Oud-premier Yves Leterme: ‘N-VA heeft een patent op wegvluchten van verantwoordelijkheid’

Als premier in lopende zaken loodste Yves Leterme ons land ruim tien jaar geleden door de bankencrisis, als onderhandelaar doorstond hij na de verkiezingen van 2007 en 2010 ellenlange formaties. Hij heeft de uitgelezen blik om de politieke situatie van vandaag te beoordelen. Ook al verblijft en werkt hij voornamelijk in Parijs, hij volgt de vaderlandse politiek van nabij. Dat weet ook de partijtop, die hij soms nog adviseert. “Maar ik spreek als militant, niet namens de partij”, zal hij verschillende keren benadrukken tijdens het gesprek vanuit zijn vakantieoord aan de Côte d’Azur. 

Hoe beoordeelt u als halve buitenstander de aanpak van de coronacrisis in ons land?

Leterme: “Er was een gebrek aan commando. Verantwoordelijkheden werden te gemakkelijk doorgeschoven. Dat de federale regering in lopende zaken zat, kan geen excuus zijn. In crisistijd kan je die bevoegdheden zeer breed interpreteren, ook volgens de grondwet. De bankencrisis hebben we krachtdadig kunnen aanpakken. Belangrijk is dat er ruimte is voor de verschillende niveaus om hun rol op te nemen. Daar hebben we toen hard aan gewerkt. Met de regering-Peeters/Vandenbroucke liep dat goed. Ook toen ging het vaak over gemengde bevoegdheden.”

Sp.a-nestor Johan Vande Lanotte zei in een interview met deze krant dat hij maar wat graag deze crisis had aangepakt. U ook?

“Ik heb veel waardering voor Johan, maar die uitspraak is wel bijzonder cynisch. Je spreekt hier over een crisis die in ons land minstens 10.000 slachtoffers heeft gemaakt en de economie een ongeziene schade heeft berokkend. Het is natuurlijk wel zo dat je als politicus verlangt naar situaties waar je duidelijk het verschil kan maken. Ik verheel niet dat ik me als politicus het nuttigst heb gevoeld toen ik de bankencrisis aanpakte. Het zijn momenten waar het sociale en economische lot van de bevolking in je handen ligt.”

En het levert op. In zowat alle Europese landen gaat de populariteit van de regering erop vooruit door hun aanpak van de coronacrisis. België is de uitzondering.

“Het hangt af van de politieke omstandigheden, mogelijk ook van de persoonlijkheid van premier Sophie Wilmès (MR). Belangrijk is dat we goed uit de crisis komen, met een krachtdadig hervormings- en herlanceringspakket. Frankrijk, Duitsland en Spanje startten daar al mee. De Europese steunmaatregelen zijn intussen beslist. In die tweede fase ligt de kans voor de politiek om zich te bewijzen. Het zal een belangrijke test worden voor wat ik tien jaar geleden al het ‘samenwerkingsfederalisme’ noemde.”

Koninklijk opdrachthouder Egbert Lachaert (Open Vld) werkt aan een Vivaldi-coalitie, met daarin liberalen, socialisten, groenen en CD&V. Ziet u in zo’n regering kansen voor een samenwerkingsfederalisme?

“Ik heb de Vlaamse regering geleid toen Guy Verhofstadt (Open Vld) premier was. Het vergt van weerszijden een enorme zelfbeheersing om elkaar niet voortdurend in de wielen te rijden. We hebben dat gedurende drie jaar geprobeerd, maar op sommige momenten ging dat totaal niet. Daarom ben ik heel sceptisch over de slaagkansen van zo’n Vivaldi-coalitie. De afwezigheid van N-VA betekent een hypotheek op het goed bestuur van de federale regering. In een ideale wereld moeten die asymmetrische meerderheden kunnen, maar in België bestaat die niet, tenzij op Canvas ’s avonds laat.”

Waarom is die paars-gele poging mislukt?

“Mijn interpratie is: De Wever heeft die paars-gele poging bewust gesaboteerd. Je kan toch niet veronderstellen dat de liberalen gewoon een document gingen ondertekenen dat door andere partijen is opgesteld? Net op een moment dat Open Vld vecht voor levensbehoud, zou die partij geen werk meer willen maken van het eigen programma? Je kan toch niet veronderstellen dat je door met de groenen te gaan praten een coalitie met de liberalen dichterbij brengt? Bovendien was het helemaal niet nodig om de blauwe familie te schofferen.

“Dit zijn fouten. De Wever is te intelligent om die te maken. Zijn partij heeft een patent op het wegvluchten van de verantwoordelijkheid, al vijftien jaar lang. Het is niet de eerste keer dat ze botweg uit onderhandelingen of de regering trekt. Van Geert Bourgeois die de regering-Peeters in 2008 verliet toen het kartel barstte tot het opblazen van Zweedse coalitie in de Marrakesh-crisis.”

Kan het nog goed komen met paars-geel?

“Dat is een bijzonder goede vraag. De signalen van N-VA wijzen in een andere richting. Ze lijken er vooral op uit dat ze kunnen aantonen: we hebben geprobeerd, maar het is ons niet gegund.”

Kan de PS nog terug? Magnette is dik tegen de zin van zijn achterban in met de N-VA gaan praten. 

“Twaalf jaar geleden zei ik het al: als sommige Franstaligen steeds hervormingen blijven weigeren, zullen ze straks niemand meer vinden om een meerderheid mee te vormen. De PS behaalde iets meer dan 600.000 stemmen en is daarvoor overbedeeld in aantal zetels. Ze moeten beseffen dat ze maar een zevende van de bevolking vertegenwoordigen. Ze kunnen hun wil niet opleggen.”

De PS zegt hetzelfde van CD&V: die partij moet zich openstellen voor Vivaldi.

“Er is ook een meerderheid te vormen met cdH en Défi.”

Dat ze dan maar vertrekken zonder jullie?

“Het is maar logisch dat CD&V scherp op haar voorwaarden staat wanneer ze een gesprek aangaat met de paars-groene partijen. En dan gaat het niet enkel over de inhoud, maar ook over de structuur van die regering. Een project zoals Vivaldi heeft voor ons pas zin als we de leiding kunnen nemen.”

CD&V moet het premierschap krijgen?

“Gewoon aanhangwagen zijn van paars-groen: daarvoor moet onze fractie passen, vind ik. CD&V is in Vivaldi aan Vlaamse kant de grootste partij qua aantal stemmen (in aantal zetels is ze even groot als Open Vld, RW). We hebben ook het politiek personeel voor die rol.”

U bedoelt vicepremier Koen Geens.

(onverstoorbaar) “Voor ons moet die deelname aan de regering het politiek waard zijn. We moeten duidelijk herkenbaar zijn in die regering. Het is al tien jaar geleden dat we nog een Vlaamse eerste minister hadden, dat was ik. Het is geen verplichting, maar het is democratisch nuttig dat het premierschap nu van taalrol wisselt. Als het een Vlaming is, kom je automatisch bij CD&V terecht.”

Gaat het dan werkelijk over de postjes?

“Neen, het gaat evengoed over de inhoud. Ook op dat vlak moeten we ons profiel scherp houden. CD&V kan de synthese van zo’n coalitie belichamen, reden te meer om het leiderschap te claimen. Waarom zou het logischer zijn dat een socialist of een liberaal dat opeist? Meneer Magnette heeft twee keer de kans gehad om de leiding te nemen, hij heeft die twee keer verkwanseld.”

Bij Open Vld zit Alexander De Croo klaar. De liberale familie is de op een na grootste, is zijn claim.

“Wel, Défi heeft ooit tot de liberale familie gehoord (voorganger FDF vormde van 2002 tot 2010 een kartel met MR, RW). Misschien kan hij in die richting kijken?”

Wat moet CD&V op inhoudelijk vlak binnenhalen?

“Voor ons zijn de staatshervorming en de ethische thema’s belangrijk, maar echt cruciaal worden de inspanningen om uit de socio-economische crisis te geraken. In de herfst kan de impact daarvan weleens pijnlijk worden. Veel bedrijven hebben de voorbije maanden op de zuurstoffles geleefd, maar de steunmaatregelen lopen ooit af.  We moeten het ondernemerschap stimuleren, maar ook zorgen voor een sterk sociaal programma. De lasten moeten rechtvaardig worden verdeeld. Nog belangrijk is het rentmeesterschap: de begroting moet onder controle blijven. Ook op ecologisch vlak moeten we maatregelen nemen die tot de verbeelding spreken. Ik denk bijvoorbeeld aan de reductie van plastic.”

U haalt groene, rode en blauwe punten aan.

“Ik ben voor het uitstel van de kernuitstap. Ik weet niet of de groenen daar voor te vinden zijn.”

Ze lijken bereid daarover te praten, zolang het ‘groenste regeerakkoord ooit’ op tafel komt.

“Groen heeft negen zetels (samen met Ecolo 21, RW). Ze zullen allicht dan ook begrijpen dat wij het meest oranje, of het CD&V’ste regeerakoord ooit willen. Partijen met minder stemmen dan de CD&V zullen moeten inbinden. Belangrijk is dat er een akkoord komt, met of zonder ons. Verkiezingen moeten we absoluut vermijden in deze omstandigheden.”

Wat ziet u als grootste struikelblokken?

“De koppeling tussen het federale niveau en de deelstaten is voor ons cruciaal. Het Vlaamse integratiebeleid moet in dezelfde lijn liggen als het beleid rond de opvang van vluchtelingen. Op dat vlak heeft Ecolo bijvoorbeeld heel andere opvattingen dan wat in Vlaanderen gebeurt. Nog belangrijker is de coherentie bij het relancepakket. Als daar geen beetje homogeniteit zit tussen die twee niveaus, geraak je geen stap verder.”

Om het simpel te stellen: de Vlaamse minister van Werk kan moeilijk inzetten op een sterk activeringsbeleid terwijl federaal blijft strooien met extra premies voor werklozen.

“Dat is een heel goed voorbeeld. Vorige herfst pleitte ik er al voor dat de regeringsonderhandelingen vanuit de deelstaten zouden gebeuren. Maar goed, we zijn intussen al veel te ver gevorderd om het nog te hebben over een afspiegelingscoalitie. Politiek gezien lukt dat ook niet meer: socialisten passen daarvoor.”

De slogan ‘wat Vlaanderen doet, doen we beter’ gaat niet meer op. Zo is gebleken in de corona-aanpak.

“De juiste uitspraak van Gaston Geens was: wat we zelf doen, móéten we beter doen. Het was een inspanningsverbintenis, geen automatisme. Dat is ook gebleken.”

Hoe kijkt u naar het parcours van welzijnsminister Wouter Beke (CD&V)?

“Ik ben het daar eens met Marc Van Ranst, die stelt dat hij extra hard is aangepakt. In heel wat andere landen was de ravage in rust- en verzorgingstehuizen zeer groot. Ook die contacttracing verliep niet vlot, dat klopt. Maar kijk, hier in Frankrijk werd alles op alles gezet op een app. Dat is compleet de mist in gegaan. Ik heb gezien hoe de man werd gespeeld in de politieke debatten. Zeker omdat Wouter al een negatief imago meesleurde, net als de hele Vlaamse regering trouwens.”

Nu zit minister-president Jan Jambon (N-VA) in moeilijkheden, die zich niets bleek te herinneren van de dood van de Slowaak Jozef Chovanec in een politiecel in Charleroi in 2018. 

“Ik heb de afgelopen dagen moeten terugdenken aan eind 2008. Mijn kabinetschef zou toen ongeoorloofde contacten hebben gehad met het hof van beroep in de Fortis-zaak. De kwestie was van een heel andere orde, maar ik heb toen, ook in volle crisis, ontslag genomen (achteraf werd Leterme witgewassen, RW). Wat bij mij er niet in kan, is dat Jambon niet persoonlijk op de hoogte zou zijn geweest. Daar is iemand gestorven door politieoptreden, dat is gerapporteerd. Slowakije, lid van de EU, heeft de ambassadeur uitgestuurd.”

U bent voor minder opgestapt?

“Jambon draagt een grote politieke verantwoordelijkheid. Of het nu hij is of zijn kabinet dat kennis had van de zaak: dat is niet van belang. Het was zijn directe omgeving die het dossier behandelde.”

Heeft dit een invloed op de federale regeringsvorming?

“Dit kan je niet zien als een politieke afrekening. Binnenlandminister Pieter De Crem (CD&V) heeft in de commissie heel rustig en in detail het relaas van de feiten gegeven in een dossier waar ook een ander EU-land bij betrokken is. Hij is het parlement die transparantie verschuldigd.”

Tot slot, hoe kijkt u naar de huidige generatie politici? Volgens Karel De Gucht (Open Vld) richten ze zichzelf ten gronde door enkel bezig te zijn met tactische spelletjes.

“Ik kan dat alleen maar onderschrijven. De bevolking heeft afgehaakt. Journalisten hebben het steeds lastiger om iedere keer nog bladzijden te vullen. Mijn eigen kinderen interesseert het nog nauwelijks. Ik was vorige week in Harelbeke op bedrijfsbezoek. Denk je dat het één keer over de politiek is gegaan?

“Alles is ook flou geworden. Er is geen volwaardige regering en het land draait verder. Ik was een aantal maanden geleden, net voor coronacrisis, bij Nicolas Sarkozy. Toen ik zei dat we nog geen regering hadden keek hij verbaasd op. ‘Tiens, was dat niet al in orde?’ Het zijn de geïnteresseerde mensen, maar ook de politici zelf die afhaken.

“Dat is niet goed. Maar, het is niet uniek voor ons land. Ik ben ervan overtuigd dat de pilaren van de huidige partijpolitieke onderbouw niet zullen standhouden. Ook in andere landen heb je nieuwe bewegingen zien opstaan, of hebben partijen het lef gehad radicaal te verruimen.”

Karel Van Eetvelt, had gelijk, toen hij pleitte voor een burgerbeweging?

“Hij is lang niet de enige die het gevoel bekruipt: we moeten zelf iets gaan ondernemen. We werken met instellingen die dateren uit de 19de eeuw, met massapartijen uit de 20ste eeuw en daarmee moeten we de problemen van de 21ste eeuw aanpakken. Daar klopt iets niet.”

Voorlopig blijft het wel bij wollige praatjes in ons land.

“Eenmaal de regeringsvorming rond is, moeten de politieke partijen daar werk van maken. Om in de voetbalwereld van Van Eetvelt te blijven: ze staan 3-0 achter met nog amper een kwartier te spelen.”