Direct naar artikelinhoud
AnalyseTurkije

Erdogans militaire avonturen brengen NAVO in snel groeiende verlegenheid

Recep Tayyip Erdogan, president van Turkije.Beeld AP

Binnen de NAVO groeien de zorgen over de militaire avonturen en ambities van de Turkse president Erdogan. Het bondgenootschap slikt het, want een Turkije dat geen NAVO-lid meer is, is voorlopig een nog groter schrikbeeld.

Het gebeurt niet elke dag dat een bezoekende president op het NAVO-hoofdkwartier in Brussel een bondgenoot beschuldigt van het aanjagen van een bloedige oorlog en het blokkeren van een wapenstilstand waar de hele internationale gemeenschap, van Rusland tot de VS, op aandringt. Maar NAVO-diplomaten zullen eraan moeten wennen nu Erdogans ambitie om een regionale grootmacht te worden leidt tot militaire avonturen.

De pijnlijke confrontatie voltrok zich woensdag tijdens het bezoek van de Armeense president Armen Sarkissian aan NAVO-chef Jens Stoltenberg. “Ik ben overtuigd dat als een NAVO-lid als Turkije ophoudt een partij te zijn in het conflict, dat zal bijdragen aan een wapenstilstand en de terugkeer naar onderhandelingen”, zei Sarkissian.

Armenië beschuldigt Turkije van directe betrokkenheid bij de oorlog, onder meer door Syrische militieleden als huurlingen naar het front te sturen om het Azerbeidzjaanse leger te versterken. De claims worden ontkend door Azeri’s en Turken, maar gesteund door onder meer Frankrijk. De Washington Post berichtte over de begrafenis aan de Turks-Syrische grens van 52 Syrische militieleden die volgens nabestaanden waren gesneuveld in Nagorno-Karabach.

Machtspolitieke ambities

Turkije verbergt zijn enthousiaste steun voor het Azerbeidzjaanse militaire offensief niet. De Turkse vice-president Fuat Oktay zei deze week dat Ankara niet zal aarzelen Turkse troepen en materieel te sturen als de Azeri’s daarom vragen. Tot dusver was het Rusland, dat met beide landen goede banden onderhoudt en met Armenië in een militaire alliantie zit, dat erop toezag dat de jaarlijkse erupties van geweld kort en beperkt bleven. De Azerbeidzjaanse breuk met die traditie wordt gestut door Erdogans dadendrang en machtspolitieke ambities.

Stoltenberg kon woensdag weinig anders dan zeggen dat de NAVO zelf geen partij is in het conflict en aandringt op spoedige beëindiging van de verwoestende oorlog. De relatie met Turkije is “een heel groot dilemma” geworden, zegt een NAVO-diplomaat daarover, “wat ook niet los gezien kan worden van de afwezigheid van Amerikaans leiderschap”. Er wordt in achterkamertjes veel over gesproken, “maar in het openbaar kan Stoltenberg onmogelijk een NAVO-lid afvallen”.

Dat past in een patroon van westerse politici die hun kritiek op Turkije zeer omzwachteld presenteren – of het nu om de kneveling van de pers gaat, mensenrechtenschendingen of de interventies in Libië en Syrië. Zo zei EU-president Charles Michel deze week dat er “geen externe inmenging” in Nagorno-Karabach moet zijn, zonder Turkije te noemen.

Pottenbreker

De realiteit is dat Turkije behalve een bondgenoot een strategisch gelegen land is met grote militaire capaciteiten. Europese landen zijn afhankelijk van Turkije voor het beheersbaar houden van de vluchtelingensituatie. Onder Erdogan is Turkije veranderd van een gewaardeerde bondgenoot in een gewantrouwde pottenbreker. Maar met Turkije buiten de NAVO zijn we nog verder van huis, is de gedachte. Dan begint het Midden-Oosten bij de Bosporus.

Toch begint bij sommige bondgenoten het geduld op te raken. Past Turkije nog in deze ‘waardengemeenschap’? Griekenland eist logischerwijs Europese solidariteit bij het weerstaan van grote Turkse druk in de Middellandse Zee. Frankrijk botst voortdurend met Turkije en is ook inzake Nagorno-Karabach het duidelijkst in zijn veroordeling van de Turkse rol.

Over Erdogans aanschaf van het Russische luchtafweersysteem S-400 wordt wél openlijk ruzie gemaakt. Ondanks alle waarschuwingen en het stoppen van Turkse betrokkenheid bij de Amerikaanse F-35 jachtvliegtuigen, testte Ankara de S-400 deze maand voor het eerst. De Amerikaanse ambassadeur bij de NAVO noemde dat deze week het “overschrijden van een rode lijn”. Maar wat zijn de gevolgen?

President Trump zegt een geweldige relatie met Erdogan te hebben, maar in zijn achterban leeft onvrede. “Turkije keert zich tegen bijna elke Amerikaanse bondgenoot in de regio en wordt vrienden met bijna elke Amerikaanse vijand”, aldus het conservatieve tijdschrift National Review. De Democratische presidentskandidaat Biden denkt over een nieuwe aanpak van de ‘autocraat’ Erdogan. Amerikaanse sancties zijn mogelijk als Turkije de S-400 niet opgeeft. 

Vooralsnog verwachten experts dat de VS Turkije nodig blijven hebben als bondgenoot in een zeer onstabiele regio. Maar wanneer wordt de kiezel in de schoen een steen die het lopen belemmert? Volgens de Nederlandse oud-topdiplomaat Ed Kronenburg is er voor Turkijes bondgenoten “noodgedwongen een hoge politieke pijngrens”. Niettemin vreest hij het moment dat het lidmaatschap zo ondermijnend gaat werken dat het meer kwaad doet dan goed. “Turkije stelt door zijn gedrag zélf het lidmaatschap ter discussie.”