‘Er is geen enkele reden om ervan uit te gaan dat een tweede golf er niet nog hárder zou kunnen inhakken’

“Ik heb het beleid van Maggie De Block (Open Vld) als minister van Volksgezondheid vaak erg gewaardeerd”, zegt Marleen Temmerman. “Zij heeft verschillende dossiers goed aangepakt, op een nuchtere manier, echt no-nonsense. Ik wil vandaag mijn pijlen ook niet alleen op haar richten, want zij is niet de enige die verantwoordelijk is. Maar toch wilde ik nu eens duidelijk en scherp zeggen wat ik vind. Volgens Maggie moeten de experts hun plaats kennen. Welnu, politici moeten hun plaats óók kennen. Zij moeten leiding geven. Vandaag betekent dat: mondmaskers verplichten. Zo simpel is dat.”

In de gezondheidszorg is Marleen Temmerman een internationaal gezaghebbende stem. Ze is van opleiding gynaecologe en nog altijd verbonden aan de UGent, maar bekleedde ook topfuncties bij de Verenigde Naties en de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO). Vandaag is ze onder meer directeur van de Aga Khan University in Kenia – al decennia haar tweede vaderland. Toen vrijdag bleek dat de Nationale Veiligheidsraad de experts niet is gevolgd in hun advies om het mondmasker in alle winkels te verplichten, liet ze haar ongenoegen duidelijk blijken op sociale media. Ze zit op de lijn van de 450 artsen die oproepen tot strengere maatregelen (waaronder mondmaskers) om een tweede golf te voorkomen. . “Ik vind het onbegrijpelijk”, zegt ze. “Waarom liggen die mondmaskers in België toch zo gevoelig?”

Volgens Maggie De Block is er geen bewijs dat ze werken.

Marleen Temmerman: “Het absolute, onomstotelijke bewijs bestaat vandaag inderdaad niet. Daarvoor zou je namelijk een studie moeten uitvoeren in volle coronacrisis, waarbij je in de ene helft van het land het mondmasker verplicht en in de andere helft niet, zodat je na verloop van tijd de resultaten kunt vergelijken. Dat soort hardcore bewijs is in deze omstandigheden vanzelfsprekend niet te verkrijgen.”

Maar weten we genoeg?

“Absoluut. Er is meer dan genoeg ander bewijs, er is evidentie in overvloed. Waarom draagt een chirurg tijdens een operatie altijd een mondmasker? Omdat het wérkt. Werkt het 100 procent? Nee. Maar dat zei de paus vroeger ook over condooms, dat ze geen 100 procent veilig waren, geen 100 procent bescherming bieden tegen hiv-besmetting. En dus wilde hij ze ook niet aanraden. Ik herinner mij dat nog erg goed, want ik zat toen voor de sp.a in de Senaat en heb daarover nog een resolutie ingediend.”

De paus had gelijk.

(lacht) “Zeker. Een condoom biedt ‘maar’ 96 procent bescherming. Als we in de geneeskunde alleen dingen mogen gebruiken die 100 procent werken, dan houdt het helemaal op. Dan kunnen we vrijwel geen enkel medicijn meer gebruiken en geen enkele ingreep meer doen. Zo kun je bezig blijven. Ik snap deze houding niet.”

Hoe verklaart u dat De Block zoiets dan zegt?

“Ik zou het echt niet weten. Maar nogmaals: ik wil mij niet alleen tot haar richten. Het is toch ook onbegrijpelijk dat een land van ocharme 11 miljoen inwoners een stuk of negen ministers van Volksgezondheid heeft, die elkaar vóór deze crisis nooit ontmoet hadden. Dat zegt iets over het systeem. Niemand neemt de volle verantwoordelijkheid. Dat is hier in Kenia wel anders. Hier nemen de president en de minister van Volksgezondheid volop de leiding.”

Hoe is de situatie in Kenia? Ik las dat er op 50 miljoen inwoners nog geen 200 doden zijn gevallen. Klopt dat?

“Officieel vielen er tot dusver 137 doden. Die cijfers zullen zeker nog stijgen, hoor. Maar de overheid heeft hier op 13 maart, toen de eerste besmettingen gesignaleerd werden bij mensen die uit het buitenland kwamen, meteen draconische maatregelen genomen. Een mondmasker is hier zelfs verplicht op straat. Wie het niet draagt, krijgt een zware boete. Je komt geen winkel binnen zonder masker en zonder je handen te ontsmetten. Er wordt in winkels ook voortdurend via luidsprekers opgeroepen om afstand te houden.”

Is er sociale controle?

“Iedereen neemt dit zeer serieus. Dus als men jonge mensen ziet die geen masker dragen, zal men hen daarop aanspreken, ja. Jonge mensen hebben minder last van het virus, maar ze kunnen hun ouders en grootouders besmetten. Die boodschap is hier heel duidelijk. Volgens wat ik van mijn familie in België hoor, is de situatie daar precies omgekeerd: bij jullie word je raar bekeken als je wél een mondmasker draagt.”

Zou België met mondmaskers minder doden gehad hebben?

“Dat kun je niet weten. Het is een combinatie van maatregelen die werkt. Maar het had zonder meer beter kunnen worden aangepakt. Weet u dat er op het hele Afrikaanse continent, met in totaal toch 1,2 miljard inwoners, officieel nog geen 10.000 doden zijn geteld? Al zal dat aantal zeker nog stijgen. Maar België scoort bijvoorbeeld wel slechter dan de Verenigde Staten.”

Is dat geen oneerlijke vergelijking? Als we vergelijken met New York, dan komt België er veel beter vanaf.

“Oké, als dat een troost kan zijn. Als we België vergelijken met New York, schuiven we een beetje op naar beneden. Je kunt altijd plekken vinden waar het erger is, natuurlijk. De situatie in België is in elk geval erg genoeg om het mondmasker te verplichten. In Kenia hebben sommige maatregelen, zoals de invoering van een avondklok, voor veel mensen veel zwaardere economische gevolgen. Toch staat iedereen erachter.”

Hoe verklaart u dat?

“Politici luisteren naar experts en plegen overleg met de Wereldgezondheidsorganisatie. Ze hebben hier ook veel geleerd van andere virussen, zoals ebola en SARS. Zelfs de vele geloofsgemeenschappen, die graag opnieuw zouden samenkomen om te bidden, hebben zich bij de beslissingen neergelegd. Toen er in Old Town Mombasa een uitbraak was tijdens de ramadan omdat er te veel moslims waren samengekomen om de vasten te verbreken, is dat stadsdeel meteen afgesloten en in lockdown gegaan. Men aanvaardt dat. Ook de evangelische gemeenschap, bijvoorbeeld.”

Geloven die niet dat God hen kan beschermen?

“Jawel, maar de overheid heeft alle religieuze leiders bijeengebracht om hen van alle maatregelen te overtuigen. In Tanzania is dat geloof wel een probleem. Daar heeft de president van meet af aan gezegd dat niet de wetenschap maar het geloof kan helpen tegen het virus. Met alle gevolgen van dien. Er vielen veel meer doden, ik denk dat er in Tanzania vandaag zelfs geen officiële cijfers meer worden vrijgegeven.”

Het virus raakt vooral oudere mensen. Hoe kijkt u daarnaar?

“Dat het Belgische en Vlaamse beleid daarvoor geen bijzondere maatregelen hebben getroffen, maakt mij boos. Hoe is het mogelijk dat in zo’n rijk land, met zo veel bedden op intensieve zorg, mensen in rusthuizen in de steek werden gelaten? Dat is onvergeeflijk. Men had veel meer van die rusthuisbewoners naar het ziekenhuis moeten brengen. Het is alsof men dacht: ‘Ach, het zijn toch maar de ouderen.’ Zoals sommigen bij het begin van de aidscrisis dachten: ‘Ach, het zijn toch maar homo’s en promiscue mensen.’”

Zou het virus kunnen muteren en alsnog jongeren aanvallen in een tweede golf?

“Over een eventuele tweede golf kun je weinig zeggen. Maar er is geen enkele reden om ervan uit te gaan dat die tweede golf er niet nog hárder zou kunnen inhakken. En zo’n mutatie kun je evenmin uitsluiten. Het is mogelijk dat we over een maand of drie een mutant van dit virus zien dat vooral kinderen aanvalt. We moeten elkaar beschermen. Ik begrijp dat jongeren feestjes willen bouwen en baldadig worden, maar we moeten hen uitleggen dat dat een kwestie is van solidariteit. Ook mondmaskers. En zij moeten dat horen van de belangrijkste ministers in het land.”

De WHO heeft ook lang geaarzeld om mondmaskers sterk aan te raden. Zo’n organisatie had toch meteen het belang daarvan moeten inzien, niet?

“Absoluut. Ik begrijp ook dat niet. Nu, ik heb er een paar jaar gewerkt en die organisatie doet veel goeds. Het is een belangrijke instelling. Maar veel te log en te bureaucratisch. En de politiek speelt soms een te grote rol. Als men moet beslissen of men iets al dan niet tot pandemie uitroept, wordt daarover gestemd in een kleine groep. Hetzelfde voor de mondmaskers. Daarin hebben ze zich vergist, maar het voordeel is dat de WHO wél in staat is om te zeggen dat ze een fout heeft gemaakt en door het stof te kruipen. Dat zou men in België ook eens moeten leren. Men mag niet te beroerd zijn om fouten toe te geven.”

U bent op vrijdag 13 maart, de dag dat onze lockdown inging, nog van Brussel naar Mombasa teruggevlogen. Bent u blij dat u de voorbije maanden in Kenia was?

(lacht) “Reken maar. Ik was hier veel geruster dan in België. Als het luchtverkeer op een aangepaste manier kan hervatten, kan ik iedereen ook aanraden om hier met vakantie te komen. Heel veel Kenianen leven van toerisme, en hier ben je veiliger dan in België.”