"Stop met die beelden te tonen": veel vragen bij de nieuwsombudsman over de zaak-Chovanec

Voor heel wat kijkers en lezers zijn de beelden waarop Jozef Chovanec vecht voor zijn leven in een politiecel té confronterend. Het blijft gaan om beelden van iemand die heel erg lijdt en die later zal sterven. Televisieredacties kunnen inderdaad soms wat ongevoelig raken voor schokkende beelden. En steeds dezelfde beelden gebruiken is soms ook een gemakkelijkheids­oplossing.

Kijkersreacties:

"Aub stop ermee met telkens opnieuw die gruwelijke, mensonwaardige beelden te tonen. Bedankt."

"Hoe schrijnend moet dit zijn voor de familieleden. Ik vind het echt niet netjes van jullie om dit elke dag opnieuw te tonen. Ik blijf het nieuws hierover volgen maar de film wordt doorgespoeld. Geweld en onaangepast gedrag hoef ik niet telkens opnieuw te zien."

"Ik vraag de VRT en VTM dan ook met aandrang om deze beelden niet meer uit te zenden."

"Ik vraag ik me toch af waarom, nu al verschillende dagen in het journaal, soms tot vier keer of meer én dágelijks, dezelfde beelden uit die cel in Charleroi moeten getoond worden! Het is erg en ontoelaatbaar wat daar gebeurd is ... maar altijd die beelden, soms om de paar zinnen van de nieuwslezer, is van het goede(?) te veel!! DAT HEEFT NIKS MEER TE MAKEN MET NIEUWS EN INFORMATIE!!!"

Bekijk hieronder het fragment uit "De zevende dag":

Alles samen kwam deze opmerking toch wel enkele tientallen keren terug. Natuurlijk is een Journaal ook een beeldprogramma. En er zijn veel belangrijke details waarvan het logisch is dat ze ook getoond worden (de respectloze gebaren van de agenten, het gebruik van een deken, de injectie ...) Maar na overleg heeft de hoofdredactie van Het Journaal uiteindelijk toch deze mail rondgestuurd:   

"Gebruik de beelden niet als gratuit beeld op lives of studiogesprekken. Gebruik ze wel om concreet zaken te benoemen die in de cel zijn gebeurd.  (“We tonen ze en wel hierom.”)

Opletten met herhalingen, zeker als er twee onderdelen over de zaak in Het Journaal zitten. 

Ook in de headlines moeten we niet altijd standaard de beelden van de bewakingscamera gebruiken. Een foto van de man of andere beelden kunnen ook."

Toch zijn de beelden ook na de mail nog in elk Journaal te zien geweest. Maar er is effectief meer gebruikgemaakt van de foto’s van Jozef Chovanec uit betere tijden en er is spaarzamer omgesprongen met het meest indringende beeld.

Sommige mailers vonden dat al te veel aandacht ging naar de communicatiefout van Jan Jambon en zijn verantwoordelijkheid als toenmalig minister van Binnenlandse Zaken. 

Kijkersreactie: Ik blijf met veel vragen zonder dat de journalistiek hier het bredere beeld geeft. Er wordt maar op één ding gemikt: wist ie het of wist ie het niet? Is de journalistiek aan het afrekenen met Jan Jambon?

Natuurlijk is er intussen ook bericht over de verantwoordelijkheden van Justitie en bijvoorbeeld de politietop. Maar het is wel degelijk belangrijk dat wat gezagsdragers zeggen, vertrouwd mag worden. Als dat niet zo is, is het logisch dat journalisten daar kritisch over zijn. Ook journalisten van media met een onpartijdigheidsverplichting, zoals VRT en VTM, mogen wel degelijk kritische evaluaties maken. Dat doe je beter niet in een sfeertje van "Kijk eens wat ik hier durf te zeggen", maar faire, kritische evaluatie hoort nu eenmaal bij journalistiek. Dat staat ook uitdrukkelijk in het VRT-redactiestatuut. Ook VRT-journalisten mogen dus bijvoorbeeld zeggen: "Dit is een deuk voor de geloofwaardigheid van Jan Jambon."

Het VRT-redactiestatuut en het mediadecreet vragen dat de redactie "onpartijdig" zou zijn, niet "neutraal" of "objectief". Over het verschil tussen die begrippen heb ik al jaren een basistekst op mijn pagina staan. De onpartijdigheid zit hem erin dat je fair bent, duidelijk beargumenteert en dat je voor iedereen even kritisch bent. De media waren ook heel kritisch toen bijvoorbeeld Vlaams minister Joke Schauvliege uitspraken deed over de Staatsveiligheid die ze niet kon hardmaken.

Als er veel aandacht naar een bepaalde zaak gaat, moet de redactie goed uitleggen waarom die zaak belangrijk is. Bij de zaak-Chovanec is dat omdat we een paar dingen leren over de luchtvaartpolitie die terecht kritiek mogen krijgen. Dat er een mentaliteitsprobleem bestaat bijvoorbeeld. Een lacherige sfeer terwijl iemand hulp nodig had. Als Slovakije daar vragen over stelt, wordt er summier en selectief gerapporteerd. Het uitgangspunt leek nauwelijks te zijn: "Wat kunnen we hieruit leren?" En ook over de opleiding van de agenten valt nog wel wat te zeggen. Ook een kijker wijst daarop:

Kijkersreactie: Om te beginnen: de vergelijking van de beelden met de dood van George Floyd is hallucinant. Ik zie geen groot verschil tussen 8 min op Floyd zijn nek zitten, en 16 min op Chovanec zitten die op zijn buik ligt. Waarom wordt gelijkenis en verschil niet door de journalisten toegelicht? Van wie heeft de redactie schrik? Wie verbiedt hen dit?

De parallel met George Floyd in de Verenigde Staten klopt. Ook daar reageerden agenten erg arrogant op iemand die buiten zichzelf was. En in Vlaanderen was er in 2013 al de Panorama-uitzending over Jonathan Jacob. Ook daar wisten agenten niet hoe ze moesten omgaan met iemand in een delirium.

Sindsdien zijn er in België kennelijk wel enkele opleidingen georganiseerd voor interventie-eenheden maar niet breder dan dat. Journalisten moeten ook durven erkennen dat het voor agenten beslist niet eenvoudig is om om te gaan met mensen die de controle over zichzelf verliezen. Maar precies daarom is opleiding nodig. Al was het maar om duidelijk te maken dat je beter niet op de rug of borstkas gaat zitten van iemand die lijdt aan "excited delirium syndrome".

Er komt nu een werkgroep, is in de Kamer gezegd. De Pano-uitzending is intussen zeven jaar geleden. Ik zou het logisch vinden dat daar meer journalistieke vragen over komen. Als de politietop werkelijk vindt dat ze iedereen recht in de ogen kan kijken, moet ze ook uitleggen waarom de luchtvaartpolitie van Charleroi die opleiding niet heeft gekregen.