De corona-crisis was een aangekondigde ramp”, schrijft de Nederlandse journalist Jaap Tielbeke in zijn voorwoord bij dit boek. Wetenschappers roepen al jaren dat het een kwestie van tijd is voor dat een nieuw virus zou overspringen van dier op mens. Tielbeke: “Het vergt ook geen enorme verbeeldingskracht om parallellen met de klimaatcrisis te ontdekken. Tielbeke interviewt voor ‘De Groene Amsterdammer’ al vele jaren wetenschappers die met lede ogen toezien hoe regeringsleiders hun waarschuwingen in de wind slaan.

“Ze betwisten de verontrustende conclusies van hun rapporten niet”, zegt Tielbeke, “maar ze handelen er ook niet naar.” Anders zou de fossiele industrie van aardolie, aardgas en steenkool geen miljardensubsidies ontvangen, zouden de vliegtickets duurder zijn, zou het regenwoud niet bedreigd zijn en zouden ze voluit investeren in schone energie en openbaar vervoer. Tielbeke: “Dan was het tijdperk van de blinde vrijhandel al lang voor de coronacrash ten einde gekomen.”

Hoe komt Tielbeke hierbij?

Tielbeke (1989) werkt sinds 2015 op de redactie van ‘De Groene Amsterdammer’. Hij studeerde Inernationale Betrekkingen in Groningen en Filosofie in Antwerpen en Nijmegen. Tussendoor publiceerde hij een gids van boeken (Van Sinclair Lewis tot James Baldwin) die je helpen ‘het heden’ beter te begrijpen (’18 klasssieken” uitg. AUP).

De voorbije jaren interviewde hij talloze klimaatexperts van wie de een al somberder was dan de ander. Of hij onderzocht hoe de firma Unilever oerwouden platwalst om palmolie te verkrijgen en zich tegelijk naar buiten toe als ‘duurzaamheidskampioen’ profileert. Terwijl hijzelf pindakaas van Calvé (een Unilever-merk) op zijn boterham is blijven smeren.

De milieugevoelige medemens doet honderd dingen om een bijdrage aan duurzaamheid te leveren; hij stopt met het gebruik van plastic tasjes, eet minder vlees, laat de auto staan, noem maar op. En wat zien we? Het klimaat gaat achteruit. Sinds 1991, het jaar dat hier een van de eerste grote milieucampagnes van start ging, is de wereldwijde CO2-uitstoot met meer dan 57 procent gestegen. Gaan we zo de norm van Parijs halen, vraagt Tielbeke zich af.

Hoe pakt hij het aan?

Hij verzamelt eerst een aantal mythes uit het duurzaamheidsdebat en ontmaskert ze hoofdstuk na hoofdstuk. Zo bijvoorbeeld: we zijn allemaal even schuldig aan de ecologische crisis. Niet waar. Praten over ‘de mensheid’ verhult wie de ware vervuilers zijn. Ten tweede: de redding moet komen van de groene consument. Terwijl die braaf zijn ecologische voetafdruk verkleint, gaat de fossiele industrie er gewoon met haar smerige reuzenvoeten door, speelt ze komedie, werkt ze met volle kracht en groot kapitaal de verduurzaming tegen. Ten derde: de handel in broeikasgassen. Terwijl kleine uitstoters zoals ziekenhuizen en universiteiten braaf voor hun emissierechten betalen, kunnen multinationals zoals Akzo Nobel, Shell en Tata Steel – de giganten, zeg maar – kosteloos doorgaan met vervuilen. Vier: de illusie dat we met technische innovatie de klimaatcrisis sowieso kunnen oplossen.

Waar wil hij naartoe?

Het moet democratisch en van bovenaf, zegt Tielbeke. Maar neem nu de grote klimaatconferentie in Parijs in 1995, daar zat de industrie mee aan tafel. Zo schiet je natuurlijk niet op.

En hij kent zijn lectuur: de Israelische historicus Harari die zegt: “We weten waar we op afkoersen, maar niemand weet waar de rem zit.” Iemand vergelijkt de wereld met een petrischaaltje uit het laboratorium: de bacteriën vermenigvuldigen zich blind totdat het voedsel opraakt en de populatie instort. Is dat de toekomst van de mensheid?

De journalist situeert ook de jonge Zweede milieuactiviste Greta Thunberg en de vele actiegroepen van dit ogenblik, de klimaatspijbelaars.

Tielbeke:”De coronacrisis laat zien dat we in staat zijn tot een drastische verandering, dat de politiek bereid is moeilijke keuzes te maken om de veiligheid van haar burgers te waarborgen.” Maar zonder ‘forcing’ zal dat niet lukken.

Een rijk gestoffeerd, goed geschreven denkboek. (mag)