Na de radio kwam de tv met haar ‘verkleutering van de politiek’, en nu de sociale media. Het is altijd iets

Een ministerie van Waarheid om vals nieuws te bestrijden, Obama heeft het opgericht en Duitsland denkt er over na. Ook bij ons zijn er professoren die er geen graten in zien, zolang het ‘bevolkt wordt met onafhankelijke experts’. ‘Orwelliaans’, klinkt het dan. En met reden.

Niet zozeer omwille van ‘the Ministry of Truth’ uit 1984, maar omdat George Orwell – aanvankelijk met enthousiasme – voor zo’n ministerie heeft gewerkt. The Ministry of Information met name, dat u kent van de destijds afgevoerde en nu immens populaire slogan ‘Keep calm and carry on’.

Politiek en taal

De frustraties die hij daar opliep, resulteerden in een essay over de verhouding tussen politiek en taal, simpelweg getiteld ‘Politics and the English Language’. Wie dat leest, denkt onmiddellijk aan het sofisme dat woekert op de sociale media.

Vage begrippen, inhoudsloze woorden, goochelen met betekenis, dubbelzinnigheid, eufemismen, hyperbolen... Iedereen bezondigt zich er wel eens aan. Orwell ging virulent – haast antipolitiek – tekeer tegen het soort brute overredingskracht dat geen verdere argumentatie zou behoeven.

Nieuw was het echter niet. Integendeel, Machiavelli schreef al dat taal als wapen een traag werkend gif is. In het middeleeuwse Florence ging het om lasterlijke fluistercampagnes, in het interbellum om een innovatief en zeer disruptief medium: de radio.

Via de ether kon de gehele bevolking ongefilterd bereikt worden, en verloren de politiek gelieerde kranten het monopolie op de informatieverspreiding. Het ministerie van Informatie moest de desinformatie op de radiogolven weerleggen.

In front of your nose

Althans, dat was de bedoeling. Maar wat ‘waar’ en ‘objectief’ is in een sociale context, is zeer subjectief. Hoe vaak het ook ontkracht of ontkend wordt dat Obama in Kenia is geboren of dat Trump op zich laat urineren, het is toch reëel omdat er altijd mensen zijn die het willen geloven.

Orwell noemde dat in In front of your nose de schizofrenie van de democratie. Totalitaire staten leggen één realiteit op, wij hebben het recht op onze eigen realiteit. We mogen meningen hebben waarvan we weten dat ze onwaar zijn, en deze tegen de feiten in aanhouden.

Het ministerie van Informatie evolueerde onvermijdelijk van scheidsrechter naar propagandist. De remedie werd de kwaal. Tot afgrijzen van Orwell, die voor zijn geboorteland India radioprogramma’s maakte om de Duitse ondermijning van het Britse kolonialisme te dwarsbomen.

'Alle propaganda is gelogen, ook als ze waar is', noteerde hij bitter. Zijn oplossing was een simpeler taalgebruik. En daaruit blijkt de zwakte van zijn argument. Want met zijn leidraad – geen onduidelijke metaforen of jargon, korte woorden en zinnen in actieve wijs – schrijft Trump vandaag tweets.

‘We verzuipen in de vuiligheid', verzuchtte de ‘Tory-anarchist’. Maar in die modderpoel maken mensen wel degelijk een onderscheid. Sociale media noch fake news hebben een grotere impact dan de dagelijkse botsing met de werkelijkheid. Het gezond verstand heeft op termijn de bovenhand.

En dat is in het heden niet anders dan vroeger, alleen het disruptieve medium is gewijzigd, met vergelijkbare fricties tot gevolg. Na de radio kwam de tv met haar ‘verkleutering van de politiek’, en nu de sociale media. Het is altijd iets.

Uiteindelijk nam Orwell ontslag. Uit teleurstelling. Bleek dat door het zwakke signaal en het beperkte aantal radiotoestellen in India, Orwells publiek bestond uit nul tot een tiental luisteraars. Talk about a Twitter-bubble.