommelaar (rechts) maakt aanstalten om de maat aan te geven, mannen kijken, fluisteren, wijzen en maken hun wapen klaar. Niet alle figuren staan er herkenbaar op.

Het is een donker portret geworden, met lichteffecten om mensen en objecten in de schijnwerpers te plaatsen: de hand van de kapitein, het meisje dat symbool staat voor het wapenschild van de schutters... De kleur gaf het schilderij de bijnaam "De Nachtwacht", omdat mensen onterecht dachten dat het tafereel zich 's nachts afspeelde.