BelTA

Ruilt de omstreden Wit-Russische president Loekasjenko de onafhankelijkheid van zijn land voor de steun van Rusland?

De Russische premier Misjoestin en een delegatie ministers zijn vandaag in Minsk voor een ontmoeting met president Loekasjenko. Het is het eerste bezoek van de Russische regering aan Wit-Rusland sinds de betwiste presidentsverkiezingen van 9 augustus. President Aleksandr Loekasjenko ligt zwaar onder vuur en lijkt iedere steun van de bevolking kwijt te zijn. Maar Rusland reikt de hand en lijkt nu toch bereid om zich volledig achter de fel omstreden president te scharen. Maar de prijs die Loekasjenko in ruil betaalt, is groot.

analyse
Marijn Trio
Marijn Trio is buitenlandjournalist bij VRT NWS en volgt onder meer het nieuws uit Rusland en Oost-Europa op de voet.

Dagelijkse telefoontjes met de Russische president Vladimir Poetin: lange tijd was dit het enige waar de Wit-Russische leider zich aan kon optrekken. Het Kremlin zelf was karig met informatie, maar Loekasjenko klopte zich iedere dag weer op de borst over het telefonisch onderhoud. Door de presidentsverkiezingen zo duidelijk te vervalsen en het protest daartegen extreem bloedig neer te slaan, heeft hij alle steun vanuit de EU en de VS verloren. Wat rest, is Rusland. En dus richt Loekasjenko zijn blik volledig op de grote buur in het oosten.

Bufferstaat voor Rusland

Wit-Rusland is van groot belang voor Rusland. Het is een buffer tussen zijn westgrens en de EU- en NAVO-lidstaten, de laatste echt bevriende staat in het westen. Maar met Loekasjenko is de Russische president Poetin niet getrouwd. Al maanden zit er een stevig haar in de boter, omdat Loekasjenko te veel tegen het Westen aanschurkt, olie koopt in de VS en de Wit-Russische soevereiniteit zoveel mogelijk in de verf wil zetten. Poetin wil dat Wit-Rusland integreert in Rusland. Om de druk op te voeren draaide hij de kraan met oliesubsidies dicht, dé geldstroom waarop het regime van Loekasjenko drijft. 

In de weken na de frauduleuze verkiezingen keek Rusland de kat uit de boom. Het Kremlin wil een pro-Russische president in Minsk, maar dat hoeft niet per se Loekasjenko te zijn. Als hij de protesten niet zou overleven, leek Rusland ook bereid om te kijken of er onder de oppositie mensen waren met wie te praten viel. 

Sinds de omstreden verkiezingen van 9 augustus komen er dagelijks duizenden mensen op straat in Wit-Rusland tegen president Loekasjenko.
AFP or licensors

De oppositie in Wit-Rusland is zich maar al te goed bewust van die situatie. In een videoconferentie met het Europees Parlement benadrukte oppositieleidster Svetlana Tichanovskaja: "Dit is geen revolutie voor of tegen Rusland, noch voor of tegen de EU." Als er bij een demonstratie een Europese vlag gehesen wordt, roept het publiek om die snel neer te halen. Het protest is tegen Loekasjenko en zijn corrupte regime gericht, niet tegen Rusland.

Oekraïense extremisten

Maar de afwachtende houding van Rusland lijkt voorbij. Gisteren zei de Russische minister van Buitenlandse Zaken Sergej Lavrov dat de oppositie in Wit-Rusland illegaal en anti-Russisch is. Meer nog, Wit-Rusland wordt vanuit Oekraïne gedestabiliseerd, zegt Lavrov. Volgens de minister zouden er zeker 200 extremisten vanuit Oekraïense trainingskampen naar Wit-Rusland zijn gestuurd om er de boel op te stoken. Maar bewijzen daarvoor legt hij niet op tafel.

Dat Lavrov naar Oekraïne verwijst, is een verontrustend voorteken voor wat er zal komen. De Maidan-revolutie van 2014 in Oekraïne wordt in Rusland beschouwd als een illegale staatsgreep door anti-Russische fascisten. Dat het Kremlin de protesten in Wit-Rusland daarmee associeert, lijkt de ultieme doodsteek te zijn voor ieder overleg. Ook de Russische staatsmedia – die initieel wel degelijk berichtten over het politiegeweld tegen de onschuldige, vreedzame betogers – zijn van toon veranderd. Meer en meer klinkt de waarschuwing dat de Wit-Russische oppositie alle banden met Rusland wil doorknippen en de Russische taal wil verbieden – wat helemaal niet waar is. 

De Russische minister van Buitenlandse Zaken Lavrov (links) ontving gisteren zijn Wit-Russische collega Makej.
AFP or licensors

Maar de bocht is genomen en Rusland schaart zich helemaal achter president Loekasjenko. En Loekasjenko heeft die steun heel hard nodig. De bevolking en eventuele andere bondgenoten is hij kwijt. Maar hij herinnert er maar al te graag aan dat Rusland heeft gezegd dat het militair kan ingrijpen in Wit-Rusland als er "bepaalde grenzen worden overschreden".

Rusland heeft ook tientallen journalisten en technici gestuurd die ontslagen werknemers van de staatstelevisie vervangen. Op de Wit-Russische tv wordt plots "Beloroessija" gezegd – een naam die enkel Russen gebruiken om het land aan te duiden – en worden items van staatszender RT overgenomen.

Presidentschap in ruil voor soevereiniteit?

Loekasjenko heeft er veel voor over om zijn positie te behouden. Heel veel. Misschien zelfs de onafhankelijkheid van zijn land. Al jaren probeert Poetin Loekasjenko zo ver te krijgen het verdrag over een Uniestaat tussen beide landen uit te voeren. Al sinds 1999 vormen Wit-Rusland en Rusland formeel een unie, maar de onderhandelingen over een verregaande integratie staan sindsdien op een laag pitje. 

Loekasjenko wilde geen handpop zijn van Poetin, maar dreigt dat nu noodgedwongen te worden. De Wit-Russische leider zette zelf eerder deze week de bocht in. Op de staatstelevisie benadrukte hij de gemeenschappelijke geschiedenis met Rusland: "Wat ze bij jullie in het Westen ook zeggen of hier op de pleinen ook uitkramen: wij bewaken ons gemeenschappelijke vaderland, dat al driehonderd jaar bestaat. Ons gemeenschappelijke vaderland, waar twee volkeren leven van dezelfde oorsprong. Een vaderland van Brest (aan de westgrens van Wit-Rusland) tot Vladivostok (aan de oostgrens van Rusland)."

En zo heeft Poetin Loekasjenko dan toch waar hij hem zo lang heeft proberen te krijgen: in een totaal verzwakte positie, afhankelijk van de steun uit Moskou. Met de oprichting van een gemeenschappelijke uniestaat, waarin Wit-Rusland gereduceerd wordt tot een soort Russische provincie, houdt Poetin alle opties voor zijn politieke toekomst open. Als hij wil, kan hij nog tot 2036 president blijven, maar hij kan ook – als hij een waardige opvolger vindt – aan het hoofd komen te staan van de unie met Wit-Rusland.

Het zijn dus cruciale dagen voor Loekasjenko. Vandaag ontvangt hij een delegatie van de Russische regering. Morgen trekt zijn minister van Defensie naar Moskou. En als kers op de taart mag Loekasjenko ook binnenkort Poetin zelf ontmoeten, "om de wederzijds voordelige betrekkingen verder uit te werken, ook in het kader van de uniestaat".

Beluister ook de bijdrage van Rusland-expert Marijn Trio in "De ochtend":

Meest gelezen