Direct naar artikelinhoud
AchtergrondDrugsgeweld Antwerpen

‘De hele haven zit vol drugs. Het is overal’

De Antwerpse haven is een heuse draai­schijf voor drugs. Er komen enorme hoeveel­heden toe die bestemd zijn voor heel Europa.Beeld Tim Dirven

Na een woelige start gaat Operatie Nachtwacht in Antwerpen haar tweede week in. Of de grootscheepse actie tegen het drugsgeweld effect heeft, moet nog blijken. ‘Dit is als een virus; je krijgt het niet weg, je moet alleen zorgen dat het niet uit de hand loopt.’

Bijna 2,3 ton cocaïne onderschepte de politie en douane vorige maand in de haven van Antwerpen. Dat brengt de totale cokevangst dit jaar tot nu toe op 35.000 kilo. In 2019 werd meer dan 62 ton cocaïne in beslag genomen. Het stijgend aantal drugsvondsten is volgens de douane te wijten aan het feit dat er steeds meer en grotere hoeveelheden binnengesmokkeld worden. “Bovendien hebben de drugsorganisaties dit jaar geen lockdown gehouden”, klinkt het.

Ondanks de toename in drugsvangsten lijkt het vechten tegen de bierkaai. De haven van Antwerpen is samen met die van Rotterdam een spil in de Europese drugstrafiek waarbij het om een continu kat- en muisspel gaat tussen douane, politie en smokkelaars. “De technieken van de smokkelaars zijn divers en wijzigen ook vaak”, zegt woordvoerster Florence Angelici van de douane. “Onze diensten moeten die veranderende technieken steeds proberen zo snel mogelijk te achterhalen.”

Het recente geweld in Antwerpen is een gevolg van een conflict tussen twee Marokkaanse bendes die gespecialiseerd zijn in het uithalen van drugs in de haven, iets dat op steeds grotere schaal plaatsvindt. “Dat organiseren van het uithalen is een typische dienstverlening in Antwerpen geworden”, zegt journalist Joris Van der Aa, die al twintig jaar onderzoek doet naar de drugscriminaliteit in de stad. “Een klassieke methode is de rip-offtechniek. Blokken coke worden in sporttassen gestopt en in Zuid-Amerika bij de legale cargo gelegd waarna men iemand regelt die het er hier weer wil uithalen.”

De groeperingen die zich met het uithalen bezighouden, kopen havenmedewerkers om voor informatie, om een container op de juiste plaats te zetten of tijdens de bewaking een oogje dicht te knijpen. “Ook kopen ze zich in bij bedrijven die instaan voor het onderhoud van de koelcontainers”, weet Van der Aa. “Ik heb al gehoord van dergelijke bedrijven die volledig in handen zouden zijn van een criminele organisatie. Iedereen werkt mee, van de top tot de bodem.”

Een andere veelgebruikte techniek is het ‘switchen’ waarbij sporttassen met cocaïne bij aankomst in de haven razendsnel worden overgeladen van een Zuid-Amerikaanse container naar een EU-container. Want EU-containers worden bijna nooit gecontroleerd. Ook hier moet worden samengewerkt met havenarbeiders die een container kunnen lokaliseren of verplaatsen en de drugs overladen. Afgelopen dinsdag nog werden twee havenarbeiders betrapt op het switchen van cocaïne in de containerterminal van kaai 1742 van het Deurganckdok in de Waaslandhaven, schreef Gazet van Antwerpen. Het zou om een partij van 100 kilo coke gaan.

Davy* (ex-werknemer haven): ‘Dat loopjongens 10.000 euro krijgen om kleine tassen uit te halen, dient enkel als afleiding voor de grote ladingen.’Beeld Tim Dirven

Hoe groter en veelvuldiger de partijen cocaïne, hoe meer geld er tegenaan wordt gegooid om het uit de haven te halen, zegt Van der Aa: “Enkele jaren geleden ging het nog om een paar duizend euro voor een klus, tegenwoordig duiken in onderzoeken bedragen op van 75.000 tot 100.000 euro om een container op zijn plaats te zetten. Dat is veel geld, maar degenen die het organiseren kunnen er nog veel meer mee verdienen en beschikken bovendien over enorme financiële bedragen. Geld heeft voor dat soort mannen zelfs geen waarde meer.”

Nog een andere methode om drugs uit te halen, is de pincode. Op elke container zit een unieke pincode die nodig is om een container op te halen uit de terminal. De vrachtwagenchauffeur tikt de code in als hij de terminal binnenrijdt. Maar ook dat systeem wordt dus onderschept, weet Van der Aa: “Plots blijken die pincodes in handen te zijn van criminelen en ontstaat er een race om de container zo snel mogelijk uit de terminal weg te halen. In het begin huurden de criminelen hackers in om alle pincodes van een terminal te kraken. Tegenwoordig kopen ze de mensen om. Dat gaat niet over een eenvoudige bediende maar over mensen van hoog niveau binnen een rederij. Ik geloof dat ze tot 200.000 euro voor zo’n pincode betalen.”

De stijging van het aantal onderschepte transporten in de Antwerpse haven zou overigens weleens het gevolg kunnen zijn van de doorbraak in het Nederlands onderzoek dit jaar waarbij de versleutelde tekstberichten van criminelen ontcijferd werden. De telefoons van Encrochat werden gehackt waardoor massa’s gegevens over onder andere handel in drugs leesbaar werden. Zo ontdekte de Nederlandse politie eind juni aan de grens met België ook een onderwereldgevangenis met een speciale martelkamer. De criminelen gebruikten met PGP (Pretty Good Privacy) versleutelde smartphones. “Dat PGP-systeem is een enorme hype geworden in de criminele wereld,” zegt Van der Aa. “De politie is nog volop bezig om al die gegevens te exploiteren, er zal nog veel gebeuren op dat vlak.”

Schending mensenrechten

Of het oplaaiende geweld in Deurne en Borgerhout de afgelopen weken een rechtstreeks gevolg is van de drugsvangsten in augustus, is niet duidelijk. Maar dat er íéts moest gebeuren om de openbare orde en veiligheid in de stad aan te pakken, daar kon niemand nog omheen. Intussen is Operatie Nachtwacht een week bezig. En zoals te verwachten was, zijn de reacties uiteenlopend. Heel wat buurtbewoners zijn blij dat er ‘eindelijk iets gebeurt’. De Mensenrechtenliga noemt de systematische controles en het afsluiten van straten met militair materiaal ‘serieuze schendingen van de mensenrechten, zoals het recht om te gaan en te staan waar en wanneer je wil’. Volgens de liga heeft 99,9 procent van de bewoners niets te maken met de drugsproblematiek maar worden ze wel het slachtoffer. Anderen juichen de grootschalige aanpak toe en vinden dat er niet hard genoeg tegen het drugsgeweld kan worden opgetreden.

Gaar­keuken 110, een vaste schaft­plek voor dok­werkers. Hooguit 1 procent van de arbeiders is bij de smokkel betrokken, klinkt het hier.Beeld Tim Dirven

Grote vraag blijft; heeft het spierballengerol van Operatie Nachtwacht ook effectief zin? “Het is nog te vroeg om over evaluaties te communiceren”, zegt politiewoordvoerder Willem Migom. “Dit is een werk van lange adem. Buiten het incident met de schietpartij vorige week zaterdag, is het rustig gebleven. Dus doen we gewoon door.”

Maar criminoloog Tom Decorte voorspelt juist een averechts effect: “Een war on drugs leidt altijd en overal tot een drug war. Door de repressieve aanpak van de overheid houden de opportunisten in de drugswereld ermee op, waardoor de overblijvende zware criminelen elkaar gaan bekampen om macht te claimen.”

Met Operatie Nachtwacht los je de drugssmokkel in de haven bovendien niet op. “Maar als je niets doet, krijg je kritiek van de burger en als je wel iets doet, is het ook weer niet goed”, zegt antropoloog Teun Voeten die dit jaar een boek uitbracht over de drugssituatie in Antwerpen. “En al zitten de grote drugsbonzen allang in het buitenland, je moet er als politie wel voor zorgen dat die kleinere straatjongens intussen geen territorium winnen. Om een escalatie van aanslagen en schietpartijen te voorkomen, moet je af en toe een zware vuist maken en laten zien dat je dit niet tolereert. Het is geen zaligmakende oplossing, maar nogmaals: niets doen is ook geen optie.”

Intussen is het wel rustiger op straat, zegt Voeten, die zelf in Deurne woont. Vorig jaar ontplofte er nog een granaat in zijn straat. “Voor Operatie Nachtwacht van start ging, scheurden ze hier ’s nachts door de straten met hun auto’s, nu is dat totaal gestopt.”

Ook advocaat Sam Vlaminck, raadsman in verschillende drugszaken, stelt zich vragen. “Operatie Nachtwacht is een pleister op een houten been omdat de drugsindustrie dermate breed is uitgestrekt en in verschillende echelons van de maatschappij is doorgedrongen dat het eigenlijk niet op te lossen valt door een bepaald gebied van Antwerpen in lockdown te plaatsen. Maar ik begrijp wel dat de burgemeester actie onderneemt, hij moest iets doen.”

Sowieso zijn het vooral de havenarbeiders die het grootste risico lopen om gepakt te worden. Ze werken in opdracht van de rekruteerders. Daarboven zitten de meer ervaren uithalers die al geld verdiend hebben en mee investeren, legt Van der Aa uit. “Ze handelen eigenlijk in contacten want ze beschikken over een hele portefeuille van mensen die ze kunnen aanspreken. Sommigen hebben op alle kaaien volk werken.”

Dat de vele drugsvangsten een ferme deuk betekenen voor de reputatie van de havenarbeiders, is geen verrassing. Op het terras van Gaarkeuken 110, de laatste gaarkeuken in de haven van Antwerpen, vertelt een groep schaftende dokwerkers dat ze zich er zo weinig mogelijk van aantrekken. “Er worden elke dag vondsten gedaan maar wij horen dat vaak pas een dag later. Het is overal, de hele haven zit vol drugs.” Een van hen werkt op de fruitwerf waar de bananencontainers aankomen. “Daar zit het zeker, want de containers komen rechtstreeks uit Colombia. Maar het zit ook in ladingen kolen, tussen het goud- of zilvererts, en vorige week nog tussen sportschoenen in Rotterdam.”

Hooguit 1 procent van de havenarbeiders is bij de smokkel betrokken, klinkt het overtuigd. “Wij doen gewoon ons werk. Behalve hij”, wijst een van de mannen knipogend naar zijn collega. “Hij is dan ook de enige met een appartement in Spanje. Dat kunnen wij ons niet veroorloven.” Zijn collega grijnst: “Was het maar waar. Voorlopig moet ik het doen met een stadstuintje.”

Tiny Janssens is kraanchauffeur in de haven en bestuurslid bij de vakbond BTB. Zij maakt zich wel druk om de reputatie van de havenarbeiders. “We worden in de media maar al te vaak afgeschilderd als marginalen of junks. Terwijl de meeste dokwerkers zich helemaal niet met drugs bezighouden. Het zijn de planners of de mannen van het management die weten wanneer en waar bepaalde containers aankomen.”

Ook zij krijgt weleens de vraag of ze ‘iets kan fiksen’ als ze vertelt dat ze aan de dokken werkt. “Maar meestal proberen ze het bij de jonge gasten, of bij de mannen met geldproblemen.”

Dat er een ontzettend goeie sfeer hangt in de haven, benadrukt Janssens. “Vergeet niet dat het een gevaarlijke job is. Op een shift kan veel gebeuren, je leven hangt elke dag van je collega af. Daarom zijn wij één grote familie.”

Tiny janssens (kraanchauffeur / bestuurslid BTB): ‘Wij worden afgeschilderd als junks en marginalen maar de meeste dok­werkers zijn helemaal niet met drugs bezig.’Beeld Tim Dirven

Davy* (29) is ex-werknemer bij de haven. Omdat hij al lange tijd weg is, wil hij vertellen over zijn ervaring met de drugstrafiek. “Vijf jaar geleden werkte ik in de haven voor een bedrijf dat koelcontainers onderhoudt. De vele drugsverhalen die de ronde deden, maakten me nieuwsgierig en dat liet ik weten. De collega’s in de terminal vertelden dat ik na werktijd met hun baas kon praten als ik ‘mee wilde doen’. Omdat ik het spannend vond en weinig geld had, besloot ik erin mee te gaan. De baas bleek een kalme, slimme en heel vriendelijke man. Hij was van Albanese afkomst maar sprak perfect Nederlands. Na wat uitleg kreeg ik het nummer van een container door en de plek waar die stond. Ik moest het ventilatieschot openen en er twee sporttassen uithalen. Die zou ik na werktijd afgeven, waarna ik 10.000 euro zou ontvangen.”

Toen Davy afzag van zijn medewerking werd hij via sms en Facebook bedreigd. Het was te laat, klonk het. Hij zat erbij en kon niet meer terug. Als hij niet meewerkte, wisten ze hem thuis te vinden. Davy nam ontslag en werd uiteindelijk met rust gelaten. Nu beseft hij dat hij als kanonnenvoer diende: “Oké, ik kon er 10.000 euro mee verdienen maar het zijn jonge loopjongens zoals ik die worden gebruikt om kleine tassen met drugs uit te halen terwijl het in feite om een afleidingsmethode gaat voor de grotere hoeveelheden drugs.”

Advocaten

De grote sommen geld die in de drugswereld omgaan, zijn hoe dan ook zorgwekkend. Gevolg is dat de criminelen steeds driester te werk gaan, vaak met een arrogantie die verraadt hoe ver hun macht zich uitstrekt. “De invloed van het criminele geld op de samenleving is niet te onderschatten”, vindt Van der Aa. “Dat de horeca erdoor is aangetast in Borgerhout is niets nieuws. Maar het gaat veel verder. Bakkerijen, slagerijen, een handel in bouwmaterialen, sportclubs…”

Er zijn ook advocaten die geld verdienen via het regelen van allerlei hand- en spandiensten voor criminelen, gaat Van der Aa voort. “Voor sommige advocaten is het gepubliceerd krijgen van drugsvangsten een soort bijverdienste geworden. Ze vragen soms tienduizenden euro’s aan criminelen om de drugsvangst door te spelen aan journalisten, in de hoop het gepubliceerd te krijgen. En dan zie je zo’n jonge advocaat plots met een horloge van pakweg 30.000 euro pronken. Dat roept toch vragen op. Dat is hetzelfde soort advocaten dat door criminele organisaties wordt ‘gestuurd’ om bendeleden die tegen te lamp zijn gelopen ‘onder controle’ te houden.”

Stafhouder Tom Hens van de Antwerpse balie wenst niet in te gaan op algemene beweringen dat sommige advocaten zich aan zulke praktijken zouden bezondigen. Hens: “Ik betreur dat de advocatuur door dergelijke uitspraken in een slecht daglicht wordt gesteld. Onafhankelijkheid en integriteit behoren tot de kernwaarden van ons beroep.”

Antwerpen is al een hele tijd in de ban van nachtelijke beschietingen en granaataanvallen. Voorlopig blijft het bij materiële schade.Beeld BELGA

Als een drugsvangst niet wordt gepubliceerd, ontstaat er vaak ruzie en onrust onder de criminelen. Degenen die de drugs verkopen, geloven pas dat hun partij werkelijk is onderschept als het wordt gepubliceerd.

Van der Aa werd er zelf ook al eens over aangesproken: “Jaren geleden werd ik via mail benaderd door een crimineel van wie achteraf is gebleken dat het Jan Van Zantvoort was. Die man was een partij van 235 kilo cocaïne kwijt, maar omdat er niks van in de media was gekomen, waren er binnen de criminele organisatie spanningen ontstaan. De jongen heeft maandenlang contact gehouden om het in de krant te krijgen, maar omdat ik geen bevestiging kreeg dat het ook echt was gepakt, heb ik er nooit iets over geschreven. Een paar dagen na het laatste mailtje, is hij vermist geraakt. En een paar jaar later is zijn lijk opgedoken in Zuid-Spanje. Hij lag begraven in een tuin. Doodgeschoten.”

Of ze in Antwerpen dezelfde gewelddadige kant opgaan als het Nederlandse drugsmilieu, waar zelfs advocaten worden vermoord, is voorlopig nog een open vraag. Volgens Teun Voeten gaat het er in de koekenstad minder grof aan toe omdat de cocaïnehandel wordt gedomineerd door Marokkaanse families die elkaar allemaal kennen en samen aan de trouwtafel zitten. Ze moorden elkaar niet zo snel uit omdat het een veel hechtere groep is dan de versplinterde organisaties in Nederland. Ook Van der Aa denkt dat de hechte onderlinge banden in Antwerpen het echt grove geweld op afstand houden: “Men is via allerlei huwelijken bijna allemaal familie van elkaar. Er wordt met granaten gegooid maar als ze iemand dood willen, dan zou dat ook gebeuren. Of die familiale banden dé verklaring zijn, weet ik niet maar feit is dat de Belgische drugsjongens steeds belangrijker worden en dat er vooralsnog geen moorden plaatsvinden in Antwerpen. De grote drugsbazen zitten wel allemaal in het buitenland, dat is zeker. Als er mensen uit Antwerpen worden vermoord, is dat in Dubai, Rotterdam, Spanje of Athene gebeurd. Het lijkt wel het principe van don’t shit where you eat. In Antwerpen moet geld verdiend worden dus kun je beter niet te veel kabaal maken.”

Speurders op de plek van een granaatexplosie. Sam Vlaminck (advocaat in drugszaken): ‘Het probleem is eigenlijk niet op te lossen door een bepaald gebied van de stad in lockdown te plaatsen.’Beeld Marc De Roeck

Haven niet blokkeren

Bart De Wever (N-VA) zegt dat hij alleen aan symptoombestrijding kan doen in de strijd tegen de drugsoorlog. In de volgende federale regering zou een Belgische variant van de Amerikaanse Drug Enforcement Administration (DEA) moeten worden opgericht, betoogt de burgemeester. Ook pleit hij voor meer capaciteit bij de federale gerechtelijke politie. Vooralsnog ontbreekt het echter aan geld en aan middelen. In 1971 werd overigens al eens een apart drugsagentschap opgericht, het Bureau d’Information Criminelle (BIC). Dat ging na enkele jaren alweer op de fles omdat de leden van de dienst, allemaal rijkswachters, de in beslag genomen drugs zelf verkochten. Ook het Stroomplan van 2018, bedoeld om de instroom van cocaïne in de Antwerpse haven in te dijken, bleek geen denderend succes. Ook toen vond De Wever dat de federale gerechtelijke politie en justitie zich meer moesten inzetten om het drugsgeweld in Antwerpen aan te pakken.

Intussen blijft het probleem in de Antwerpse haven een feit. Het is zoeken naar een evenwicht tussen een grondige aanpak om drugs op te sporen en een soepele doorvoer van goederen. “Als je containers gaat blokkeren omdat ze gecontroleerd worden, leg je het sterkste punt van de haven lam”, vindt advocaat Sam Vlaminck. “Dat zorgt voor een economisch probleem. Antwerpen is tenslotte een doorvoerhaven, snelheid is belangrijk.”

Ook Van der Aa maakt zich weinig illusies over mogelijke grootscheepse plannen om de drugstrafiek in Antwerpen afdoende te kunnen bestrijden. Zolang er een vraag is naar drugs, zal er altijd geleverd worden. Is het niet via de ene weg, dan wel via een andere manier. “Het is als een virus; je krijgt het niet weg, je moet alleen zorgen dat het niet uit de hand loopt.”

*De echte naam van Davy is bij de redactie bekend.

In de haven van Antwerpen is er voortdurend een kat-en-muisspel bezig tussen douane, smokkelaars en politie.Beeld BELGA