Wordt Afrika nu toch getroffen in de tweede coronagolf?
Wordt Afrika, het continent dat vooralsnog op miraculeuze wijze werd ontzien door het coronavirus, nu alsnog getroffen in een tweede golf? Dat is de grote vrees nu in de grootste economieën Zuid-Afrika, Egypte en Nigeria het aantal besmettingen ineens hard oploopt.
Zuid-Afrika besloot vorige week tot nieuwe strenge maatregelen, nadat het aantal besmettingen het miljoen had overschreden. Voor Zuid-Afrikanen die dachten een zomerse kerstvakantie te vieren, geldt weer een avondklok. Bars zijn dicht en het schenken van alcohol – gezien als een veroorzaker van roekeloos gedrag – is verboden.
“Bijna 27 duizend Zuid-Afrikanen zijn nu gestorven aan covid-19", zei president Cyril Ramaphosa bij de aankondiging van de nieuwe maatregelen. “Met 50.000 nieuwe besmettingen sinds kerstavond gaat de verspreiding nu harder dan ooit tevoren”, zo waarschuwde hij.
Nog niet verontrustend
Ook in Nigeria zijn vlak voor de kerst strengere maatregelen aangekondigd nadat het aantal besmettingen fors opliep. Bovendien is daar, net als in Zuid-Afrika, een veel besmettelijkere coronamutatie opgedoken die vooral onder jongeren snel verspreidt. Andere, meer ontwikkelde Afrikaanse landen als Kenia, Marokko en Tunesië zagen in november al een tweede golf, maar die stijgende lijn werd in december gekeerd.
Martin Grobusch, hoogleraar tropische geneeskunde aan het AUMC in Amsterdam, noemt de oplopende cijfers in Nigeria nog niet verontrustend. “Op een bevolking van ruim 200 miljoen zijn de 85 duizend besmettingen die er nu zijn geteld, echt niet veel. Het zijn vooral de niet-tropische randen van het continent waar we ons zorgen over moeten maken: Zuid-Afrika, Egypte en Marokko bijvoorbeeld. En dan vooral of deze landen die zwaar zijn getroffen, niet worden vergeten bij de verdeling van vaccins over de wereld.”
In heel Afrika zijn, op een bevolking van 1,2 miljard, tot nog toe 2,7 miljoen mensen besmet geraakt (dat is 3,3 procent van het wereldtotaal) en er zijn tot nu toe 64 duizend mensen overleden aan het virus. De bekendste verklaringen voor de lage cijfers in Afrika zijn het klimaat en de jonge bevolking. Zestig procent van de bevolking is onder de 25 jaar en dus minder kwetsbaar voor covid-19. Mensen leven veel buiten, zijn vaker aan infectieziekten blootgesteld en mogelijk spelen genetica ook een rol. Ook lijkt het alsof de BCG-vaccinatie tegen tuberculose die Afrikaanse kinderen krijgen, ook nog op oudere leeftijd bescherming biedt, zegt Grobusch. Verschillende UMC’s doen hier nu samen onderzoek naar.
Snelle respons
“Het zijn verschillende factoren die bij elkaar een deel van de verklaring geven, maar niet helemaal”, zegt Grobusch. “Veel factoren zijn immers ook van toepassing op andere warme landen als India en Brazilië waar veel meer besmettingen zijn. Mogelijk is in India de verklaring voor het hoge aantal besmettingen dan weer dat het land zo dichtbevolkt is.”
Wat zeker een rol heeft gespeeld is de snelle respons in Afrika. “Afrikaanse leiders reageerden veel alerter bij het uitbreken van de pandemie dan veel westerse landen”, zegt Grobusch. “In Afrika weten ze namelijk wat een pandemie is. Ze kampen wel vaker met uitbraken zoals Ebola, mazelen of cholera. Je zag dus direct dat het regionale verkeer werd stilgelegd en overal strenge lockdowns werden ingevoerd. Er is volgens mij geen vliegveld in Afrika waar je zonder een of andere vorm van gezondheidscontrole kan binnenkomen. Daar kunnen veel Europese landen nog wat van leren.”
Fragiele economie
Waarschijnlijk wordt er in veel Afrikaanse landen onvoldoende getest en geregistreerd. Maar feit is dat de gevreesde overbelasting van de vaak al zwakke zorgsystemen door coronapatiënten, niet of nauwelijks heeft plaatsgevonden. De vrees is nu vooral dat burgers minder voorzichtig worden, in Nigeria was dat de oorzaak voor de tweede golf. “Een nieuwe lockdown kan Afrika met zijn fragiele economie niet aan”, zo zei de Nigeriaanse econoom Lawan Habib vorige maand tegen Deutsche Welle.”‘Dan wordt het probleem van armoede en werkloosheid, waar mensen als gevolg van de eerste lockdown nog steeds onder lijden, alleen maar groter.”
Mocht een tweede golf toch in meer landen uitbreken, dan is Afrika er in elk geval nu beter op voorbereid’, zegt Karla Bil, plaatsvervangend hoofd medische zorg van Artsen zonder Grenzen. Bil maakt zich vooral zorgen over de secundaire effecten van de corona-epidemie. “Kunnen mensen nog wel naar een kliniek komen voor basiszorg of om zich te laten behandelen voor normale tropische ziekten als malaria? Worden kinderen nog wel gevaccineerd voor andere ziekten? De sterfte op het continent aan ondervoeding of andere infectieziekten is veel groter dan aan corona. Mensen zijn hier meer bezig met hun eerste levensbehoeften dan met covid-19.”