Steden en gemeenten krijgen handleiding hoe ze koloniale standbeelden en straatnamen moeten aanpakken

Alle Vlaamse steden en gemeenten krijgen vandaag een handleiding in de bus met daarin handvatten om na te denken over koloniale verwijzingen in de publieke ruimte, zoals standbeelden of straatnamen. De handleiding is een initiatief van Somers.

De minister vroeg het Agentschap Integratie & Inburgering aan het begin van de zomer om de handleiding op te stellen. Het werkte daarvoor samen met een expertengroep. Daarin zaten niet alleen academici zoals historicus Mathieu Zana Etambala (KU Leuven) of filosoof Patrick Loobuyck (UAntwerpen), maar ook vertegenwoordigers van belangengroepen zoals de coördinatoren van Black History Month Belgium of schrijfster en opiniemaker Tracy Bibo Tansia.

De aanleiding voor de handleiding moet niet ver gezocht worden. Wanneer de Black Lives Matter-protesten na de dood van de Afro-Amerikaanse man George Floyd kwamen overgewaaid naar ons land, viel dat toevallig samen met de zestigste verjaardag van de onafhankelijkheid van Congo. Het zorgde er mee voor dat de betogingen die ook in ons land georganiseerd werden focusten op de standbeelden van koning Leopold II die her en der staan.

Op verschillende plaatsen escaleerden die protesten, met als meest markante voorbeeld Ekeren, in de provincie Antwerpen. Het standbeeld van de oude koning werd verschillende keren beklad, vervolgens in brand gestoken en uiteindelijk weggehaald door het lokale bestuur.

“De handleiding is vooral een oproep om het niet zover te laten komen dat beelden op een bepaald moment aangevallen worden”, zegt Nadia Nsayi, politicologe, auteur van het boek Dochter van de dekolonisatie en lid van de expertengroep. “Mochten bepaalde steden en gemeenten hebben geluisterd naar burgers en actiegroepen die vroegen om andere betekenissen te geven aan zulke verwijzingen naar het koloniaal verleden, was dat misschien niet gebeurd. Want dat is wat we dit voorjaar zagen: de situatie is geradicaliseerd.”

Dialoog

In dialoog gaan met de lokale bevolking, dat is zowat het devies van de handleiding. “Het allerbelangrijkste is dat de gemeente in gesprek gaat met haar burgers”, zegt Somers. “Alleen zo kan je wederzijds begrip, respect en empathie creëren.”

“Dat er iets moet gebeuren, is duidelijk”, zegt Nsayi. “Maar dat betekent niet dat we nu overal op korte termijn beelden moeten weghalen. Want wat hebben we gezien? Dat er in het voorjaar op bepaalde plaatsen beelden zijn weggehaald na protest. Daar mag het niet stoppen. Het is gemakkelijk om zo’n beeld weg te halen maar daarom ben je het gesprek niet aangegaan. Alleen zo kan je moeilijke thema’s aansnijden.”

Steden en gemeenten verwachten dus best geen aan pasklare antwoorden en oplossingen. Het zijn nog altijd zij die zelf moeten uitdokteren wat de beste oplossing is voor mogelijke koloniale verwijzingen in het straatbeeld. Wel probeert Somers die besturen daarbij te helpen, door hen handvatten aan te reiken om die beslissing te maken.

“De handleiding verleent context, draagt argumenten aan en stelt als het ware een menukaart op met mogelijke oplossingen”, zegt hij. “Maar maatwerk is aangewezen. De ene keer zal er gekozen worden om een beeld te verwijderen, te verplaatsen of in een museum onder te brengen. De andere keer kan men ervoor kiezen om te werken met ‘tegenbeelden’ of om contextborden en begeleidende teksten aan te brengen.” Of zoals het document het zelf samenvat: niemand pleit voor een beeldenstorm.

Concreet zal dat proces voor veel gemeenten en steden beginnen met de vraag: ‘Hebben wij eigenlijk verwijzingen naar het koloniaal verleden?’. Vervolgens is het zaak om mensen te zoeken die kunnen meehelpen nadenken over zo’n standbeeld of straatnaam. Mensen met een uitgesproken engagement, maar ook mensen die heel dat protest overroepen vonden. Denk daarbij niet alleen aan mensen met een migratieachtergrond, maar bijvoorbeeld ook oud-kolonialen, zo signaleert de handleiding.