Kan Doutzen Kroes zomaar alles roepen?

‘Wat fijn dat een beroemdheid eindelijk eens goed de waarheid zegt!’ Maar ook: ‘Ga terug naar school, neem eerst eens een lesje biologie!’ Doutzen Kroes heeft heel wat losgemaakt met haar coronapost op Instagram, waar ze 6,4 miljoen volgers heeft.

Woensdag trok ze op haar account het officiële verhaal over corona in twijfel. Hebben de overheid, wetenschap, farmaceutische industrie en media niet gewoon baat bij een angstige samenleving, vroeg de superster zich af. En waarom vertellen die instanties niet dat je met vitamines en gezonde voeding je afweer tegen corona kunt ‘boosten’?

Haar in het Engels opgestelde hartekreet, tot dusver beloond met ruim 33.000 likes, roept de vraag op hoe schadelijk de rol van influencers is in de strijd tegen corona. Deskundigen benadrukken elke dag het belang van afstand houden, handen wassen en mondkapjes, maar zo’n fotomodel en influencer van wereldfaam maakt vooral op jonge mensen grote indruk. Eerder kreeg zanger Gers Pardoel al veel aandacht voor zijn oproep op sociale media om het virus te bestrijden met liefde, knuffelen en handen schudden.

Machtspositie en verantwoordelijkheid

Psycholoog Jan-Willem van Prooijen weet er alles van. Hij doet aan de Vrije Universiteit onderzoek naar samenzweringstheorieën en kent de rol van influencers. “We spreken in de wetenschap van het halo-effect: als iemand er mooi uitziet, een grote bekendheid is of sympathiek overkomt, hebben mensen de neiging om die persoon overtuigend te vinden. Goede eigenschappen maken je kortom geloofwaardiger.”

Experts, zoals virologen of epidemiologen, komen vaak wat stijfjes over. Ze hebben minder charisma en gebruiken moeilijke taal, waardoor ze het onderspit delven. “Dat is heel jammer”, zegt Van Prooijen. “Want het publiek kan wel dénken dat Kroes verstand heeft van corona, dat ís natuurlijk niet zo.”

Volgens de psycholoog beseft Kroes wel degelijk dat haar machtspositie verantwoordelijkheid met zich meebrengt. Ze ziet hoeveel volgers ze heeft en hoe massaal haar bericht wordt gedeeld. “Het probleem is alleen: zelf denkt ze dat ze weet waar ze het over heeft.” In haar post meldde Kroes dat ze ‘urenlang onderzoek’ heeft gedaan naar corona.

Betekenis van ‘kritisch’ verandert

Madeleijn van den Nieuwenhuizen, beheerder van het mediakritische account @Zeikschrift, vindt de rol van Kroes riskant. “Een boodschap verkondigen aan miljoenen volgers is iets anders dan een mening uiten op een verjaardagsfeestje”, zegt ze. “Kroes wakkert wantrouwen aan met insinuerende vragen als ‘Willen ze ons wel gezond hebben?’, terwijl ze niet verantwoordt waar ze dat wantrouwen op baseert. Dat vind ik zorgwekkend.”

Het past volgens Van den Nieuwenhuizen in een veranderende betekenis van het begrip ‘kritisch’. De klassieke media vatten dat op als ‘kritisch doorvragen’: wat heeft u dan precies gemeten, en hoezo leidt dat tot die en die conclusie? “Bij influencers – en breder op social media – zie je nu dat ze ‘kritisch’ zijn door iemands autoriteit in twijfel te trekken. Hoezo is de stem van een wetenschapper meer waard dan die van mij? Zo ontstaat een algeheel wantrouwen dat steeds meer mainstream wordt.”

‘Niet ridiculiseren, maar doorvragen’

Is daar enig kruid tegen gewassen? “Het is belangrijk dat je critici serieus neemt en de dialoog aangaat”, zegt Van den Nieuwenhuizen. “Je moet niet zeggen ‘Wat een gekkies!’, maar dóórvragen. Kroes schrijft: ‘Doe je eigen onderzoek en durf vragen te stellen’. Dan zeg ik: ‘Nou, dat heb ik gedaan, en ik vind een aantal dubbelblinde placebogecontroleerde onderzoeken met deze conclusie. Waar baseer jij je op?’ Zo kom je ergens. Maar niet ridiculiseren, want het in twijfel trekken van verhalen is een heel gezonde basishouding.”