Polen en Hongarije houden de EU nog even langer in een houdgreep

Eigenlijk had het over corona moeten gaan. De videoconferentie tussen de 27 regeringsleiders en Europees president Charles Michel gisterenavond was voorzien om van gedachten te wisselen over de pandemie. Ook over de lopende, en vooral slepende, brexitonderhandelingen zouden de regeringsleiders een update krijgen.

Maar meer dan beleefdheidsgesprekjes over die onderwerpen zullen het wel niet geworden zijn. Sinds begin deze week hebben de EU-diplomaten het maar over één ding: het veto van de Hongaarse premier Viktor Orbán en de Poolse premier Mateusz Morawiecki tegen de Europese meerjarenbegroting (1.074 miljard euro voor de komende zeven jaar) en het coronaherstelfonds (750 miljard euro).

Op het eerste gezicht is het veto van Polen en Hongarije niet logisch: beide landen zullen immers meer geld ontvangen dan dat ze in de begroting steken. Doorn in het oog is de koppeling die gemaakt wordt met de rechtsstaat. Het Europees Parlement besliste vorige week dat landen die de principes van de rechtsstaat niet naleven, geen geld krijgen.

Orbán en Morawiecki vinden dat zij daarmee geviseerd worden: tegen hun beider regeringen loopt er al langer een procedure om hun stemrecht in de besluitvorming te schorsen, net vanwege mogelijke inbreuken op de democratie en rechtsstaat.

“Het is dus een platte vorm van chantage”, zegt professor Europese Politiek Hendrik Vos (UGent). “Misschien hoopten Orbán en Morawiecki dat de 25 anderen zouden schrikken en de koppeling zouden laten vallen.” Quod non. Enkel de Sloveense premier Janez Jansa steunt hen.

Geen compromissen

De 24 andere regeringsleiders willen de koppeling met de rechtsstaat niet lossen. “We zullen de bezorgdheden bekijken, maar we gaan geen compromissen sluiten over de basiswaarden van de Europese Unie”, zei ook premier Alexander De Croo (Open Vld) gisteren in de Kamer nadat hij vragen kreeg over de Europese top. “We gaan niet onderhandelen over de fundamentele waarden die de grondslag vormen van een rechtsstaat, die ons de garanties geeft over de vrijheden die daar aan de basis van staan.”

Een impasse dus. Ook de videovergadering van gisteren heeft niet voor een oplossing kunnen zorgen. “De grote meerderheid gaat akkoord met het compromis dat op tafel ligt”, zei Michel achteraf. “Sommige niet. We blijven verder werken aan een oplossing.”

Al was dat op voorhand ook niet de verwachting, zeker aangezien het om een videoconferentie ging. Wellicht zullen de ronkende verklaringen elkaar de komende dagen dus nog opvolgen. “De vraag is hoe hard de twee het spel willen spelen, ten koste van hun eigen bevolking en bedrijven”, zegt een EU-diplomaat.

Wat de oplossing dan wel wordt, is nog niet duidelijk. Al circuleren er voorstellen. Europees Parlementslid Guy Verhofdstadt (Open Vld) pleitte in De Morgen voor een zogenaamde ‘versterkte samenwerking' met die lidstaten die niet dwarsliggen.

Vos gelooft niet in die piste. “Te meer omdat die oplossing enkel mogelijk is voor een deel van het probleem, het coronaherstelfonds”, zegt hij. “Meer dan de druk opvoeren, is dat dus niet.” Volgens Vos ligt er wel een mogelijkheid in een bijkomende juridische verklaring. Ook diplomatieke bronnen schuiven dat naar voren. “Die verklaring zou dan kunnen benadrukken dat de koppeling niet bedoeld is om de twee landen in kwestie te straffen”, klinkt het.

Brexit

Nog dit: ook over dat andere netelige dossier, de brexit, viel weinig goeds te noteren. Omdat een van de leden van het team van EU-hoofdonderhandelaar Michel Barnier het coronavirus opgelopen heeft, werden de onderhandelingen gisteren gestaakt.

Kortom, anderhalve maand voor de nieuwe begroting in werking zou treden en het Verenigd Koninkrijk definitief uit de EU moet stappen, is er in beide dossiers nog lang geen sprake van een oplossing. Of hoe het spook van een crisis om de hoek gluurt in de Europese Unie.