Direct naar artikelinhoud
AchtergrondFawlty Towers

Don’t mention the N-word: hoe veranderend taalgebruik ook impact heeft op ‘Fawlty Towers’

(V.l.n.r.) Louis Mahoney, John Cleese en Willy Bowman in de aflevering 'The Germans' van 'Fawlty Towers', 1975.Beeld Radio Times via Getty Images

Een streamingplatform van de BBC haalt de legendarische aflevering ‘The Germans’ van Fawlty Towers offline. Niet omdat de Duitsers plots op hun tenen zijn getrapt. Maar omdat het personage van de oude Major Gowen verschillende keren het ‘n-woord’ gebruikt. 

Het is een van de meest legendarische afleveringen uit de hele Britse comedy. De aflevering ‘The Germans’ staat in het collectieve geheugen gegrift omdat John Cleese als Basil Fawlty er uitspraken doet als ‘Don’t mention the war’, wanneer hij een groep Duitse gasten in zijn hotel ontvangt. “I mentioned it once, but I think I got away with it.” Op het einde van de aflevering brengt Cleese zijn rechterwijsvinger onder zijn neus en paradeert hij als een Duitse Wehrmacht-militair door het restaurant. “I will do the funny walk.”

Maar wat de meeste kijkers niet is bijgebleven is wat er aan het begin van de aflevering gebeurt. Dan schrikt Basil Fawlty op, wanneer hij een zwarte dokter in het ziekenhuis ziet. Een paar minuten verder maakt Major Gowen, een half seniel personage dat in het hotel verblijft, een aangebrande mop. Hij vertelt een anekdote over hoe hij met een vrouw ooit naar een cricketmatch ging kijken, waarbij hij haar moest uitleggen wat het verschil is tussen tussen Indiërs en West-Indiërs. Die laatste zijn ‘niggers’ en Indiërs zijn dat niet, vertelt hij. Die zijn – vrij vertaald – gewoon bruin. 

Bezinnen 

Er is al een beetje opzoekwerk nodig om de mop precies te begrijpen. De Britse ‘West Indies’ zijn de voormalige kolonies en territoria van de Britten in het Caribische gebied, waar landen als Jamaica onder vallen. Omdat de oude majoor meermaals het woord ‘nigger’ gebruikt om zijn uitleg te doen, heeft het streamingplatform UKTV besloten om de aflevering even offline te halen. Het platform wil zich erover bezinnen of dit soort taalgebruik wel nog kan. 

“In de aflevering zitten racistische uitlatingen”, zegt een woordvoerder van UKTV aan de BBC. “Daarom willen we ons hier even over beraden. We houden oude content regelmatig tegen het licht om te zien om die nog wel aan de verwachtingen van het publiek voldoet en we zijn bewust van de impact dat verouderd taalgebruik kan hebben.” 

Door de recente antiracismeprotesten na de dood van George Floyd zijn er nog zaken uit het aanbod van streamingdiensten verdwenen. BBC en Netflix schrapten bijvoorbeeld de serie Little Britain, omdat er sketches in voorkomen waarin de blanke acteurs zich schminken als zwarte personages. En de Amerikaanse streamingdienst HBO Max verwijderde Gone with the Wind (1939) omdat de prent een te positief beeld schetst van de slavernij ten tijde van de Amerikaanse Burgeroorlog. 

Maar dat nu ook de legendarische aflevering van Fawlty Towers zou sneuvelen stuit velen tegen de borst. “De aflevering weghalen heeft alleszins de schijn van een angstreflex”, zegt cultuursocioloog Walter Weyns (Universiteit Antwerpen). “Er worden op dit moment paniekerige beslissingen genomen. Dat is ergens te begrijpen. Maar nu laat men de dominostenen maar vallen, zonder dat er veel visie is over hoe we hier precies mee moeten omgaan.” 

John Cleese (l.) en Ballard Berkeley als Major Gowen. 'We steunden zijn mening niet, we wilden die net belachelijk maken', zegt Cleese over het racistische personage.Beeld Radio Times via Getty Images

Vooral de hoofdrolspeler en bedenker John Cleese is niet te spreken over de beslissing, die hij tegenover de Australische krant The Age afdoet als “dom”. “De majoor was net een fossiel uit eerdere decennia”, zegt Cleese. Het punt van de hele scène was toen, in 1975 al, om de draak te steken met achterhaalde opvattingen. “We steunden zijn mening niet, we wilden die net belachelijk maken. Maar als mensen dat niet begrijpen, wat kun je dan nog zeggen?” 

Duiding 

Ook in ons land beraden netwerken zich over hoe ze om moeten gaan met inhoud die ooit vlekkeloos passeerde, maar nu gevoelig ligt. Zo liet de VRT eerder deze week ook weten dat het zijn archief geregeld doorploegt om op zoek te gaan naar passages die mogelijk kwetsend zijn. 

In de VS kiest het streamingplatform HBO Max ervoor om de film Gone with the Wind op termijn weer online te plaatsen, maar dan komt er ook eerst historische duiding bij en een scherpe veroordeling van de racistische beeldvorming die in de prent zit. 

Als het over humor gaat lijkt de zaak weer anders te liggen. Zeker als de sketch bedoeld is om met racistische denkbeelden de spot te drijven. De Vlaams-Britse komiek Nigel Williams verzet zich hevig tegen het idee om die humor te gaan duiden. “Door die personages neer te zetten, wilde Cleese net hun fouten laten zien”, zegt Williams. “Heel veel van wat Cleese doet, is om kritiek te geven op de Britse upper middle class. Als je dat wil duiden, ga je er net van uit dat het publiek te dom is om dat te begrijpen. En wat heb je dan bereikt?” 

Toch is het niet de eerste keer dat de passage ongepast wordt bevonden. In 2013 knipte de BBC de zinnen uit de aflevering, toen ze die opnieuw uitzond. Toen gebeurde dat wel met instemming van John Cleese. Een laatste vraag zou kunnen zijn wat de anekdote van de oude majoor nu precies bijdraagt aan de aflevering? Zijn gebazel over Indiërs doet eigenlijk weinig ter zake. 

 “Voor mij hebben sommige grappen een houdbaarheidsdatum”, schreef een blogger voor The Guardian, toen het knippen in 2013 al voor commotie zorgde. “Deze grap hoort daarbij. Ik kan me niet voorstellen hoe je dit uitlegt aan kinderen. Maar in de eerste plaats is de mop gewoon niet grappig.”