Deze journalist dook in de krochten van het internet: ‘Ik schrijf over uitschot’

Bent u al eens gehackt? Werd u online al eens gechanteerd? Werd uw werkgever al eens gegijzeld met ransomware? Of misschien deed een cybercrimineel zich wel al eens voor als uw zoon of dochter om geld af te troggelen? Misschien belandde er al eens een pikante foto of een filmpje waarin duidelijk te zien is dat u dronken bent op het internet zonder u dat wilde? Iedereen heeft sowieso al eens getwijfeld om op de link van een phishing mail te klikken, toch?

Neen?

Dan zal de Nederlandse technologiejournalist Daniël Verlaan u verderop in dit interview niet meteen geruststellen. “Het is geen kwestie of we ooit het slachtoffer worden van cybercriminaliteit, het is een kwestie van wanneer.” En Daniël Verlaan kan het weten. De techjournalist van RTL Nieuws verdiept zich al jaren in de onderbuik van het internet en alles wat daar misloopt. “Het is daar niet bepaald een pretje.” Wie op zoek is naar persoonsgegevens, drugs, wapens, virussen, gehackte gegevens, kredietkaartgegevens of kinderporno, je kan het allemaal vinden.

In zijn boek Ik weet je wachtwoord probeert Verlaan aan de hand van spannende waargebeurde verhalen de lezer diets te maken om toch wat voorzichtiger te zijn wanneer hij of zij een computer of smartphone ter hand neemt.

In Vlaanderen hebben drie bekende Vlamingen zich laten vangen aan een student die zich voordeed als een vrouw om pikante filmpjes te delen. Hebt u dat verhaal opgevangen?

“Jazeker. Al ken ik het motief niet. Was de dader homoseksueel of wilde hij die mannen afpersen?”

Er speelde voor zover we weten bij de jongeman die zich uitgaf als Eveline geen financieel motief.

“Oh, oké, dit leek heel erg op een afpersingszaak. In Nederland zijn er georganiseerde bendes die naaktbeelden verzamelen van bekende en invloedrijke Nederlanders om hen op die manier te chanteren. Dat is een heel lucratieve bezigheid. Maar wat het motief ook is: ik kan me voorstellen dat die mannen heel wat gezeik over zich heen hebben gekregen. Want wie is nu zo stom om seksfilmpjes te sturen naar iemand die ze nog niet ontmoet hebben? Zo klinkt het in de publieke opinie. Ik vind dat we hen niets mogen kwalijk nemen.”

Slim is het niet.

“Dat kan inderdaad iedereen zeggen die nog nooit het slachtoffer werd van zulke praktijken. Net zoals rijke mensen het dom vinden dat arme mensen arm blijven. Maar door vanuit die luxepositie naar het probleem te kijken, los je niets op. Meer zelfs, het maakt het probleem alleen maar erger. Het zorgt voor extra schaamte bij slachtoffers. We moeten onze woede en ons ongeloof in dit soort misdrijven richten naar de verzamelaars en de verspreiders van die beelden, niet de slachtoffers. En heel wat mensen zullen dan wel denken: stuur gewoon geen naaktfoto’s. Maar dat gaat niet lukken. Sexting is nu eenmaal een deel van seksualiteit in 2020. En het gaat niet weg in de toekomst.”

Is schaamte niet een van de grootste problemen in het gevecht met cybercriminaliteit?

“Heel zeker. Zowel op persoonlijk als op bedrijfsniveau. Schaamte zorgt ervoor dat je heel vatbaar bent voor chantage. Denk aan de Nederlandse bendes waarover ik het net had. Maar ook banken schamen zich. Denk aan een bank die platgelegd wordt door een tiener. Dat is beschamend Maar dat gevoel kan ik niet wegnemen.”

Wat kunnen we wel doen?

“We moeten ons meer bewust zijn van de gevaren op het internet. Ik vind het zo gek dat we dat nog steeds niet geleerd hebben. Wanneer we op reis gaan, zorgen we dat alle ramen toe zijn, dat alle stopcontacten uitgetrokken zijn, dat voor- en achterdeur goed dicht zijn. Dat zit er bij ons ingebakken. Alleen, online doen we dat nooit. Meer zelfs: we laten bij wijze van metafoor alle deuren openstaan en zetten een grote richtingaanwijzer voor criminelen waar ons groot plasmascherm staat. Ik deel al jaren tips aan vrienden, kennissen, familie en iedereen die het wil horen, hoe ze zich beter online kunnen beschermen. Haast niemand  gebruikt die tips. Behalve als het te laat is. Dan wil iedereen plots zijn accounts beveiligen. Het is de belangrijkste reden waarom ik dit boek geschreven heb: om mensen te waarschuwen.”

Wie uw boek leest, kan maar tot één vaststelling komen: het internet hangt met haken, ogen én datalekken aaneen. Het is een wonder dat ik nog geen slachtoffer werd van een cybermisdrijf.

“Eigenlijk is het onwaarschijnlijk dat het internet werkt. Het hangt inderdaad met touwtjes aaneen. En dat maakt niet alleen het internet kwetsbaar, maar ook burgers en onze maatschappij. Daar komt het coronavirus nog eens bovenop. Wie vroeger al eens een portefeuille of telefoon stal in een discotheek, heeft daar nu niet veel kans meer toe. De cybercriminaliteit is de laatste maanden alleen maar toegenomen. En de kansen voor een cybercrimineel zijn er in overvloed. Er zijn dagelijks datalekken. Mensen updaten hun toestellen niet. Het is enorm makkelijk om een WhatsApp-telefoonnummer over te nemen en zo te proberen om geld af te troggelen.”

Wie kan ons daartegen beschermen?

“Ik wil mensen niet bang maken, maar we zijn op onszelf aangewezen. Spelers zoals Apple en Google bieden heel wat tools aan om ons beter te beschermen, maar die gebruiken we niet voldoende. Het is alsof we naar een slotenmaker gaan voor een superslot, maar dan het slot nooit gebruiken.”

_{(Lees verder onder de foto)}

De laatste scoop van Daniël Verlaan, van begin oktober, toont nog maar eens aan hoe een menselijke fout, verschrikkelijke gevolgen kan hebben. De Nederlandse jeugdhulporganisatie Kenter sloot zijn oude website onbeveiligd af. Verlaan kocht de oude domeinnaam en kon e-mails ontvangen van mensen die nog niet op de hoogte waren van de nieuwe naam van de organisatie. 

“Maar ik geraakte op die manier ook aan allerlei gevoelige gegevens”, zegt Verlaan. Het ging om namen van jonge kinderen met zeer gevoelige details over hun privéleven, zoals psychische aandoeningen, de instabiele thuissituatie, het drugsgebruik en allerlei problemen op school. Via die weg verkreeg Verlaan ook volledige namen, woonadressen en burgerservicenummers van miljoenen zorgverzekerde Nederlanders. Informatie die goud waard is voor cybercriminelen, die met deze gegevens identiteitsfraude kunnen plegen of zeer gerichte phishingberichten kunnen sturen. Dat soort gegevens komen meestal op het darkweb terecht waar ze verhandeld worden.

Hoe omschrijft u het darkweb?

“Het darkweb is het verborgen deel van het internet. Het is een plek waar mensen liefst anoniem blijven omdat ze illegale dingen doen. Je vindt er drugs, wapens, virussen, gehackte gegevens, kredietkaartgegevens en heel veel kinderporno.”

In uw boek schrijft u: ‘Na de koffie start ik Tor op. Binnen tien minuten heb ik al een lijst met veertien websites voor mijn neus die stuk voor stuk bedoeld zijn om kindermisbruik te stimuleren.’ Is het echt zo gemakkelijk?

“Ik ben gespecialiseerd in het darkweb. Maar moeilijk is het niet, neen. Seksueel misbruik van kinderen is door het darkweb breder beschikbaar. Voordien werd kinderporno ook gedeeld op het gewone internet – nog steeds trouwens – maar dat was veel lastiger om te vinden. Er zijn ook onzichtbare clubjes waar kinderporno gedeeld wordt. Denk aan WhatsApp-groepen. Om toegang te krijgen tot zulke groepen moet je bewijzen dat je een misbruiker bent. Op het darkweb is dat niet nodig. Het ziet eruit als het internet uit de jaren 90: traag en lelijk. Maar je raakt er heel makkelijk aan kinderporno.”

Hoe komen die mensen aan die beelden van kinderen?

“Het zal waarschijnlijk raar klinken, maar de meeste beelden worden door kinderen zelf gemaakt. Zo circuleren er heel wat beelden van kinderen die zich uitkleden voor de webcam. Dat doen ze terwijl ze chatten via programma’s zoals Omegle. Dat is een gratis chatwebsite waar gebruikers anoniem en zonder te registreren met onbekenden kunnen communiceren. Twee gebruikers worden willekeurig tegenover elkaar geplaatst in een privégesprek. Kinderen doen dat omdat ze het spannend vinden, maar ze beseffen niet dat die beelden verzameld worden. Maar ook TikTok is een belangrijke bron voor mannen – het zijn bijna allemaal mannen – die kinderen opwindend vinden. Ze schuimen de video-app af en reageren op leuke video’s. Ze vragen aan kinderen om de dansjes eens opnieuw te doen, maar dan in bikini of badpak.”

“Een andere grote hap zijn de beelden die gemaakt worden door de gebruikers zelf. Het gaat om foto’s van op het strand of foto’s die stiekem getrokken werden in kleedhokjes. Maar ook wanneer je als ouder een foto van een baby in een bad deelt op Instagram is er een kans dat het beeld in een map tussen de kinderporno belandt. En dan zijn er nog de filmpjes van seksueel misbruik. Die komen meestal vanuit Azië, waar mensen enkele honderden euro’s betaald krijgen om een kind te misbruiken en dat te filmen. In het Oostblok zijn er zelfs professionele studio’s die kinderporno opnemen in 4K-kwaliteit.”

Wie zijn die mensen die daar rondhangen?

“Dat is moeilijk te achterhalen. Ik heb met heel wat van die mensen gechat. Al deed ik dat nooit tijdens de lunch, anders kreeg ik geen hap meer door mijn keel. Het is nooit mijn bedoeling om die mensen te ontmaskeren, dat is de taak van de politie. Ik wilde begrijpen wat voor mensen op zoek gingen naar foto’s van kinderen. En of ze nadenken over het leed dat ze mensen aandoen. Het viel me vooral op dat mensen niet per se opgewonden werden van die beelden. Sommigen kwamen er voor de kick, om gechoqueerd te worden, om een prikkel te voelen.”

U praatte ook met verschillende slachtoffers van cybercriminaliteit. Wat onthoudt u uit die gesprekken?

“Op het internet blijft alles bestaan. Of we het nu hebben over een foto die gedeeld wordt op een website vol kinderporno, of over een naaktfoto die gelekt is, of over een filmpje van een tiener die straalbezopen op straat ligt: de slachtoffers weten dat die beelden bestaan. Ze weten alleen niet wanneer ze opnieuw zullen bovenkomen. Ik zou ervoor pleiten om mensen die beelden van minderjarigen online delen, strenger te straffen. Je moet op je achttiende met een propere lei aan je leven kunnen beginnen. Twintigers en dertigers die het slachtoffer werden van wraakporno vertelden me dat ze heel blij waren dat hen dat niet als tiener overkomen was.” 

Wat doet dat soort onderzoeken met je mensbeeld?

(valt even stil) “Ik schrijf over criminelen. Die vinden het niet leuk wat ik doe. En na zo’n onderzoek naar kinderporno heb je het wel even gehad met de wereld. Maar het is nu niet dat ik de wereld als één vreselijke plek zie. Ik schrijf gewoon over uitschot.”

Stel dat lezers beseffen dat ze zich beter willen beschermen tegen dat uitschot. Waar beginnen ze best?

“Zorg dat al je digitale toestellen, van je smartphone tot je televisie, altijd geüpdatet zijn. De kans dat criminelen kunnen binnendringen is dan al een stuk kleiner. Denk ook goed na over je wachtwoorden. Bedenk zeker een uniek wachtwoord voor je e-mail. Als criminelen daar binnen raken kunnen ze overal aan. En ten slotte zou ik mensen willen op het hart willen drukken dat ze er best rekening mee houden dat er vroeg of laat iemand is die hen wil oplichten. Wees je bewust dat er heel wat criminelen zijn die via het internet snel geld aan ons willen verdienen.”