Direct naar artikelinhoud
Coronavirus

Europa geeft blunder toe in ‘vaccinoorlog’ met AstraZeneca

Een zorgverlener in het coronatestcentrum op de luchthaven van Dublin.Beeld AFP

Een politieke blunder. En eentje van formaat. De Europese Commissie geeft het zaterdag volmondig toe. Het voornemen om Noord-Ierland desnoods met grenscontroles van Ierland af te grendelen - een potentiële vonk in het Noord-Ierse kruitvat - om de export van coronavaccins tegen te gaan, was ondoordacht.

“De alarmbellen die af hadden moeten gaan, zijn duidelijk niet gaan rinkelen”, zegt een betrokken Commissie-ambtenaar. De maatregel tegen Noord-Ierland werd vrijdagavond - een paar uur na de presentatie - schielijk ingetrokken, maar de schade was al aangericht. Boze politici en een smullende Britse tabloidpers: het perfide Brussel moest op de knieën.

Steen des aanstoots is het voorstel van de EU om exportrestricties op te leggen voor in Europa gefabriceerde coronavaccins. Farmaceuten die vaccins naar landen buiten de EU willen exporteren, moeten dat vooraf aanmelden. Als de EU meent dat de farmaceut hierdoor zijn contractuele leveringsverplichtingen naar de Unie niet nakomt, kan de export verboden worden.

Lees ook

Het virus sluipt naar het hart van de EU: waarom de Europese vaccinatie slabakt

Steeds meer assumpties naar de prullenmand: dit is het profiel van de 21.000 coronadoden

Deze ongebruikelijke maatregel is vooral gericht tegen het Brits-Zweedse AstraZeneca. Volgens de Commissie (en de lidstaten) bedondert dit bedrijf de boel. Het legde zich contractueel vast om 400 miljoen vaccindoses aan de lidstaten de leveren, maar kondigde onlangs aan dat de hoeveelheid voor de eerste drie maanden dit jaar fors lager - volgens Brussel 75 procent minder - zal uitvallen. AstraZeneca voert “productieproblemen” op als reden voor de contractbreuk, maar de Commissie vermoedt dat het bedrijf dubbelspel speelt en het Verenigd Koninkrijk voorrang geeft bij de vaccinleveranties.

Noodrem

Exportcontroles moeten nu de eigen doses veiligstellen. Hoe serieus de Commissie is, bleek uit het besluit ook de export naar Noord-Ierland aan banden te leggen. Dat maakt weliswaar geen deel meer uit van de EU maar heeft - om de vrede te bewaren - geen grenscontroles met Ierland. Brussel voorzag een ‘vaccinlek’: via Noord-Ierland zouden de vaccins alsnog naar het Verenigd Koninkrijk en de rest wereld kunnen verdwijnen.

Om dit lek te dichten, greep de Commissie naar de ‘noodrem’ uit het speciale Ierse Protocol dat bij de Brexitpapieren hoort. Deze noodrem maakt grenscontroles in Noord-Ierland mogelijk maar is bedoeld - gezien de politieke gevoeligheid - als uiterste redmiddel.

De Commissie had verzuimd de lidstaten vooraf te raadplegen en de interne ‘alarmbellen’ functioneerden niet. Vrijwel direct na de presentatie van de plannen belden de Ierse en Britse premier met Commissievoorzitter Von der Leyen, de Britse pers schreeuwde moord en brand. Enkele uren later werd de noodrem losgelaten. De Commissie zoekt nu andere wegen om vaccinlekken te voorkomen.

“Waar gehakt wordt vallen spaanders”, zegt een betrokken EU-ambtenaar. “Dit was ondoordacht. Maar we zitten midden in een vaccinoorlog.” De ambtenaar wijst erop dat de Commissie “er schoon genoeg van heeft” om de kop van Jut te zijn voor onbetrouwbare farmaceuten. “De messen zijn geslepen.”