Geestelijke gezondheidszorg: een speerpunt van het nieuwe beleid, maar tot welke prijs?

De formatienota die Alexander De Croo en Paul Magnette op 30 september – vlak voor de start van de ‘Samen veerkrachtig’ – de wereld intrapten, windt er geen doekjes om. Onze federale regering wil investeren in geestelijke gezondheidszorg en stemt daarvoor af met de andere beleidsniveaus van het land:

“In overleg met de sector en de patiëntenverenigingen wordt een meerjarentraject opgemaakt om prioriteiten te definiëren en een nieuw beleid te implementeren. Daarbij is de terugbetaling van psychologische zorgen door klinisch psychologen en klinisch orthopedagogen de eerste prioriteit.” 

Aanvullend vermeldt de nota dat er een groeipad wordt uitgetekend, dat mobiele teams worden uitgebreid én dat er meer voltijdse werknemers komen voor intensieve psychiatrische zorg. De ambities zijn niet min en moeten bijdragen tot kwalitatieve en bereikbare geestelijke gezondheidszorg voor iedereen. Die houdt, zo stelt de regering, rekening met individuele noden van patiënten in een snel veranderende samenleving.

Het engagement is mooi, maar wat mogen de beloftes van de Vivaldi-coalitie in de praktijk kosten? Daarover is de formatienota duidelijk: er wordt recurrent (elk jaar opnieuw) 1,2 miljard euro begroot, tot 2024. 600 miljoen euro daarvan is bedoeld voor betere verloning en werkvoorwaarden van het personeel, 402 miljoen gaat naar bijkomend personeel. Resten er nog 200 miljoen euro om te doen wat o zo noodzakelijk is: laagdrempeligheid en betere terugbetaling garanderen, werkingsniveaus verbinden en geestelijke gezondheidszorg vlot beschikbaar stellen voor wie er nood aan heeft. 

Die 200 miljoen euro lijkt een smak geld, maar eigenlijk gaat het om een spreekwoordelijke druppel op een hete plaat. We zoomen ter vergelijking even in op het Vlaamse/gewestelijke niveau, dat ook haar ambities aankondigde in de jongste Septemberverklaring. Voor het versterken van de geestelijke gezondheidszorg begroot Vlaanderen 270 miljoen euro. Broodnodig, als je bijvoorbeeld weet dat je na een aanmelding in een centrum voor geestelijke gezondheidszorg gemiddeld 50 dagen moet wachten op een intakegesprek. En dat er nog eens 53 dagen bijkomen vóór een behandeling kan starten. De gemiddelde wachttijd is gedurende het laatste rapportagejaar overigens met 5% gestegen. (bron: jaarverslag Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid, referentiejaar 2018)

Het is ronduit ondenkbaar dat patiënten met een fysieke klacht of zware ziekte in dit land, even lang van hulp verstoken zouden zijn. Samana, dat binnen het christelijk ziekenfonds de belangen van chronisch zieken en mantelzorgers behartigt, onderstreepte daarom dat er op gewestelijk niveau minstens 1,6 miljard euro nodig is om de wachtlijsten in geestelijke gezondheidszorg weg te werken. Aangezien het kersverse Vlaamse regeerakkoord ‘maar’ 270 miljoen euro voor de sector begroot, is de kost bij voorbaat niet gedekt. Wie dat zal oplossen, durft niemand zeggen.

Op het federale niveau is de recurrente enveloppe van 1,2 miljard euro, inclusief het niet in detail toegewezen budget van 200 miljoen euro, zo’n beetje de evenknie van dat Vlaamse verhaal. Het voorziene bedrag is niet niks, maar zal de facto ontoereikend zijn. Waardoor de vereiste zorg voor heel wat mensen moeilijk toegankelijk, (te) beperkt terugbetaald of zelfs ronduit onbereikbaar blijft. Tenzij er een mirakel gebeurt.

Bovendien gaapt naast de uitdagingen in die geestelijke gezondheidszorg nog dat indrukwekkende federale begrotingstekort, dat naar schatting tot 53 miljard zal oplopen dit jaar. Als de regering-De Croo anno 2020 belooft om voor de betrokken sector 1,2 miljard te reserveren, wordt er eigenlijk budget gehaald uit een spaarpot die er deels geen is. Het ziet er dus naar uit dat we samen bijzonder veerkrachtig zullen moeten zijn om de kwaliteit van die zorg niet verder te zien afbrokkelen.

Desondanks huldig ik als burger een brok positivisme. It’s a moral duty. De regering-De Croo vestigt de aandacht op geestelijke gezondheidszorg én er wordt extra budget voor gereserveerd: dat is knap. Daarnaast zit de garantie en hoop voor morgen sinds jaar en dag in de sector zelf, die naast reguliere en terugbetaalde trajecten, tal van degelijke laagdrempelige initiatieven aanbiedt. Ze stimuleren jongeren en volwassenen om hun mentale besognes bespreekbaar te maken, desnoods van buur tot buur, of via intakeplekken die geen registratie of doorverwijzing vereisen. 

Dat engagement bestendigt de echte en onbetaalbare veerkracht van geestelijke gezondheidszorg. Voor zover ze al dan niet leunt op een financiële injectie van de overheid, wordt ze getorst door de expertise en goodwill van duizenden therapeuten, verzorgers en ambulante medewerkers die ongeacht begrotingscijfers maar één ding willen: dat mensen (terug) goed in hun vel zitten.