HET DEBAT. Nu standbeelden sneuvelen, en ook films en series ter discussie staan: gaan we te ver in de “beeldenstorm”?

Volgens filosoof Jean Paul Van Bendegem is het “zinloos” om zo veel standbeelden neer te halen in de strijd tegen racisme. “Als je het zo radicaal doordenkt, stopt het niet meer. Dan zou je je ook kunnen afvragen of alles wat Leopold II in Brussel heeft laten bouwen met geld dat hij uiteindelijk uit Congo heeft gehaald, wel mag blijven staan. Denk maar aan de gebouwen in het Jubelpark in Brussel. Elke verwijzing naar Leopold II - van zijn borstbeelden tot zijn graf - zou dan moeten verdwijnen. Dan zouden we toch over een schreef gaan, denk ik. Elk spoor uitwissen kan niet.”

“Als je alles moet vernietigen zodra er iemand zou kunnen zijn die zich erdoor beledigd kan voelen, krijg je totale censuur. Als iedereen die rondloopt in de stad, mag beslissen dat een standbeeld weg moet omdat het niet past in zijn kijk van de wereld, is het einde zoek”, aldus Van Bendegem aan onze redactie. “Vandaag kijken wij met een andere blik naar de gebeurtenissen van toen. De betrokken personen van toen bekeken het vanuit hun positie. Wat is er gebeurd in die tussenperiode? Dat lijkt me een interessantere vraag dan ‘racist’ op de sokkel van een beeld te kladden, hoezeer ik het ook kan begrijpen.”

“Het is goed dat er een conversatie is”, zegt Eunice Yahuma van Belgian Youth Against Racism vandaag in het programma ‘De Zevende Dag’. “Een serie als Fawlty Towers is in een andere tijdsgeest gemaakt, maar nu zitten we in een nieuwe tijdsgeest. Het is niet acceptabel. De strip ‘Kuifje in Afrika’ gaat over white civilization en is zeer vernederend. Ik zou het niet meer verkopen. Ook series en films met black faces zou ik niet meer uitzenden”, klinkt het. 

Bovendien vindt Yahuma dat er niet genoeg duiding staat bij de standbeelden van Leopold II. “In Halle hebben we een bordje bij het beeld gezet, maar daarop kun je niet de hele geschiedenis uitleggen. We opteren ervoor om het standbeeld uit het straatbeeld weg te halen. Een museum is een veel betere optie dan de straat”. De organisatie Belgian Youth Against Racism wil onder meer aantonen dat wat er een tijd geleden is gebeurd nog niet helemaal weg is in de huidige samenleving, zo verduidelijkt Yahuma. “We willen niet enkel de standbeelden verwijderen uit het straatbeeld, maar ook de struggles aankaarten waarmee zwarte mensen in dit land kampen.”

Volgens Yahuma zijn er verschillende zaken die aangepakt moeten worden. “Het onderwijs bijvoorbeeld. We leren nog teveel vanuit een westers perspectief. De wetenschappers die aan bod komen en de bronnen die we moeten lezen zijn nog steeds westers. Dat moet veranderen”, vindt ze. Daarnaast stelt Yahuma dat “30 juni een mooi moment zou zijn voor het koningshuis om excuses aan te bieden en te tonen dat het openstaat voor dialoog”. “Symbolisch gezien is het belangrijk dat de koning dit doet, Leopold II was ook immers koning”, luidt het. 

“Ik ben geen voorstander om dat soort beelden weg te halen. Het maakt deel uit van de geschiedenis en moet in een bepaalde context begrepen worden. Als je Expo 58 bekijkt, dan moeten we ook niet trots zijn op bepaalde beelden. Maar het is belangrijk om er de juiste context bij te geven. Beelden en filmpjes weghalen heeft geen zin. Het gaat te ver dan”, zegt Sammy Mahdi vandaag in ‘De Zevende Dag’.

“Het is een goede zaak om standbeelden in een museum te plaatsen en er een debat rond te voeren. In de laatste zestig jaar is er maar weinig gesproken over het koloniale verleden. Als ik in mijn omgeving kijk, dan zie ik dat vrienden met Afrikaanse roots duidelijk helemaal anders kijken naar het Leopold II-standbeeld dan andere vrienden.”

“Ik vind dat het veel te ver gaat. Het debat rond de Leopold II-beelden wordt al jaren gevoerd. En ineens wordt ook gezegd dat Churchill een racist was en zijn standbeeld moet verdwijnen. Als je het vanuit hedendaags perspectief bekijkt, kun je inderdaad de term racistisch gebruiken. Maar toen had je een heel andere context. Als je de strip ‘Kuifje in Afrika’ zou verbieden, dan kun je ook bijna elke Urbanus-strip verbannen. Heel veel humor is gebaseerd op stereotypes. Wanneer het verboden wordt om bepaalde films nog uit te zenden, dan is dat censuur”, aldus Theo Francken in ‘De Zevende Dag’ vandaag.

Voorts vindt Francken dat het “niet aan de straat is om te beslissen of bepaalde beelden weg moeten”. “Dat is aan de gemeenteraad. In Halle is dat debat gevoerd. Er is duiding bij het Leopold II-standbeeld gezet. Ik neem aan dat er nog verder debat over zal zijn. Het belangrijkste is dat er duiding komt. In Tervuren hebben we een groot museum. De hele collectie werd herdacht met de steun van de Vlaamse regering en wetenschappers om duiding te geven bij het koloniale verleden.” Francken heeft er “persoonlijk geen probleem mee als het standbeeld zou worden weggehaald. Maar als ik hoor dat je alle mogelijke programma’s moet dekoloniseren, dan vind ik dat je moet oppassen dat je niet in een straatje zonder einde komt.”

“De Black Lives Matter-beweging is belangrijk en ik vind het logisch dat in realistische films alle bevolkingsgroepen op een correcte manier vertegenwoordigd worden”, zegt Jan Verheyen. “Maar ‘Little Britain’ en ‘Fawlty Towers’ zijn overduidelijk komische programma’s. De makers van racisme beschuldigen is absurd, want dat is het laatste wat ze wilden bereiken. Dit begint volgens mij steeds meer op censuur te lijken.”

“Er is een soort van opbod van politieke correctheid bezig en dat kan je toch niet winnen. Het is ridicuul dat alle films en series nu met terugwerkende kracht met een sterk vergrootglas bekeken worden. Ik kan je een ellenlang lijstje geven van prenten die nu zwaar politiek incorrect zijn, maar die passen in hun tijdsgeest. Zo heeft een Amerikaanse streamer ‘Gone With The Wind’, een film uit 1939 die een min of meer geromantiseerd beeld geeft van het Amerikaanse Zuiden ten tijde van de slavernij, tijdelijk uit het aanbod gehaald. ‘Gone with the wind’! Je kan de geschiedenis niet herschrijven door ‘onaangename’ films te verbieden, wel integendeel: die films kunnen ons net iets leren over hoe het toén was.”

Historicus Idesbald Goddeeris (KU Leuven) wil geen beeldenstormer zijn. Dat zegt hij in een interview met ‘De Morgen’. “Sommige standbeelden blijven wat mij betreft gewoon staan, al dan niet artistiek anders ingekleed. Maar vooral: er moet een beter evenwicht komen in de publieke ruimte. Momenteel is die herinnering erg eenzijdig en louter gericht op de kolonisator. Het zou goed zijn mocht er ruimte zijn voor het perspectief van de onderdrukte. In Nederland zijn er verschillende monumenten over de slavernij. In Londen staat er standbeeld van Mahatma Gandhi op Parliament Square, naast dat van Winston Churchill. We hebben nu wel één Lumumba-square in Brussel, maar dat is slechts een klein hoekje van een groter plein dat voor de rest in Elsene ligt. Er zijn nog genoeg verzetshelden te vinden en manieren om ze te herinneren.”

Goddeeris pleit er voor om een “deel van de standbeelden weg te halen”. “Die van Leopold II, maar ook de tientallen monumenten voor aan gesneuvelde pioniers die in Congo ‘beschaving brachten’. Ze kunnen ondergebracht worden in een museum van koloniale propaganda, met de juiste context.” 

“Beelden die duidelijk humoristisch bedoeld zijn, moeten kunnen met een disclaimer erbij”, stelt Jessika Soors van Groen in ‘De Zevende Dag’. “Het debat moet over de inhoud blijven gaan, maar het signaal is heel duidelijk. De mens zijn het beu. Het sleept al twintig jaar aan.” Voorts vindt Soors dat een bordje met uitleg bij de Leopold II-standbeelden “het absolute minimum” is. “Er moet een tegenbeeld komen en een duidelijke contextualisering waarin alle Belgen zich herkennen”, klinkt het. “Als het niet mogelijk is om die volledige duiding te geven - en dat moet meer dan een bordje zijn- dan moeten de beelden weggehaald kunnen worden.”

Haal het beeld van Leopold II bij de Drie Gapers weg en zet er een paardrijdende Cowboy Henk in de plaats. Dat is het voorstel van kunstenaar Herr Seele, samen met Kamagurka de geestelijke vader van de wereldberoemde stripfiguur met blonde kuif. “Ook internationaal maken Oostende en België hier een slechte beurt. Voor de hele wereld etaleren wij de gruweldaden in Afrika. Een bordje met duiding plaatsen, is niet meer dan een doekje voor het bloeden. Stel je voor dat ze in Duitsland nog beelden hebben van Adolf Hitler met een infobordje. Dat slaat toch nergens op? Er zijn zoveel mensen die aanstoot nemen aan dit werk, dat kolonialisme en racisme afbeeldt”, zegt Herr Seele aan onze redactie. 

“Ik ben er zeker van dat we makkelijk sponsors zouden kunnen vinden om de productie te financieren. Wat met de beelden van Afrikanen en vissers onderaan? Wel, neem het beeld van Leopold II weg en die kunnen makkelijk een nieuwe betekenis krijgen. Een ode aan het toerisme, de visserij en sociale thema’s. Kijk, ik ga niet akkoord met de stelling dat een beeld wegnemen gelijkstaat aan het wissen van geschiedenis. De tijdsgeest verandert gewoon. Ik zeg ook niet dat het beeld van Leopold II vernietigd moet worden. Geef het een plaats in het Afrikamuseum in Tervuren, bijvoorbeeld. Ach, er zijn zoveel mensen die aanstoot nemen aan dit beeld. Zo kende ik een zwarte man uit de buurt die zich vernederd voelde elke keer hij het beeld zag. Je kan er niet om heen dat de tijd rijp is om actie te ondernemen. Dit beeld moet weg en ik schat de kans groot dat het stadsbestuur toch zal moeten toegeven.”