Direct naar artikelinhoud
AnalyseBart Eeckhout

Zit de paradigma­shift van Bart De Wever eraan te komen? Eigenlijk wel

Bart De Wever en Paul Magnette bij hun bezoek aan koning Filip.Beeld Photo News

Het is verre van zeker of de ‘Grote Coalitie’ met N-VA en PS er ooit gaat komen. Dat is jammer, maar misschien ook niet. Hoofdredacteur Bart Eeckhout analyseert de politieke week.

Na twee weken van hoop sluimert in de Wet­straat alweer de impasse. Ook nu N-VA en PS eindelijk samen aan tafel zitten, en de voorzitters Bart De Wever en Paul Magnette warempel de noodzakelijke vertrouwensband lijken op te bouwen, ontsnapt de vaderlandse politiek niet aan de bipolaire stoornis die dit politieke klimaat kenmerkt. Gisteren hemel­hoog juichend, vandaag dodelijk bedroefd.

De verleiding is groot om de verontwaardiging over het uitblijven van een grote doorbraak te richten op de dwars­liggers. Dat zijn nu niet langer hoofdrol­spelers N-VA en/of PS, maar de partij(en) die naast CD&V, sp.a en cdH nodig zijn om de coalitie aan een parlementaire meerderheid te helpen: Open Vld en/of MR of de groenen. Kunnen zij, nu de corona­nood aan de man is, niet even meebuigen voor het vaderland?

Een aandachtiger lezing leert dat het toch allemaal iets complexer in elkaar zit. Want laat nu juist de toekomst van dat vaderland centraal staan.

Bart Eeckhout.Beeld DM

Wie alleszins niet verbaasd zal zijn over wat er op tafel ligt, is Johan Vande Lanotte (sp.a). Het institutionele luik van het zogenaamde ‘kaartenhuis’ van De Wever en Magnette komt verbazingwekkend goed overeen met de voorstellen die Vande Lanotte al in de herfst van 2019, bij het einde van zijn informateurs­opdracht met Didier Reynders (MR), suggereerde.

Toen al voorspelde Vande Lanotte dat zowel de sociale zekerheid als de Franstalige deelregeringen in financiële nood zouden raken en dat dat de PS eerder vroeg dan laat naar onderhandelingen met de N-VA zou lokken. Zo gebeurde. Ook het idee om het gezondheidsbeleid volledig te splitsen, maar de financiering van de sociale zekerheid federaal te verankeren, komt uit Oostende aangewaaid.

Oude truc

De oudgediende van vele regerings­oorlogen wist ook perfect hoe je het grondwettelijke slot op de staatshervorming kon omzeilen. Als je bevoegdheden niet in rechte kunt splitsen, kan het nog wel in de feiten, door ze binnen de federale regering toe te wijzen aan verschillende ministers per taalrol tot de grondwet wel voor herziening geopend raakt.

Een oude truc: vanaf 1968 tot de communautarisering van het onderwijs in 1989 telde de federale regering bijvoorbeeld twee ministers van Onderwijs, een Vlaamse en een Franstalige. Door dat plan weer af te stoffen hoopte Vande Lanotte N-VA te paaien zonder de PS (en de grondwet) te bruuskeren. In oktober 2019 lukte het niet, nu wel.

Om de kritiek te ontzenuwen dat de regering, te midden van een economische, maatschappelijke en politieke crisis, nog wat ‘postjes’ extra voor zichzelf creëert, leeft nu het idee om één minister per regio verschillende beleidsplannen te laten overzien. Maar de kern blijft wel dat het beleid op vijf kernpunten de facto gesplitst wordt: Justitie, Binnenlandse Zaken, Werk, Gezondheidszorg en Civiele Bescherming.

Dat is nogal wat. Aan Vlaamse kant, en zeker aan de flamingant-Vlaamse kant, leeft de indruk dat N-VA weinig concreets weet binnen te halen. Het klopt wel dat Bart De Wever met Paul Magnette een zeer ‘Belgische’ communautaire deal wil sluiten: meer autonomie (voor Vlaanderen) in ruil voor meer centen (voor Franstalig België). Precies dat dus wat hij gezworen had nooit te zullen doen: “Ik geloof niet dat je met een klassieke staats­hervorming nog ergens kunt raken”, zwoer hij in 2015 nog in deze krant. Vandaag laat hij zich dus toch opslorpen in die Belgische communautaire traditie.

Onverwacht

Die inkapseling van de N-VA in de Belgische instellingen is niet onbelangrijk. Stel dat de partij vanaf 2023 echt mag werken aan haar staatshervorming, dan valt het moeilijk voor te stellen dat ze een jaar later haar door velen gevreesde coalitie met het VB gaat vormen in Vlaanderen. Want dan is het meteen over en sluiten met de staat te hervormen. Omgekeerd kan de N-VA het dreigende vooruitzicht van een ‘zwart 2024’ gebruiken als hefboom om haar communautaire zin te krijgen.

Want, eerlijk is eerlijk: in hetzelfde interview uit 2015 zei De Wever ook: “De volgende stap zal een paradigma­shift moeten zijn.” Zit die paradigma­shift eraan te komen? Het antwoord: eigenlijk wel.

Als de splitsing van de genoemde bevoegdheden werkelijk op termijn gerealiseerd wordt, dan heeft de N-VA haar grote, confederale staatshervorming te pakken. Blijft in dit scenario nog federaal: de staats­schuld, de pensioenen en de rest van de sociale zekerheid, Defensie, Buitenlandse Zaken, de NMBS en wat andere overheidsbedrijven en Asiel & Migratie. En... dat is het zowat.

Zo schuifelen we naar het einde van België zoals we dat kennen. Het is merkwaardig dat dit toch vrij ingrijpende plan vooralsnog zonder veel debat passeert. Het minste wat je kunt zeggen, is dat deze splitsingsvoorstellen een wat onverwacht antwoord zijn op het nogal acuut vastgestelde gebrek aan samenwerking en coherentie tijdens de corona­crisis.

Minder werkloosheidssteun

Dat de PS meegaat in dit verregaande splitsingsscenario is niet zo vreemd. Ten eerste zou de partij zelf ook wel wat linkse eisen binnenhalen: hogere pensioenen, betere financiering voor de sociale zekerheid... Daarnaast heeft de Parti Socialiste ook een sterke regionalistische traditie, die pas met de meer Belgisch-gezinde migrantenzoon Elio Di Rupo wat getemperd werd. Meer regionalisering betekent immers meer macht en meer centen voor de gewesten en de gemeenschap waar de PS het doorgaans voor het zeggen heeft.

Dat zusterpartij sp.a de deal zo gretig mee wil beklinken, is al opmerkelijker. Het concrete gevolg zal zijn dat bijvoorbeeld het gezondheids- of arbeids­beleid in Vlaanderen in de toekomst vaker naar rechts zal overhellen. Sneller minder werkloosheidssteun in Vlaanderen: na 2024 zou het kunnen, met dank aan de sp.a.

Het verzet van liberalen en groenen is dus niet dat van de slechte verliezer. Het gaat hier ten gronde over de federale toekomst van dit land. Daar mag je al eens over dwars­liggen.

Voor N-VA is dat verzet wel een probleem. Met een minderheidskabinet met een ‘bubbel van vijf’, zoals nu geopperd wordt, kun je prima regeren. Maar een twee­derde­meerderheid voorbereiden voor een toekomstige staatshervorming wordt zo wel erg lastig.