‘Vandenbroucke denkt dat hij de slimste van de klas is. Het probleem is dat hij het misschien ook wel is’

Het is maandag 9 november, op Radio 1 belt Frank Vandenbroucke (sp.a) in voor een gesprek in het programma De ochtend. De belangrijkste indicatoren van de covidepidemie staan volgens de minister van Volksgezondheid nog steeds op rood, al heeft de verspreiding van het virus duidelijk een tik gekregen. Hoe het staat met de veelbesproken coronabarometer? “We gaan dat idee van die barometer zeer grondig moeten herdenken.”

Elders in Brussel, in het Eurostation-gebouw aan het Brusselse Victor Hortaplein, komt de aankondiging als een verrassing binnen bij coronacommissaris Pedro Facon. De barometer ligt al enkele weken afgewerkt op zijn bureau. De principes erachter, net als de precieze drempels tussen de crisisniveaus, liggen al geruime tijd vast. Een zo goed als finale versie van de barometer werd de facto al goedgekeurd op het Overlegcomité. In de loop van slechts enkele weken werd die barometer verschillende keren aangekondigd en telkens weer uitgesteld. En nu lijkt alles plots te herdoen.

De sortie van Vandenbroucke was niet doorgesproken met het coronacommissariaat, noch met de deelstaten of de leden van de federale regering. Dat was in principe ook niet nodig. Al had het wel een hoop verwarring kunnen wegnemen. Sommige experts zagen naderhand nog een rol weggelegd voor een herwerkte barometer, een regeringsbron zei dat er van de barometer “niet veel” meer verwacht moet worden, een andere regeringsbron hield de deur wel nadrukkelijk open.

“Vandenbroucke heeft zich daar wat ongelukkig uitgedrukt”, zegt een ingewijde in het coronabeleid. “Iedereen heeft zijn woorden op een andere manier geïnterpreteerd.”

Moeizame eerste weken

Het verhaal van de barometer illustreert hoe moeizaam de eerste weken zijn verlopen voor de coronacommissaris. Facon werd formeel benoemd op 9 oktober. Zijn opdracht: “De spil in het coronabeleid worden”, aldus premier Alexander De Croo (Open Vld). Facons eerste taak bestond erin de coronabarometer over de meet te trekken. Daarna moest hij zich buigen over de coördinatie van het crisisbeheer. Van Facon wordt verwacht dat hij de regering vertelt hoe het web aan administraties, taskforces en overlegorganen vereenvoudigd kan worden.

Beide speerpunten zijn voorlopig geparkeerd. De barometer door Vandenbroucke, de reorganisatie van het crisisbeheer door de feiten. Facon was nog maar net aangesteld of er tekende zich een absoluut horrorscenario af in de Belgische ziekenhuizen, een scenario dat niet eens voorzien was in de draaiboeken die nog maar tijdens de eerste golf waren opgesteld. Structuren herdenken is voor later, eerst is het zaak het hoofd boven water te houden. De reorganisatie staat voorlopig on hold, zegt een bron.

“Het commissariaat heeft een vliegende start moeten nemen, maar een aantal randvoorwaarden om onze rol degelijk te kunnen spelen, zijn nog niet vervuld. Ik heb er alleszins nog geen plezier aan beleefd”, liet Facon zich onlangs ontvallen in Het Nieuwsblad. “Ik heb voor deze job wel ontslag moeten nemen als directeur-generaal gezondheidszorg van de FOD Volksgezondheid, hé.” Noodgedwongen vulde Facon zijn dagen tot nu toe hoofdzakelijk met vergaderingen en plannen die ook in zijn vorige job zijn agenda vulden: overleg met wetenschappelijke experts, extra capaciteit zoeken in de ziekenhuizen, meedenken over de te volgen teststrategie.

Vrijere rol

Volgens een ingewijde zijn de dramatische besmettingscijfers van de voorbije weken niet de enige reden waarom Facon tot nu toe enigszins in de coulissen moest blijven. Er zit ook flink wat ruis op de lijn met Vandenbroucke. Het centrale vraagstuk: moet Facon een vrije rol krijgen, of veeleer de secondant van de minister zijn? Het coronacommissariaat zag voor zichzelf een vrijere rol weggelegd. Vandenbroucke wil de manoeuvreerruimte eerder beperkt houden. 

Op het coronacommissariaat wordt die discussie genuanceerd. “Het is crisis en er moeten zware beslissingen genomen worden. Dat niet iedereen bij aanvang van een discussie hetzelfde denkt over een mogelijke oplossing, is normaal. Wat belangrijk is, is dat je samen doorwerkt om zaken op te lossen. En dat doen we ook, het commissariaat en de minister van Volksgezondheid in de eerste plaats”, zegt woordvoerster Caroline Leys.

De minister van Volksgezondheid zou van bij het begin een koele minnaar geweest zijn van een covidcommissaris. Toen die er eenmaal was, zou Vandenbroucke voorgesteld hebben dat Facons bureau best op het kabinet Volksgezondheid kon huizen. Voorlopig werkt Facon nog steeds vanuit zijn oude bureau op de vierde verdieping van de FOD Volksgezondheid. Op het kabinet Vandebroucke is te horen dat het commissariaat wel degelijk bij hen een plek krijgt, een keer de renovaties in het gebouw zijn afgewerkt. Het commissariaat zal wel een eigen verdieping krijgen. 

“De Regie der Gebouwen heeft ons in hetzelfde gebouw gehuisvest”, legt Leys uit. “Dat was uitdrukkelijk op onze vraag en heeft volgens ons alleen maar voordelen. Het zal zorgen voor nog kortere lijnen en snel overleg, op het moment dat telewerk niet meer verplicht of ten zeerste aangeraden is. Natuurlijk zullen we ondersteunende diensten delen. We gaan hier om met belastingsgeld dat dus best zo efficiënt mogelijk ingezet wordt.”

Het toont niettemin dat Vandenbroucke het crisisbeheer dicht bij zich wil houden. Meerdere politieke bronnen bevestigen: de sp.a’er eist nadrukkelijk een plek op het voorplan op. Hij vormt daarbij duidelijk een tandem met premier Alexander De Croo. “Vandenbroucke wordt veel meer meegetrokken in de communicatie van de premier dan het geval was bij Maggie De Block”, klinkt het in regeringskringen. “En hij laat de communicatie ook niet over aan de virologen. Hij is politiek verantwoordelijk, dus hij wil zelf het woord voeren.”

Andermans terrein

Anderen wijzen er dan weer op dat Vandenbroucke zich ten dele op andermans terrein begeeft. Crisisbeheer is strikt genomen de bevoegdheid van de minister van Binnenlandse Zaken, Annelies Verlinden (CD&V). Maar Verlinden is een politieke nieuwkomer, terwijl Vandenbroucke gepokt en gemazeld is in het betere ellebogenwerk dat eigen is aan de toppolitiek. Ze lijkt haar rol zelf te beperken tot het luik handhaving en er geen graten in te zien dat Vandenbroucke zich opwerpt als de spil van het coronabeleid, zo geeft een bron bij de Vlaamse regering aan.

Wat meer is: de ijver waarmee hij zich manifesteert in het coronabeleid, stuit bij heel wat collega’s op ergernis. Al op de persconferentie na het eerste Overlegcomité, geleid door nieuwbakken premier Alexander De Croo, werd duidelijk dat niet iedereen de stijl van le professeur kan pruimen. Toen Vlaams minister-president Jan Jambon (N-VA) aan het woord kwam na een erg lange uiteenzetting van Vandenbroucke, kon er nog net een ongemakkelijk lachje van af. “Aanvullen zal niet nodig zijn, aangezien we al een heel pedagogische sessie gehad hebben van collega Frank Vandenbroucke.”

Ook op de vergaderingen van het Overlegcomité zelf speelt Vandenbroucke allesbehalve een achtergrondrol. Hij behoort zonder uitzondering tot de strengsten rond de tafel. Wanneer anderen nog even de kat uit de boom willen kijken voor ze drastische maatregelen nemen, wil Vandenbroucke liever meteen flink doorpakken. “Er was er één die moeilijk deed, en zijn naam is Frank Vandenbroucke”, beschreef een ingewijde de sfeer op een recent Overlegcomité. Varianten daarvan vallen na elk Overlegcomité te rapen: telkens weer klinkt het dat de minister van Volksgezondheid een taaie klant is voor wie er andere ideeën op nahoudt.  

Wie Vandenbroucke de voorbije maanden bezig zag in Terzake, De afspraak of VTM Nieuws zal bovendien beamen: hij legt het graag uit. Of, om preciezer te zijn: hij doceert graag, en laat zich niet makkelijk overtuigen van het tegendeel. Niet zelden tot ergernis van zijn gesprekspartners.

Oud frame

In die zin lijkt er weinig veranderd sinds 2009, toen de socialisten het zelf helemaal gehad hadden met de eigengereidheid van Vandenbroucke. Maar, zo nuanceren regeringsbronnen: net die geschiedenis maakt het voor kwatongen ook erg makkelijk om hem in een kwaad daglicht te stellen. Er zijn wel wat mensen die maar wat graag dat oude frame naar boven halen. Zo zou Vandenbroucke op een Overlegcomité half oktober, in een discussie met minister David Clarinval (MR), het argument gebruikt hebben: “Ik ben wel professor aan een universiteit, hé.” Veelzeggend, al zegt het wellicht nog veel meer dat die uitspraak volgens aanwezigen nooit gebeurde.

Wat voor de ene overkomt als onverbeterlijke betweterigheid, zien anderen veeleer als dadendrang. Het moet vooruitgaan en dan kan het al eens botsen. Een regeringsbron: “Vandenbroucke denkt dat hij de slimste van de klas is. Het probleem is dat hij het misschien ook wel is.”

Bij grote delen van de administratie werd bovendien met veel vreugde gereageerd op de terugkeer van Frank Vandenbroucke. Er is een reden waarom Ri De Ridder, de invloedrijke topman van het Riziv, uit pensioen terugkeerde om kabinetschef van de socialist te worden. Vandenbroucke wordt door velen gezien als een minister die dingen in beweging zette, wat zeker niet van alle ministers gezegd kan worden.

Net zoals velen in de administratie gloedvol praten over de Vandenbroucke van weleer, zo wordt met bewondering gesproken over het werk dat Pedro Facon de voorbije jaren verzette. Zijn aanstelling tot covidcommissaris werd onder experts op applaus onthaald. Net als Vandenbroucke heeft hij de reputatie de dingen niet te laten betijen. Hij is veeleisend, durft al eens direct uit de hoek komen. Dat is geen kwestie van onbeleefd of lomp zijn, maar veeleer van zeggen waar het op staat: onduidelijkheid leidt enkel tot tijdverlies.

Sterke karakters

In die zin hoeft het niet te verbazen dat de samenwerking tussen de twee een enigszins haperende start kent. Vandenbroucke en Facon zijn allebei sterke karakters die de touwtjes liefst zelf in handen hebben. Voormalig minister van Volksgezondheid Maggie De Block (Open Vld): “Hangt Pedro Facon aan de leiband van Vandenbroucke? Iedereen, denk ik. Dat is een beetje zijn manier van werken. Maar iedereen heeft een manier van werken, hé.”

In de entourage van Vandenbroucke klinkt het: “Voor geen van beiden was het rustig starten. Het is normaal dat iedereen dan even moet zoeken: wie doet wat?”

De echte lakmoesproef voor het coronabeleid van de nieuwe federale regering – en de coronacommissaris – moet bovendien nog volgen. Zoals een regeringsbron aangeeft: een lockdown afkondigen is makkelijk, de uitdaging is het ventiel weer te lossen zonder al te veel brokken te maken. Wellicht wordt dan ook werk gemaakt van de aangekondigde reshuffle bij Celeval. De verwachting is dat Vandenbroucke zal aansturen op een herwaardering van enkele viro- en epidemiologen.

Bij het coronacommissariaat is te horen dat die debatten nu al volop lopen. “Inzake de reorganisatie van het crisisbeheer zijn de voorbije dagen en weken met alle betrokkenen concrete voorstellen uitgewerkt, die in bespreking zijn binnen de regering. Dit traject ligt niet stil, wel integendeel”, aldus woordvoerster Caroline Leys. Ook over de toekomst van de barometer wordt intensief nagedacht. “Wat betreft de barometer werken we heel nauw samen met minister Vandenbroucke om deze een plaats te geven in een beheersstrategie op langere termijn. De eerste versie was eerder gericht op het beheersen van een opgaande curve, maar ondertussen moeten we ook de neergang van de curve managen. Dat stelt andere uitdagingen, ook op vlak van de barometer.”