Roetpiet is oké, aangebrande moppen uit Fawlty Towers zijn dat ook
Half november deelde de federale regering een vrijstelling uit aan Sinterklaas en zijn helpers. Ondanks de coronamaatregelen en een avondklok, mag de goedheiligman zich van zijn taak kwijten en pakjes uitdelen in de nacht van 5 op 6 december. Over de transitie van ‘Zwarte Piet’ tot ‘roetpiet’ is dit jaar niet prominent gediscussieerd. Maar dat betekent niet dat het debat over politieke correctheid van de maatschappelijke agenda is verdwenen.
Rewind naar februari 2020, toen we met z’n allen nog vrij konden bewegen. In de aanloop naar Aalst Carnaval raakten de gemoederen aardig verhit toen bleek dat er – nog meer dan in 2019 – karikaturen van de Joodse gemeenschap ten tonele gevoerd zouden worden. Tal van Joodse organisaties waren niet opgezet met die beslissing. Toenmalig premier Wilmès onderstreepte dat die afbreuk deed aan de waarden en reputatie van ons land.
De heisa rond Aalst Carnaval is intussen al wat vergeten, maar politieke correctheid blijft top of mind, ook in internationale context. Het opvallendste voorbeeld was de keuze van UKTV, de streamingdienst van BBC, om voor de zomer de aflevering van Fawlty Towers over ‘The Germans’ uit het aanbod te halen. De motivering luidde: “We regularly review older content to ensure it meets audience expectations and we are particularly aware of the impact of outdated language.”
Anders gezegd: de BBC oordeelde dat de sneren van John Cleese naar het Duitse oorlogsverleden niet langer gepast zijn. De taal en – alweer – karikaturen kunnen kwetsend overkomen en moesten op de schop. Cleese, die de serie zelf schreef én er wereldwijd succes mee oogstte, gaf aan dat hij de beslissing dom vond. De publieke opinie trad hem vlot bij, een dag later kwam de BBC op haar beslissing terug.
Lichtgeraaktheid
De bochten in het verhaal en het getouwtrek over humor en beeldvorming bewijzen dat tijden veranderen, dat meningen altijd verdeeld zijn en tot discussie en bijsturing leiden. Daar kun je weinig op tegen hebben. Maar zelfs al is in de aanloop naar 6 december niet meer écht gediscussieerd over ‘roetpieten versus Zwarte Pieten’, kritisch blijven over politieke correctheid en de vertaling ervan is een must. Net omdat er naast correctheid zoiets bestaat als lichtgeraaktheid. Een samenleving heeft er baat bij om noch in de ene, noch in de andere richting door te schieten. Anders wordt elk debat bij voorbaat in de kiem gesmoord.
Voor alle duidelijkheid: ik begrijp 100% waarom roetpiet voortaan het straatbeeld opfleurt. Maar ik beschouw de portrettering van zijn voorganger Zwarte Piet niet per definitie als racistisch. Wij hebben de man destijds altijd beleefd bejegend en nooit als ‘minderwaardig’ beschouwd. In diezelfde open geest heb ik al tientallen keren geschaterd om Basil Fawlty die raast over ‘The Germans’, zonder dat ik het naziregime en alle gruwelijke gevolgen ervan, ooit grappig vond. Het een staat los van het ander.
Dat die onderwerpen bij veel mensen gevoelig liggen, staat evenzeer buiten kijf. Maar het breekpunt bij (te) ver doorgedreven politieke correctheid is dat de nuance in ‘aanvoelen’ – het een versus het ander – op den duur niet meer geduld wordt. De perceptie van sommigen ‘moet’ de perceptie van iedereen worden, onder het mom: de een zijn vrijheid eindigt waar die van een ander begint.
Humor is in die context altijd kop van Jut, omdat we een persoonlijk waardeoordeel hanteren om iets grappig te vinden. Waar de een om lacht, dat zal de ander ronduit flauw vinden. Wat ik zelf als ‘beledigend’ ervaar, zal voor u dan weer vlijmscherpe comedy zijn.
De waarheid ligt dus in het midden en in een samenleving die elke burger respecteert, moet die nuance mogelijk blijven. Waardoor we humor niet systematisch fnuiken uit schrik voor lange tenen of negatieve reacties. Waardoor we ons openlijk distantiëren van racisme en karikaturen die als ‘waarheid’ verkocht worden, maar ze in de juiste context wél als grappig kunnen benoemen. Niet elke grap of absurde uitvergroting moet dan bijgevijld of afgevoerd.
Het zou overigens een prachtig vooruitzicht zijn na dit beladen coronajaar: dat we weer voluit lachen, zonder onszelf in respectloos gedrag te verliezen of er politieke correctheid bij te sleuren als dat niet echt hoeft. Immers: heeft iemand ooit Geert Hoste teruggefloten toen hij zich verkneukelde in het embonpoint van Maggie De Block of wijlen Jean-Luc Dehaene? Beide politici hebben zulke sneren altijd naar waarde geschat. Die zelfrelativering gaat in het beste geval hand in hand met de gedachte dat de een zijn vrijheid eindigt waar die van een ander begint.
VRT NWS wil op vrtnws.be een bijdrage leveren aan het maatschappelijk debat over actuele thema’s. Omdat we het belangrijk vinden om verschillende stemmen en meningen te horen publiceren we regelmatig opinieteksten. Elke auteur schrijft in eigen naam of in die van zijn vereniging. Zij zijn verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst. Wilt u graag zelf een opiniestuk publiceren, contacteer dan VRT NWS via moderator@vrt.be.