Drie vaccins in laatste rechte lijn: wat is het beste? Gaat het niet te snel? En wie krijgt eerst spuitje?

Het ene hoerabericht na het andere, als het gaat over de coronavaccins. Kort samengevat zijn er volgens experten momenteel drie vaccins die er veelbelovend uitzien. 

• Pfizer-BioNTech: het vaccin van het Amerikaanse bedrijf Pfizer en het Duitse BioNTech wordt momenteel getest bij zo'n 44.000 proefpersonen in fase 3-studie. Uit de eerste tussentijdse resultaten, die zowat een week geleden zijn bekendgemaakt, blijkt dat het vaccin meer dan 90 procent doeltreffend is tegen het coronavirus. 
• Moderna: het vaccin van het Amerikaanse Moderna zit ook in fase 3 en wordt ruim getest. Uit de eerste resultaten die gisteren zijn bekendgemaakt blijkt dat het tot 94,5 procent effectief is. 
• AstraZeneca-Oxford: het Brits-Zweedse farmaceutisch bedrijf AstraZeneca maakt in samenwerking met de Universiteit van Oxford een vaccin. Dat zou volgens de eerste resultaten voor ruim 70 procent effectief zijn (en afhankelijk van de dosering nog wat meer of minder).

"Wetenschappelijk is hier iets ongelofelijks aan het gebeuren", zei vaccinoloog Pierre Van Damme vorige week in "De afspraak" op Canvas. "Normaal komt een vaccin op de markt na 6.000 à 7.000 testen. Nu gaat het om tienduizenden mensen. Daardoor hebben we veel informatie over de veiligheid en de doeltreffendheid."

"Ik maak geen verschil tussen de drie vaccins die nu in dezelfde fase zitten, Pfizer-BioNTech, Moderna en AstraZeneca-Oxford", zei Van Damme vorige week, nog voor de resultaten van AstraZeneca bekend waren. Maar ondertussen is duidelijk dat dat laatste vaccin een effectiviteit heeft van 70 procent, in vergelijking met de 95 van de andere twee. 

"Had dit het eerste vaccin geweest dan waren we wellicht heel blij geweest, omdat het een stuk meer is dan de 50 procent die we vooropgesteld hebben", zegt viroloog Steven Van Gucht. "Nu we de 90 tot 95 procent kennen van de andere twee is dit wat teleurstellend, maar ze werken eigenlijk met twee schema's. Eén test had 60 procent effectiviteit, wat weinig is. Een andere test - waarbij ze eerst een halve dosis en dan een volledige inspoten - had 90 procent. Misschien kunnen ze het tweede schema verder uitwerken en wordt het nog beter dan die 70."

Hoe dan ook zijn er grote verschillen, al was het maar qua bewaring. Zo zal het vaccin van Pfizer bewaard moeten worden bij -70 graden, dat van Moderna "maar" bij -20 graden en dat van AstraZeneca op koelkasttemperatuur. Is de keuze dan al niet snel gemaakt? "In tijden van crisis moeten we niet kieskeurig zijn", zegt Van Damme. "Europa heeft met verschillende bedrijven een overeenkomst, waar ook België op heeft ingetekend. We zullen dus wel wat pakketjes vaccins hebben, maar we zullen moeten kijken wat we op welk moment moeten krijgen. Bovendien kan het vaccin van Pfizer ook wel enkele dagen bewaard worden op 2 tot 8 graden."

Bekijk hier naar het volledige gesprek met Van Damme in "De afspraak" vorige week. De tekst gaat daaronder voort. 

Als het normaal jaren duurt om een vaccin te ontwikkelen en nu zijn ze klaar in minder dan een jaar, gaat het dan allemaal niet té snel? Het is een veelgehoorde vraag. "De meeste bedrijven zijn vertrokken van een bepaalde constructie die al bestaat (er is verder gewerkt op een bestaand vaccin, red.). De expertise was er dus al", zegt Van Damme. "Bovendien bieden alle agentschappen een versneld parcours aan. Eens er een COVID-dossier wordt ingediend, gaat al de rest even aan de kant."

Van Damme is duidelijk: "Deze drie vaccins hebben alle stappen doorlopen die ze moeten doorlopen. Dit zijn goede vaccins, eens de regelgevende autoriteiten groen licht geven." Bovendien speelt er ook nog iets anders, zegt viroloog Johan Neyts in een panelgesprek "The way out of the crisis" van Health House. "Deze bedrijven zijn al aan de productie begonnen nog voor de resultaten van de studies bekend waren. Dat is een financieel risico, maar daardoor gaat het ook veel sneller."

"Uiteraard gaan ze niet over één nacht ijs", zegt infectiologe Erika Vlieghe in hetzelfde panelgesprek. "Maar in acht maanden kan je ook maar doen wat je kan doen. De effecten op langere termijn - zowel de positieve als de negatieve - die weten we niet. Er is op een groot aantal mensen getest, maar soms zijn er ook zeldzame nevenwerkingen. En ook de duurzaamheid op lange termijn is een vraagteken. Die studies zullen blijven verderlopen."

"Een niet-verplicht vaccin is altijd een uitdaging", zegt Marc Noppe, de directeur van UZ Brussel, in het panelgesprek. "Dat zien we ook bij de jaarlijkse griep. Voor dat vaccin is toch nog altijd wat weerstand, ook bij medewerkers in de zorg. Al denk ik wel dat de perceptie bij corona anders zal zijn dan bij de griep."

In ons land is énkel het vaccin tegen polio - kinderverlamming - verplicht. Alle andere vaccins worden "sterk aangeraden". "En dat werkt", zegt Van Damme. "In ons land hebben we een bijzonder goede vaccinatiegraad. We scoren heel goed in vergelijking met andere landen." Opmerkelijk is ook het verschil qua cultuur. "Mijn Italiaanse collega's zeggen: als we het niet verplichten, dan gebeurt het niet. In Zweden zeggen ze dan weer dat er net enorm veel weerstand zou zijn bij zo'n verplichting. Ons land ligt daar qua cultuur wat tussen. Waarom zouden we het verplichten? We moeten gewoon goed informeren en weten waarom mensen twijfelen."

Bovendien: uit de tweewekelijkse corona-enquête van de Universiteit van Antwerpen blijkt dat stilaan weer meer mensen zich willen laten vaccineren. "Momenteel gaat het om 82 procent dat zeker is of het waarschijnlijk wel zal doen."

"Het is veel makkelijker om te rekenen op het gezond verstand en op de solidariteit van mensen dan om het te verplichten", zei minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke in "De zevende dag". "Ik denk ook dat dat zal lukken, als we het goed uitleggen. Met een vaccin bescherm je jezelf én je omgeving en als genoeg mensen het doen, dan beschermen we de hele kudde. Waarom zouden we daarvoor eerst een wet moeten stemmen?"

Bekijk hier het gesprek met minister Vandenbroucke in "De zevende dag". De tekst gaat daaronder voort. 

Over wie als aller-allereerste aan de beurt komt, zijn alle experten het eens: gezondheidsmedewerkers en essentiële beroepen. Maar wie daarna? "Dan heb je de keuze: ofwel de zwakkeren en de ouderen ofwel de 20-40-jarigen", zegt Van Damme. En die keuze hangt van veel factoren af. 

"Eigenlijk hebben we nog meer informatie nodig, vooral over wat de vaccins exact doen", zegt Vlieghe. "Een vaccin dat je minder besmettelijk maakt, maar de ziekte niet kan voorkomen, kan je beter inzetten bij jongeren dan bij ouderen, bijvoorbeeld. We moeten hier geen eeuwen over nadenken, maar we hebben daar toch echt meer gegevens over nodig."

Bovendien zijn studies niet per se de praktijk. "We weten dat de effectiviteit in het echt toch altijd wat anders is en er kunnen ook verschillen zijn in leeftijd", zegt biostatisticus Geert Molenberghs in het panelgesprek. "We moeten verschillende scenario's bestuderen en kijken welk plan het beste is om de besmettelijkheid - de R-waarde - naar beneden te krijgen."

"Het kan ook dat we nog niet genoeg zullen weten over de precieze eigenschappen van het vaccin op het moment dat we het advies moeten geven", zegt Vlieghe. "Op die manier zullen we toch een beetje blind moeten varen. Op het einde van de rit zal het wel de politiek zijn die deze maatschappelijk moeilijke beslissing zal moeten nemen."

In "De zevende dag" liet premier Alexander De Croo (Open VLD) er alvast geen twijfel over. "Eerst de mensen die in de zorgsector werken. Daarna is het aan de 65-plussers en kwetsbare mensen." De piste om na het zorgpersoneel eerst jongere bevolkingsgroepen te vaccineren: daar ziet De Croo geen heil in.

Bekijk hier het gesprek met premier De Croo in "De zevende dag". De tekst gaat daaronder voort. 

Normaal duurt het maanden eer vaccins worden goedgekeurd door het Europese Geneesmiddelenagentschap. Maar dat beloofde voor deze vaccins een stuk sneller te werken. "Als zij zich aan die belofte houden en áls Pfizer goedgekeurd wordt en áls het bedrijf de productie kan voortzetten, dan krijgen we misschien rond de jaarwisseling enkele honderdduizenden vaccins van Pfizer. Dat is goed nieuws", zegt Vandenbroucke. 

"Maar grote bulk zal voor het tweede en derde kwartaal van 2021 zijn (de lente en de zomer, red.). Dat betekent dat we nog een relatief lange periode redelijk voorzichtig zullen moeten zijn", zegt De Croo. "We moeten er ons bewust van zijn dat we niet snel terug naar het normale leven kunnen."

En uiteindelijk moeten we streven naar groepsimmuniteit. Wat dat is, kan je ontdekken in onderstaande video.