Polen en Hongarije graven zich in, EU-crisis dreigt
De EU stevent af op een financieel, economisch en institutioneel debacle nu Polen en Hongarije volharden in hun weigering EU-subsidies te koppelen aan respect voor de rechtsstaat. Warschau en Budapest verankerden vandaag hun veto nog dieper, waardoor de Unie vanaf 1 januari naar verwachting moet terugvallen op een noodbegroting in de zwaarste economische crisis uit haar geschiedenis.
Na een bezoek van de Poolse premier Morawiecki aan zijn Hongaarse collega Orbán, verklaarden de twee hun lot aan elkaar te verbinden. “Noch Polen, noch Hongarije zal enig voorstel accepteren dat onaanvaardbaar wordt geacht door de ander.” Dat zet een streep door de hoop van EU-voorzitter Duitsland dat Polen uit financieel belang akkoord zou gaan met de rechtsstaattoets (Polen heeft komende jaren recht op zeker 130 miljard euro aan EU-subsidies) en Orbán geïsoleerd kon worden. “Ze maken zich op voor een frontale botsing”, zei een EU-diplomaat over de verklaring van Morawiecki en Orbán.
Om de Europese meerjarenbegroting (2021-2027; bijna 1.100 miljard euro) en het speciale coronaherstelfonds (750 miljard euro) op 1 januari beschikbaar te hebben, moeten alle lidstaten en het Europees Parlement daarmee instemmen. Hongarije en Polen willen echter niets weten van de voorgestelde koppeling tussen een goed functionerende rechtsstaat en het ontvangen van EU-geld. Voor het parlement en lidstaten als Nederland, Zweden, Finland en Denemarken is dit juist een ijzeren voorwaarde.
‘Politiek instrument’
Volgens Orbán en Morawiecki ondermijnt de voorgestelde koppeling de rechtsstaat omdat het mechanisme “een politiek instrument” zou zijn, vol met “vage definities”, louter bedoeld om Brussel de rechtsstaat in Polen en Hongarije te laten veranderen. Beide landen liggen al jaren onder vuur van Brussel vanwege ondermijning van de rechterlijke macht en de persvrijheid.
Als gebaar naar de zuidelijke lidstaten – die zwaar door corona zijn getroffen en snakken naar EU-geld – stellen Orbán en Morawiecki voor het EU-budget en herstelfonds per 1 januari in te voeren met een “beperkte” en “wezenlijk aangepaste rechtsstaattoets. Dat is voor de parlementariërs maar ook voor lidstaten niet acceptabel. Nederlands premier Rutte noemde de toets zoals die er ligt “de ondergrens”. Als daaraan gemorreld wordt zal Nederland zijn veto gebruiken, aldus Rutte eerder deze maand in de Tweede Kamer.
Als de EU een serieuze koppeling wil tussen EU-geld en een onafhankelijke rechterlijke macht, moet dat via een langdurig debat en wijziging van het Europees Verdrag, aldus Morawiecki en Orbán. Dat vereist niet alleen unanimiteit onder regeringsleiders maar ook de goedkeuring van alle nationale parlementen, een onzekere en langdurige procedure.
Somber
Vandaag bespreken de EU-ambassadeurs de kwestie, zonder hoop op een doorbraak. Duwen de lidstaten vervolgens de rechtsstaattoets door - Polen en Hongarije kunnen in deze overstemd worden - dan volgt het veto van Budapest en Warschau over het geld. Mogelijk waagt EU-voorzitter Duitsland - inclusief bondskanselier Merkel - de komende dagen een laatste poging om tot een vergelijk te komen, maar EU-ambtenaren en diplomaten zien het somber in.
Zonder akkoord valt de EU op 1 januari terug op een noodbegroting van circa 30 procent van het normale bedrag. Het herstelfonds kan niet van start. Dat verziekt de verhoudingen tussen de lidstaten, wat leidt tot ruzie over allerlei onderwerpen, bijvoorbeeld het streven om de CO2-uitstoot in 2030 met 55 procent te verminderen. Ook daar ligt Polen dwars. Op 10 december staat de volgende EU-top gepland.